3 راهكار براي درآمدزايي بيشتر پروازهاي عبوري
نويسنده: محمد شفيع‌خاني و سيداسحاق موسوي
فرودگاه‌ها را مي‌توان لكوموتيو اقتصادي هر كشور توصيف كرد و وجود فرودگاه‌هاي پررونق و كارآمد را مي‌توان عامل رشد اقتصادي هر منطقه دانست. توسعه فرودگاه به طور معمول با مولفه‌هايي همچون موقعيت استراتژيك شهر يا كشور، جمعيت منطقه، ظرفيت‌هاي قابل اتكاي طبيعي و اقتصادي، وجود جاذبه‌هاي توريستي و بناهاي تاريخي و... ارتباط مستقيم دارد. اما درآمد فرودگاه‌ها در دنيا به دو بخش درآمدهاي هوانوردي و غيرهوانوردي تقسيم مي‌شود. در ايران از صددرصد درآمد شركت فرودگاه‌ها و ناوبري هوايي ايران ۶۸ درصد درآمد از محل عوارض پروازهاي عبوري است، ۲۱درصد از محل عوارض سرويس‌هاي ارايه شده به شركت‌هاي هواپيمايي، ۵ درصد از محل عوارض مسافرتي و ۵ درصد از محل اجاره اماكن فرودگاهي است. در واقع ۸۹ درصد درآمد شركت فرودگاه‌ها و ناوبري هوايي ايران از محل پروازهاي عبوري و سرويس‌هاي ارايه شده است و فقط ۱۱درصد درآمدها از فعاليت‌هاي غيرهوانوردي است، اين در حالي است كه در دنياي اين آمار تقريبا ۵۰ درصد از محل عوارض هوانوردي و ۵۰ درصد از محل فرودگاهي است. همان طور كه اشاره شد بخش عمده‌اي از درآمد شركت فرودگاه‌ها از پروازهاي عبوري است. ايران مانند ديگر كشورهاي جهان براي عبور پروازهاي خارجي از آسمانش به‌ازاي وزن هواپيما و مسافت عبوري در محدوده آسمان كشور از خطوط هوايي هزينه دريافت مي‌كند. به اين صورت كه هر هواپيمايي كه قرار است از فضا و حريم هوايي كشور استفاده كند بايد قيمتي را به صورت عوارض پرداخت كند. با توجه به موقعيت خاص ايران براي جابه‌جاي پروازها از اروپاي شرقي و آسياي ميانه به سمت اقيانوس هند باعث شده آسمان ايران يكي از مهم‌ترين حريم‌هاي هوايي باشد و شركت‌هاي هواپيمايي دنيا توجه ويژه‌اي به آن داشته باشند از طرفي ديگر مسيرهاي هوايي ايران در قياس با ديگر كشورهاي همسايه در بسياري از موارد كوتاه‌تر است.
فرمول محاسبه اين هزينه به اين صورت است كه براي هر يك تن وزن هواپيما، چهار هزارم دلار در هر كيلومتر است. مثلا به طور فرض اگر نرخ برابري دلار حدود ۴ هزار تومان باشد در ازاي هر ۱۰۰۰كيلوگرم وزن هواپيما شركت فرودگاه‌ها از ايرلاين‌هاي خارجي حدود ۱۶ تومان براي هر كيلومتر در حريم هواي ايران پيش از ورود به آسمان ايران هزينه دريافت مي‌كند. فرض كنيد يك ايرباس آ ۳۸۰ خط هوايي امارات از مبدا وين در اتريش به دوبي مي‌رود، اين هواپيماي پهن‌پيكر با مسافر و مخزن سوخت پر، هنگام بلند شدن از باند حدود ۵۹۰ تن وزن دارد. هواپيما در كريدور پروازي اين مسير از روستاي دوستان در شمال‌غربي ايران تا جزيره سيري در خليج‌فارس را در حريم هوايي ايران مي‌پيمايد يعني مسافتي حدود ۱۷۰۰كيلومتر.
حالا حاصلضرب ۵۹۰، وزن هواپيما به تن در ۱۷۰۰، مسافت طي شده به كيلومتر در ۱۶ تومان مي‌شود ۱۶ ميليون و ۴۸ هزار تومان يعني درآمد ايران معادل حدود ۴ هزار دلار(به‌ازاي دلار ۴ هزار توماني) براي حدود يك ساعت پرواز بر فراز ايران است. لازم به ذكر است شركت فرودگاه‌ها و ناوبري هوايي ايران براي پروازهاي بالاي ۱۵۰ تن تخفيفاتي در محاسبه نرخ پروازهاي عبوري براي شركت‌هاي هواپيمايي قائل مي‌شود.
باتوجه به اينكه شركت‌هاي هواپيمايي در دنيا به عنوان بنگاه‌هاي تجاري شناخته مي‌شوند، ايرلاين‌ها با بررسي امنيت، هزينه- فايده مسيرهاي گوناگون، فاصله، زمان و هاب‌هاي فرودگاهي، مسير عبوري خود را انتخاب مي‌كنند و براي انتخاب مسيرهاي پروازي خود مختار هستند و اين كار را براساس برنامه‌ريزي‌هاي اقتصادي خود انجام مي‌دهند از اين رو رقابت زيادي بين كشورهاي منطقه بر سر شركت‌هاي هواپيمايي و جلب نظر آنها با رويكرد سياسي و اقتصادي جهت استفاده اين شركت‌ها از حريم هواي خود در جريان است در اين ميان از دلايل اقتصادي كه سبب مي‌شود برخي ايرلاين‌ها آسمان كشورهاي همسايه ايران را جهت رسيدن به مقصد نهايي خود انتخاب كنند اين است كه نرخ عبور از آسمان كشورهاي همسايه ما مانند عراق يا افغانستان ثابت است، به گونه‌اي كه مسافت، وزن هواپيما و مدت زمان عبور از آسمان اين كشورها در هزينه نهايي محاسبه نمي‌شود اما همان طور كه اشاره شد عبور از آسمان ايران به مدت زمان عبور، نوع هواپيما و وزن هواپيما بستگي دارد كه اين امر سبب گران تمام شدن هزينه پروازهاي عبوري از حريم هواي ايران براي هواپيماهاي پهن‌پيكر و سنگين نسبت به همسايگان خود شده است اين موضوع سبب مي‌شود راهكارهاي تازه‌اي براي ترغيب شركت‌هاي هواپيمايي خارجي جهت تغيير مسير خود از آسمان كشورهاي همسايه به سمت حريم هوايي كشورمان اتخاذ شود راهكار‌هايي از قبيل:
1- ايجاد مسيرهاي هوايي مستقيم جديد، يك طرفه و موازي
2- اصلاح ساختار مسيرهاي هوايي،كاهش تعداد مناطق ممنوعه
3- بازنگري در تعرفه پروازهاي عبوري، تعرفه‌گذاري انعطاف‌پذيرتر به خصوص براي ۷ شركت هواپيمايي كه بيشترين پروازهاي عبوري از روي آسمان ايران را دارند.
يكي از راهكارهاي مناسب جهت كسب درآمد ارزي براي كشور در شرايط موجود همين پروازهاي عبوري از حريم هوايي كشورمان است كه با اتخاذ تصميمات كارآمد و مناسب مي‌توان اين بخش را جايگزين مناسبي براي درآمدهاي نفتي كرد باتوجه به اينكه ايران در مسير راه ابريشم قرار دارد به نظر نمي‌رسد حريم هوايي ايران در شرايط موجود به خصوص در دوران پساكرونا به راحتي قابل دور زدن باشد و شركت‌هاي هواپيمايي به راحتي بتوانند از آن دست بكشند.