نگاهي به مصاحبه وزير خارجه ايران
با طلوع‌نيوز
نقد ماهرانه سياست امريكا
در افغانستان
محمد عارف فصيحي دولتشاهي
مصاحبه دكتر محمدجواد ظريف، رييس دستگاه ديپلماسي ايران با «طلوع‌نيوز» يكي از مصاحبه‌هاي جذاب و مهمي بود كه نگاه‌هاي زيادي را در سطح داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي به خود معطوف ساخت. اين مصاحبه نشان داد كه ظريف با ظرايف سياست و امور ديپلماتيك به خوبي آشناست و در تحليل اوضاع منطقه‌اي و بين‌المللي توانا و در انتقال پيام و دلالت‌هاي سياست خارجي و دستگاه ديپلماسي كشورش ماهر و چيره‌دست است: ظريف واقعا يك ديپلمات ظريف است.»
ظرافت‌هايي كه در او جمع آمده‌اند حتي بدخواهان او را به اعتراف و تصديق واداشته است. هنري كسينجر، مشاور اسبق امنيت ملي امريكا و نويسنده كتاب معروف ديپلماسي وقتي كتابش را به رسم يادبود به ظريف تقديم كرد، در صفحه نخست آن نوشت: «تقديم به دشمن قابل احترام، ظريف.»
ظريف در مصاحبه با طلوع‌نيوز مثل هميشه، منطق، عقلانيت، بيان سحرانگيزي را به نمايش گذاشت. هنگام استماع سخنان او به ياد سخن جان كري افتادم: «با ظريف ملاقات داشتم، لحن او حقيقتا متفاوت بود.»
ظريف مثل هميشه چهره خود را در برابر سوالات جدي و چالشي خبرنگار عبوس نكرد و با كمال متانت و صبوري بدان‌ها پاسخ مي‌داد. نحوه مواجهه او با سوالات نجفي نشان داد كه صبر در ظريف نه يك راهبرد كه يك منطق اقدام است و يكي از رموز ظفرمندي ظريف را در همين نكته مي‌توان يافت. او با تمام فشارهاي داخلي و خارجي در برنامه برجام در صفحه فيس‌بوكش نوشته بود: «وفا كنيم، ملامت كشيم و خوش باشيم.»
او در برابر خبرنگار كه همتاي او نبود و گاه لحن جسارت‌آميز به خود مي‌گرفت و با نزاكت ديپلماسي آشنا نبود، به خوبي آداب و تشريفات ديپلماتيك را رعايت كرد و نشان داد كه صحبت‌هاي او رسمي و از طرف دستگاه ديپلماسي كه او رهبري آن را برعهده دارد، سخن مي‌گويد.
او در مصاحبه با طلوع‌نيوز مثل هميشه لبخند را چاشني سخنش مي‌كرد و آن‌گاه كه صدايش با لبخند گره مي‌خورد، قاطعيت و اراده را بدون ملاحظه به ميدان مي‌كشيد: «با هيچ‌كس رودربايستي نداريم.»
لبخند ظريف، لطيف بود و مثل هميشه اين تبسم با تفكر قرين شده بود. تبسم و تفكر براي فرد ديپلمات، نيروبخش و يك قدرت نرم است. هنگامي كه دانش و آگاهي‌هاي سياسي و ديپلماتيك با تبسم و تفكر درهم مي‌آميزد ديپلمات در ميدان مذاكره و مصاحبه احساس قدرتمندي بيشتري مي‌كند: «دانش توليد قدرت مي‌كند.»
استعاره با پنبه سر مي‌برد حاكي از همين قدرت نرم است. با وجود آنكه مصاحبه‌شونده گاه سوالات كوچه‌بازاري را مطرح مي‌كرد و با آداب تشريفات بيگانه بود، اما او هيچ‌گاه حركات زايد فيزيكي از خود بروز نداد و از چارچوب قاعده و عرف ديپلماتيك نيز خارج نشد.
ظريف در برابر تحريك احساسات ملي‌گرايانه و گرايش مذهبي از سوي نجفي احساساتي نشد و غريزي عمل نكرد و نشان داد كه به راستي كه ديپلماسي نه با احساسات كه با عقلانيت گره خورده است. به حكم اين سخن كه: «مرد زير زبانش پنهان است.»
ظريف در اين مصاحبه نشان داد كه داراي هوش سرشار كلامي است و عقلانيت و ديپلماسي را به صورت موفقيت‌آميز همبسته و قرين ساخته است. در ديپلماسي هوش و عقلانيت بيش از اندازه مهم است. ديپلماسي كاركرد عقل و قلب را در بدن انسان دارد.
عقل و قلب در بدن انسان هدايت نيروها را برعهده داشته و خون را به ارگانيزم مي‌رساند. عقل در ديپلماسي نيز داراي همين كار ويژه است.
او با استفاده از فرصت به صورت دقيق و ماهرانه سياست‌هاي امريكا را در افغانستان به نقد كشيد و افغانستان را قرباني سياست‌هاي انتخاباتي امريكا دانست. او حضور نيروهاي خارجي را در عراق، چه در افغانستان و چه در ساير كشورهاي منطقه، مخل صلح و امنيت منطقه دانست.
اين دستاورد خوبي براي ظريف بود كه به نظر مي‌رسد نگاه دولت افغانستان را نيز به خود معطوف كرده باشد. او در اين مصاحبه 48 مورد از طالبان نام برد كه اين نشان‌دهنده نقش طالبان در ناامني‌هاست.
پانزده‌بار از امريكا نام برد كه اين نيز نشان مي‌دهد كه در دستگاه ديپلماسي ايران، نقش امريكا در تحولات امنيتي افغانستان منفي است. 9 مورد از صلح سخن گفت و نشان‌دهنده اهميت صلح در افغانستان در سياست خارجي ايران است.
سخن او در مورد نقش گروه فاطميون در مبارزه با داعش هر چند ذايقه برخي را تلخ كرد اما در كنار اين مساله به يك نكته ظريفي اشاره كرد كه دولت افغانستان مي‌تواند در تامين صلح و امنيت در كشورش از اين ظرفيت بهره بگيرد. در اين روايت، فاطميون يك گروه تروريستي نيست يك نيروي صلح است و مي‌تواند امنيت را در افغانستان برقرار كند.
رييس سابق دانشگاه خواجه انصار هرات و معاون پژوهشي دانشگاه غالب