آيا تركيه در ناتو مي‌ماند؟
فصل جدايي
ترجمه: هديه عابدي
به دنبال تصميم اخير واشنگتن مبني بر اعمال تحريم عليه آنكارا به دليل خريد سيستم پدافند هوايي اس- 400 روسيه، احتمالا حضور تركيه در ناتو مورد بررسي مجدد قرار خواهد گرفت. از زماني كه رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه در سال 2017 اعلام كرد كه براي يك معامله بزرگ تسليحاتي و خريد سامانه موشكي اس-400 با روسيه در حال مذاكره است، تنش‌ها ميان واشنگتن و آنكارا كه هر دو از اعضاي اصلي اتحاد نظامي ناتو بودند، آغاز شد.
اين معامله به‌خصوص براي ناتو مشكل‌ساز است چراكه سامانه اس-400 به طور خاص براي از بين بردن جنگنده جديد اف-35 طراحي شده، جنگنده‌اي كه به كمك امريكا و چند متحد اصلي ديگر مانند انگلستان ساخته شده است. در واقع، تركيه - مانند امارات متحده عربي- از معدود كشورهايي بود كه براي خريد اين جنگنده پيشرفته از واشنگتن چراغ سبز دريافت كرد. از آن زمان دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور فعلي امريكا مشاركت تركيه در برنامه توليد اف-35 را به دليل معامله با روسيه ملغي كرده است.
پس از آنكه مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا چند روز پيش اعلام كرد واشنگتن قصد دارد بخش‌هاي مهمي از صنعت دفاعي تركيه را تحريم كند، اختلافات دو كشور وارد مرحله جديدي شد. اين اقدام خشم آنكارا و مسكو را برانگيخت و آنها ادعا كردند كه هدف واشنگتن از چنين تصميمي مجازات بخش‌هاي دفاعي هر دو كشور بوده است.
علاوه بر اين، اعمال تحريم از سوي يكي از كشورهاي عضو ناتو عليه عضوي ديگر پرسش‌هايي جدي درباره آينده ناتو به وجود مي‌آورد. پس از پيوستن تركيه به ناتو در دهه 50 ميلادي و در اوج جنگ سرد، اهميت سياسي اين كشور در منطقه نقش مهمي در محاسبات استراتژيك ناتو پيدا كرد. در طول جنگ سرد، همجواري تركيه با ايالت‌هاي جنوبي شوروي يعني گرجستان و ارمنستان به معناي آن بود كه اتحاد با اين كشور موجب جلوگيري از دسترسي شوروي به درياي مديترانه در تنگه بسفر شده و همچنين اين امكان را به امريكا مي‌داد تا موشك‌هاي بالستيك خود را در خاك اين كشور مستقر سازد.
اخيرا، ايالات‌متحده از پايگاه‌هاي هوايي خود در تركيه براي حمله به مخفيگاه‌هاي داعش در سوريه و عراق استفاده مي‌كرد.
البته عضويت تركيه در ناتو نيز بدون چالش نبوده است. در دهه 70 ميلادي و در طول بحران قبرس هنگامي كه تركيه با يونان - ديگر متحد مهم ناتو- وارد جنگ شد در مورد استمرار حضور اين كشور در ناتو ترديدهايي به وجود آمد. با اينكه رفتار تركيه در قبال مساله قبرس كه بعدا منجر به حمله اين كشور و اشغال قبرس شمالي شد نگران‌كننده بود، اما آنكارا در نهايت با يك كشور متخاصم همدست نشد و اين احساسي است كه اكنون ساير اعضاي ناتو نسبت به روابط عميق اردوغان با مسكو دارند.
در طول جنگ سرد، تصور اينكه يكي از اعضاي اصلي ناتو با مسكو ارتباط داشته باشد، غيرممكن بود. اما امروزه اردوغان مشخصا هيچ هراسي در مورد پيشبرد اين رابطه ندارد، حتي در شرايطي كه ساير اعضاي ناتو روسيه را تهديد استراتژيك مهمي عليه امنيت خود مي‌دانند. جدا از امضاي قرارداد تسليحاتي، سطح همكاري‌هاي تركيه و روسيه، به حدي رسيده كه دو كشور حتي عمليات مشتركي در سوريه انجام داده‌اند؛ هر چند كه نيروهاي‌شان در آنجا نيز با يكديگر درگير شده‌اند. اما رابطه روزافزون تركيه با روسيه تنها دليل تيره و تار شدن روابط آن با غرب نيست. مخالفت اردوغان با موافقتنامه‌هاي عادي‌سازي روابط كشورهاي جهان اسلام با اسراييل و حمايت او از جنبش اسلام‌گرايان تندرو و گروه‌هاي شبه‌نظامي مختلف در سوريه و ليبي، موجب درگيري او با متحدان پيشينش شده است.
خصومت ديرينه اردوغان با غرب اخيرا موجب اختلافات ديپلماتيك آنكارا و پاريس شده است. او امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه را به دليل تلاش براي مقابله با اسلام‌گرايي شورش‌طلبانه نيازمند «درمان رواني» دانست. مكرون اين تصميم را پس از وقوع يك‌سري حملات تروريستي الهام گرفته از اسلام‌گرايان تندرو اتخاذ كرده است. اختلاف بعدي ميان تركيه و ديگر كشورهاي اروپايي اصرار آنكارا براي استخراج گاز از آب‌هاي مورد ادعاي قبرس است كه در تابستان گذشته منجر به تشديد تنش‌ها ميان آنكارا و آتن شد؛ حتي برخي نگران اين بودند كه مبادا ميان نيروي دريايي دو كشور درگيري نظامي به وجود بيايد. اتحاديه اروپا هفته گذشته با وضع تحريم‌هايي عليه چندين مقام و نهاد ترك كه گفته مي‌شود در عمليات استخراج گاز نقش داشته‌اند به رفتار تحريك‌كننده تركيه در شرق مديترانه پاسخ داد. علاوه بر اين، احتمال وضع تحريم‌هاي شديدتري از سوي دولت جو بايدن كه به زودي رياست كاخ سفيد را برعهده مي‌گيرد، وجود دارد. خلاصه اينكه تركيه در مورد بسياري از موضوعات اصلي با ناتو بي‌گدار به آب زده تا حدي كه اكنون در مورد ادامه عضويت آن در اين ائتلاف ترديد به وجود آمده است. يكي از عوامل مهمي كه هنوز به نفع آنكاراست اين است كه هيچ سخني درباره اخراج كشورهاي متخلف در منشور ناتو به ميان نيامده است. طبق بند 13 پيمان تاسيس ناتو هر كشور مي‌تواند داوطلبانه اين اتحاد را ترك كند، اما اين بند شامل اخراج نمي‌شود. البته ناتو مي‌تواند در نتيجه رفتار اردوغان و براي محافظت از منافع ديگر اعضا، اساسنامه خود را اصلاح كرده و شرايط را تغيير دهد. تغيير قوانين عضويت در ناتو به منظور اخراج تركيه قطعا اقدام مهمي خواهد بود؛ اقدامي كه موجب نارضايتي بسياري از كشورهاي اروپايي مي‌شود، اما اگر اردوغان به اقدامات تحريك‌آميز خود ادامه دهد ممكن است كار را به جايي برساند كه رهبران ناتو چاره ديگري جز اين تصميم نداشته باشند.
منبع: پايگاه خبري- تحليلي «نشنال‌نيوز»
يكي از عوامل مهمي كه هنوز به نفع آنكاراست اين است كه هيچ سخني درباره اخراج كشورهاي متخلف در منشور ناتو به ميان نيامده است. طبق بند 13 پيمان تاسيس ناتو هر كشور مي‌تواند داوطلبانه اين اتحاد را ترك كند، اما اين بند شامل اخراج نمي‌شود. البته ناتو مي‌تواند در نتيجه رفتار اردوغان و براي محافظت از منافع ديگر اعضا، اساسنامه خود را اصلاح كرده و شرايط را تغيير دهد. تغيير قوانين عضويت در ناتو به منظور اخراج تركيه قطعا اقدام مهمي خواهد بود؛ اقدامي كه موجب نارضايتي بسياري از كشورهاي اروپايي مي‌شود، اما اگر اردوغان به اقدامات تحريك‌آميز خود ادامه دهد ممكن است كار را به جايي برساند كه رهبران ناتو چاره ديگري جز اين تصميم نداشته باشند.