آيت‌الله محمد يزدي 37 روز پس از استعفا از شوراي نگهبان در ۸۹ سالگي درگذشت
ساده آمد، ساده زيست، ساده رفت
گروه سياسي
37 روز پيش از اين از سمت خود كناره‌گيري كرد. كسالت و كهولت دلايل كناره‌گيري او از عضويت در جمع فقهاي شوراي نگهبان بود. شيخ محمد يزدي كه سال‌ها در سمت‌هاي مهمي فعاليت داشت پس از يك دوره بيماري، صبح ديروز در ۸۹ سالگي درگذشت. روحاني محافظه‌كاري كه اگر چه در دو، سه سال اخير درگير كهولت سن و بيماري بود، اتفاقا يكي از پر اتفاق‌ترين سالهاي عمر طولاني‌اش را سپري كرد، اظهاراتش بارها حاشيه‌ساز شد و حتي درگيري‌هاي لفظي پديد آورد.
شيخ يزدي زاده اصفهان
به سال يك‌هزار و سيصد و ۱۰ به دنيا آمد. نام خانوادگي‌اش با محل تولدش وجه تسميه‌اي نداشت. پدرش «شيخ علي» از روحانيون سرشناس و امام جماعت يكي از مساجد اصفهان بود، خودش هم در همين شهر متولد شد. جدش شيخ محمدعلي حدود ۱۰۰ سال پيش به اصفهان مهاجرت كرده، در اصفهان روحاني شناخته شده‌اي بود كه مامور بحث و مناظره با كشيش‌هاي ارمني و همين هم باعث شده بود كه اين روحاني اسم و رسم‌دار كه در اصفهان سكني گزيده بود به «شيخ يزدي» معروف شود و همين شد كه لباس روحانيت اجدادي و نام‌خانوادگي «يزدي» براي «شيخ محمد» زاده اصفهان از جد و پدرش براي او باقي ماند. شيخ محمد يزدي همچون بسياري از روحانيون هم‌نسلش تحصيل را از مكتبخانه آغاز كرد و در سال چهارم وارد مدرسه‌اي شد كه به سبك نوين بنا نهاده شده و ساختارهايي مشابه مدارس مدرن داشت. پس از ۶ كلاس سواد به مدارس مذهبي رفت. بعد از اينكه آيت‌الله بروجردي به قم آمد، شيخ محمد يزدي هم به قم رفت تا در حوزه علميه اين شهر و در محضر آيت‌الله بروجردي تحصيل كند. او علاوه بر تلمذ نزد آيت‌الله بروجردي، از درس آيات اراكي، خميني، محمدتقي آملي، مرعشي و برخي ديگر از روحانيون بنام آن زمان نيز بهره جست. اجازه اجتهاد را از امام خميني(ره) دريافت كرد و با روحانيوني چون محمدتقي مصباح‌يزدي، شيخ مرتضي تهراني، محمدي‌گيلاني، علي‌اكبر موسوي‌يزدي و ... معاشر بود. او در طول عمر ۸۹ ساله خود كتاب‌هاي متعددي به زبان عربي و فارسي منتشر كرد.
مسجد سلماسي، آغاز ماجرا
يزدي از شاگردان امام خميني(ره) پيش از انقلاب بود از همين‌رو در كلاس‌هاي درس و بحث با ايشان آشنا و سپس به نهضت انقلاب پيوست. نقطه آغاز ماجرا براي شيخ محمد يزدي «مسجد سلماسي» بود. مسجدي كه كلاس‌هاي خارج از اصول آيت‌الله خميني(ره) در آن برگزار مي‌شد. در جريان اين جلسات بود كه امام از طلبه‌ها مي‌خواست پيامش را در روزهاي جمعه به شهرهاي ديگر برسانند. شيخ محمد يزدي هم يكي از همين طلاب بود كه سخنراني ۱۰ شبه او در مسجد امام حسن عسگري (ع) به ۲۰ شب رسيد و در اين سخنراني‌ها از «انقلاب‌هاي تاريك و روشن» گفت. ساواك بارها فايل اين سخنراني‌ها را از بازار جمع كرد. در نهايت او را چند بار دستگير و ممنوع‌المنبر كرد. حتي يكي از اين دستگيري‌ها در منزل آيت‌الله گلپايگاني رخ داد. شيخ محمد يزدي همچنين در دوران پيش از انقلاب چندين بار به شهرهايي چون بوشهر، بندرلنگه و شهرهاي ديگر براي مدت طولاني تبعيد شد. به هر روي ورود رسمي شيخ محمد يزدي به نهضت انقلاب از حوالي سالهاي ۴۳ با سلسله سخنراني‌هايش در مسجد حسن عسگري (ع) قم بود. او در سال‌هايي كه جامعه مدرسين حوزه علميه قم با عنوان «هيات مدرسين» شناخته مي‌شود، از اعضاي جوان به حساب مي‌آيد اولين بار سال ۵۶ بعد از اعتراضات صورت گرفته نسبت به يك مقاله توهين‌آميز عليه امام خميني (ره) در روزنامه اطلاعات به بندرلنگه تبعيد شد. اين تشكيلات از آن جهت اهميت بسزايي دارد كه پس از دستگيري امام خميني(ره) براي ايجاد مصونيت، ايشان را مرجع اعلام كردند. سال ۱۳۶۰ نيز اساسنامه جامعه مدرسين حوزه علميه قم كه در واقع همان هيات مدرسين بود به ثبت رسيد كه تا سال‌ها آيت‌الله مشكيني اين تشكل روحاني- سياسي محافظه‌كار را مديريت و از سال ۸۶ به اين سو شيخ محمد يزدي مسووليت رياست بر آن را برعهده گرفت. اين تشكيلات همان‌طور كه در اعلام مرجعيت امام خميني(ره) نقش بسزايي داشت در زمان رهبري حضرت آيت‌الله خامنه‌اي و اعلام مرجعيت ايشان نقش موثري ايفا كرد. به گفته احمد آذري‌قمي، يزدي در تثبيت و تاييد مرجعيت رهبر انقلاب نقش‌آفريني كرد. آيت‌الله يزدي با هم‌بحثاني چون مصباح‌يزدي، محمدي‌گيلاني، مظاهري و موسوي‌يزدي كتابي تحت عنوان «امامت در شيعه» منتشر كرد و جلسات زيرزميني در قم و تهران برگزار مي‌كرد.
مخروبه قضايي
آشنايي شيخ محمد يزدي با امام در سالهاي نهضت باعث شد كه اسفند ۵۷ بنيانگذار انقلاب بعد از حضور در قم در منزل شيخ محمد يزدي ساكن شود. در آن دوران هماهنگي برخي ملاقات‌ها و بعد از آن مسووليت دفتر امام با او بود. البته سيد احمد خميني، شهاب‌الدين اشراقي داماد امام، رسولي‌محلاتي و محمد غرضي نيز در اداره اين دفتر مسووليت‌هايي داشتند. سال ۱۳۵۸ آيت‌الله يزدي به عنوان نماينده مردم قم به مجلس دوره اول راه يافت. در همان اثنا به دليل اختلافات ايجاد شده ميان برخي مقامات دولتي كه به واسطه حضور بني‌صدر در مقام نخست‌وزيري بود رهبر معظم انقلاب دستور دادند كه هيات اختلاف ۳ نفره‌اي تشكيل شود كه به گفته شيخ محمد يزدي در اين هيات محمدرضا مهدوي‌كني نماينده امام، اشراقي داماد امام نماينده بني‌صدر و يزدي نيز نماينده ۳ قوه بود. محمد يزدي همچنين موفق شد به نمايندگي از مردم تهران به مجلس دور دوم نيز راه پيدا كند. پس از دوره نمايندگي شيخ محمد يزدي از سوي آيت‌الله خميني(ره) به عنوان يكي از فقهاي شوراي نگهبان به جاي آيت‌الله صافي‌گلپايگاني انتخاب و از دوره چهارم تا ششم عضو اين شورا بود. او از سال ۶۰ به عنوان امام جمعه تهران نيز فعاليت كرد و در اين دهه بيشترين حضور را در اين جايگاه داشت، اما سال ۸۲ به دليل كسالت از حضور در اين سمت استعفا كرد. او به خطبه‌هاي تند و تيز در نماز جمعه معروف بود. شيخ محمد يزدي همچنين ادوار اول تا پنجم نيز عضو مجلس خبرگان رهبري بود. اما يكي از مهم‌ترين سمت‌هاي يزدي رياست بر قوه قضاييه است. شيخ محمد يزدي اولين رييس قوه قضاييه و در واقع اولين كسي است كه پس از ادغام شوراي عالي قضايي و ديوان عالي كشور و تبديل آن به قوه قضاييه به رياست اين دستگاه رسيد و فاصله سالهاي ۶۸ تا ۷۸ و به مدت ۲ دوره به عنوان عالي‌ترين مقام قضايي فعاليت كرد. فعاليتي كه پس از دو دوره از سوي رييس پسين به «مخروبه قضايي» توصيف شد. زماني كه سال ۷۸ آيت‌الله سيد محمود هاشمي‌شاهرودي به عنوان رييس دستگاه قضا انتخاب شد، گفت كه «مخروبه قضايي را آباد مي‌كنيم» و تاكيد كرد كه امروز «قوه قضاييه ويرانه‌اي بيش نيست» و با اين جملات صراحتا عملكرد يزدي را زير سوال برد. يكي از اقدامات بحث‌برانگيز دوران يزدي حذف «دادسرا» از فرآيند قضايي بود. به صورت طبيعي مرحله نخست دادسرا و تحقيقات مقدماتي است. پس از آن مستندات و دلايل جمع‌آوري شده در مرحله دادسرا به دادگاه بدوي ارسال و حكم اوليه آنجا صادر و در صورت تجديدنظرخواهي حكم نهايي در مرحله سوم تاييد مي‌شود. در واقع يزدي با حذف دادسرا يكي از مهم‌ترين مراحل اساسي دادرسي كه در واقع پايه و اساس دادرسي عادلانه است را حذف كرده بود، موضوعي كه باعث صدور شتابزده احكام در اين دوران مي‌شد. همچنين با حضور يزدي بر راس قوه قضاييه ايده وجود پليس قضايي به عنوان ضابط متخصص قضايي كه ايده شهيد محمد بهشتي بود نيز حذف شد. علاوه بر اين انتقاداتي به افزايش احكام اعدام و سنگسار در اين دوران و عدم تلاش براي كاهش آمار اين احكام نيز وجود داشت. شيخ محمد يزدي در سال ۸۹ براي توصيف شرايط جسمي‌اش گفته بود كه براي قضاوت پير شده و به درد پيش‌نماز بودن مي‌خورد. بعد از اين دوره ۱۰ساله يزدي فعاليت‌هايي در حوزه علميه و عضويت در شوراي نگهبان و مجلس خبرگان را در كارنامه داشت.
اختلاف با هاشمي، حمله به شبيري‌زنجاني و آملي‌لاريجاني
شيخ محمد يزدي در آخرين دوره از حضورش در مجلس خبرگان، بعد از درگذشت آيت‌الله مهدوي‌كني با آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني بر سر كرسي رياست رقابت كرد و در نهايت پيروز شد. در پس اين رقابت البته اختلافات چندين و چند سالهاي وجود دارد. او نه‌تنها پس از ماجراهاي انتخابات سال ۸۸ بارها به هاشمي‌رفسنجاني تاخت، همين ۴ سال پيش و پس از درگذشت آيت‌الله هاشمي در مصاحبه با «تاريخ آنلاين» از اختلاف‌نظرهاي‌شان چه در مسائل فقهي و چه در مديريت كشور گفت. شيخ محمد يزدي اذعان كرد كه هاشمي مبناي اجتهاد را داشت اما مجتهد نبود. آن‌طور كه شيخ محمد يزدي گفته با هاشمي اختلاف داشته و هاشمي نيز به او يادآور مي‌شده كه «ادبياتش» را نمي‌پسندد. اما به هر روي همان‌طور كه يزدي نيز اذعان دارد اين اختلافات مبنايي هرگز با شدت و حدت علني نمي‌شد و در حد مباحثه‌هاي فقهي و سياسي اغلب خصوصي باقي مي‌ماند. همچنين اين اختلافات باعث شد كه در نهايت يزدي در انتخابات دوره پنجم مجلس خبرگان رهبري آراي لازم را كسب نكند، همان انتخاباتي كه در سال ۹۴ برگزار شد و براي اولين بار يك انتخابات رقابتي با ۳ ليست مجزا يكي متعلق به هاشمي‌رفسنجاني، يكي متعلق به جامعه روحانيت مبارز و ديگري متعلق به جامعه مدرسين حوزه عليمه قم شكل گرفت و اگرچه شباهت اين فهرست‌ها بسيار بود اما در نهايت ليست هاشمي موفق شد به خبرگان وارد شود. رهبري نيز در وصف نبود او گفتند كه راي نياوردن يزدي «مايه خسارت» است. البته اختلاف‌نظر با هاشمي از ديرباز وجود داشت و تا پايان عمر هاشمي ادامه يافت. اين اختلافات اگرچه اغلب در لفافه بود، اما گفته شده يك‌بار پس از حوادث انتخابات سال ۸۸ و موضع‌گيري‌هاي آيت‌الله هاشمي اين اختلاف بالا مي‌گيرد. اگرچه با وساطت آتش آن فروكش مي‌كند اما نقل شده كه هاشمي در توصيف يزدي گفته است: «متاسفانه ايشان بر اثر مشكلات جسمي، گاهي دچار عصبانيت مي‌شود و عجولانه اعلام نظر مي‌كند. سال‌هاست كه جواب من به آقاي يزدي درخواست شفا براي ايشان است و ارسال سلام»؛ رفتار عجولانه‌اي كه گويا از اوان انقلاب مشكل‌ساز بوده تا جايي كه يك بار آيت‌الله بهشتي در نشست مجلس خبرگان قانون اساسي و در ميانه بحث و جدل‌هاي آن، در توصيف يزدي مي‌گويد: «از مختصات آقاي يزدي اين است كه اجازه نمي‌دهند جمله كسي تمام شود و بعد نظرشان را بفرمايند.» يزدي اما عادت نداشت كه همه اختلافات را در لفافه باقي بگذارد يا با وساطت تن به حل و فصل آن دهد. او يك بار در سال ۹۷ نامه تند و سراسر انتقادي به موسي شبيري‌زنجاني از مراجع‌تقليد قم نوشت و از او به دليل ملاقات و ديدار با سيد محمد خاتمي به شدت گلايه كرد. لحن بيان اين انتقاد آنقدر تند بود كه بسياري به يزدي معترض شدند و آيت‌الله محمد عندليب‌همداني از اعضاي جامعه مدرسين از اين تشكيلات استعفا داد. همان سال محتواي يكي از جلسات يزدي با مركز بسيج اساتيد و نخبگان حوزه علميه به خارج از جلسه درز پيدا كرد كه در آن انتقادات تندي عليه صادق آملي‌لاريجاني مطرح و اتهاماتي نيز بيان شده بود. درز اين اظهارات يزدي موجب نامه‌نگاري‌هايي ميان اين دو روحاني كه بعد با وساطت‌هايي پايان يافت. نامه‌نگاري‌هاي ميان يزدي و آملي يكي از تندترين نامه‌نگاري‌ها و مباحثه‌هاي دو روحاني حاكميتي در چندين سال گذشته بود. آملي، يزدي را «پيرمردي» خطاب كرد كه اگر چيزي نمي‌گويد مراعات سن و سالش را مي‌كند و يزدي هم جز طرح برخي اتهامات با كنايه به آملي گفت كه ماندنش در قم منشا اثر نبوده چه رسد در نجف! البته يزدي در اين سخنراني حسن روحاني، رييس‌جمهوري را نيز بي‌نصيب نگذاشت و به او نيز تاخت.البته پيش از اين نيز سابقه داشت كه شيخ محمد يزدي از يك روحاني همسو به لحاظ سياسي به تندي انتقاد كند. در جريان سال ۹۲ زماني كه محمدتقي مصباح‌يزدي، پدر معنوي پايداري‌ها پاي در يك كفش كرد كه از سعيد جليلي حمايت كند، محمدرضا مهدوي‌كني و محمد يزدي نتوانستند او را راضي كنند. چندي بعد يزدي كه در دوران طلبگي معاشر و هم بحث مصباح بود به تلخي از اين اتفاق ياد كرد و گفت كه مصباح‌يزدي سال ۹۲ جامعه مدرسين را تا مرز تجزيه پيش برد. اين اولين بار بود كه يك روحاني محافظه‌كار عضو اين تشكل به اين صراحت از اختلافات دروني مي‌گفت.
پیام تسلیت رهبر انقلاب درپی درگذشت شيخ محمد یزدی
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی درگذشت عالم مجاهد و پارسا آیت‌الله حاج شیخ محمد یزدی را تسلیت گفتند. به گزارش پايگاه اطلاع‌رساني دفتر مقام معظم رهبري، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی درگذشت عالم مجاهد و پارسا آیت‌الله حاج شیخ محمد یزدی را تسلیت گفتند. در متن پیام رهبر انقلاب اسلامی آمده است: درگذشت عالم مجاهد و پارسا آیت‌الله آقای حاج شیخ محمد یزدی رضوان‌الله‌علیه را به حوزه علمیه معظم قم و مراجع عظام و علمای عالی‌مقام و جامعه محترم مدرسین و به شاگردان و دوستان و ارادتمندان آن مرحوم و به‌طور ویژه به خاندان گرامی و همسر و فرزندان مکرم ایشان تسلیت عرض می‌کنم. سوابق انقلابی و مبارزات دوران طاغوت در کنار حضور پیوسته و همیشگی در همه دوران‌های انقلاب و اشتغال به مسوولیت‌های بزرگ در اداره کشور همچون ریاست قوه‌‌قضاییه و عضویت در شورای نگهبان و مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی، و در کنار فعالیت علمی و فقهی، شخصیتی جامع و اثرگذار از این عالم جلیل پدید آورده بود. ایمان راسخ به مبانی انقلاب و استقامت در این راه و غیرت دینی و انقلابی، نشانه‌های بارز دیگری از این شخصیت مکرم بود. امید است این وزن سنگین ذخیره معنوی مایه علو درجات ایشان باشد. از خداوند متعال رحمت و مغفرت و رضوان الهی را برای آن مرحوم مسألت می‌کنم.