وزراي خارجه شوراي همكاري خليج‌فارس
در نشست مجازي منامه مقدمات آشتي را بررسي كردند
لحظه‌شماري براي پايان بحران ديپلماتيك
شهاب شهسواري
۹ روز مانده به برگزاري نشست سران شوراي همكاري خليج‌فارس در رياض، وزراي خارجه ۶ كشور عربي عضو اين شورا، روز گذشته در جلسه مجازي مقدماتي اين نشست به ميزباني بحرين شركت كردند. رسانه‌هاي عربي روز شنبه خبر داده بودند كه سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه عربستان با ارسال نامه‌اي براي رهبران ۵ كشور ديگر عربي حاشيه جنوبي خليج‌فارس، از آنان براي شركت در نشست رياض دعوت به عمل آورده است. اين نشست كه پيش از اين قرار بود در منامه پايتخت بحرين انجام شود، به پيشنهاد كويت و براي تسريع در آشتي ميان قطر و عربستان، به رياض منتقل شد. اين نشست بعد از آن برگزار مي‌شود كه وزير امور خارجه كويت از پيشرفت قريب‌الوقوع در مذاكرات آشتي ميان قطر و كشورهاي محاصره‌كننده عربي به رهبري عربستان‌سعودي خبر داد.
وزراي خارجه 6 كشور كويت، بحرين، قطر، عمان، عربستان‌سعودي و امارات متحده عربي، روز يكشنبه در جلسه مجازي وزراي خارجه براي تعيين دستور كار نشست سران گردهم آمدند. جلسه مقدماتي وزراي خارجه كشورهاي عضو معمولا، با فاصله كمي از جلسه سران برگزار مي‌شد، اما به نظر مي‌رسد كه جلسه اخير براي رايزني جهت حل و فصل اختلافات ديپلماتيك ميان قطر و چهار كشور محاصره‌كننده عربي، با فاصله بيشتر برگزار شود. به نوشته رسانه‌ها در صورتي كه اين نشست موفقيت‌آميز باشد، انتظار مي‌رود تا هفته آينده و قبل از برگزاري اجلاس سران شوراي همكاري خليج‌فارس، توافقي ميان كشورهاي عضو، دست‌كم درخصوص بازگشايي آسمان كشورهاي عربي همسايه به روي پروازهاي قطري به دست بيايد. در صورت رفع اختلافات ديپلماتيك، ممكن است با حضور امير قطر، بعد از سه سال و نيم، بار ديگر نشست سران شورا با حضور قطر و كشورهاي محاصره‌كننده برگزار شود.
عربستان‌سعودي، امارات متحده عربي، بحرين و مصر، چهار كشوري بودند كه خرداد ماه سال ۱۳۹۶ در اقدامي هماهنگ قطع كامل روابط سياسي و اقتصادي و محاصر كامل مرزي قطر را اعلام كردند. چهار كشور عربي با صدور بيانيه‌اي ۱۳ شرط براي برقراري روابط عادي با قطر اعلام كردند كه از جمله آنها قطع روابط صميمانه با تهران، اخراج نظاميان تركيه از خاك قطر، اخراج رهبر معنوي اخوان‌المسلمين از خاك قطر، تعطيلي شبكه خبري الجزيره و «قطع حمايت از تروريسم» بود.
آشتي عليه ايران؟
برخي رسانه‌ها و تحليلگران غربي، تلاش عربستان براي آشتي با قطر را در راستاي احياي اتحاد عليه ايران در ميان كشورهاي حاشيه خليج‌فارس توصيف مي‌كنند. خبرگزاري رويترز روز يكشنبه با انتشار خبر برگزاري نشست وزراي خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس نوشت كه اين نشست با هدف حل «اختلافاتي كه باعث ايجاد مانع براي اتحاد عليه ايران شده است» برگزار شد. با اين حال، ايران رسما از هرگونه پيشرفت در زمينه آشتي ميان كشورهاي عربي جنوب خليج‌فارس استقبال كرده است و آن را در راستاي ثبات منطقه توصيف مي‌كند .
خرداد ماه سال جاري در سومين سالگرد آغاز محاصره قطر توسط چهار كشور عربي، رسانه‌هاي امريكايي از تلاش رييس‌جمهور امريكا براي آشتي در خليج‌فارس براي افزايش فشار بر ايران خبر داده بودند. 6 ماه پيش وال استريت ژورنال در گزارشي نوشت، دونالد ترامپ رييس‌جمهوري امريكا، عربستان‌سعودي و امارات را تحت فشار قرار داده تا به ممنوعيت اعمال شده عليه شركت‌هاي هواپيمايي قطر براي پرواز در آسمان اين كشورها پايان دهند. ماه گذشته در پي سفر داماد دونالد ترامپ، به عربستان و قطر، اين ادعا مجددا توسط رسانه‌هاي امريكايي تكرار شد.
نيمه آذر ماه امسال، جارد كوشنر، داماد رييس‌جمهور امريكا در سفري به عربستان‌سعودي و قطر با محمد بن سلمان، وليعهد سعودي و تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر ديدار و گفت‌وگو كرد. به گزارش رسانه‌ها هدف اعلام شده اين سفر ميانجيگري ميان قطر و عربستان براي حل اختلافات و گشودن حريم هوايي سعودي به سوي هواپيماهاي قطري و نيز گشودن مرزهاي زميني آن به منظور محروم كردن ايران از ۱۰۰ ميليون دلار در سال از عبور هواپيماهاي قطري از حريم هوايي ايران كه در حال حاضر انجام مي‌شود.
بلافاصله بعد از اين سفر بود كه ناصر محمد احمد الصباح، وزير خارجه و اطلاع‌رساني كويت در بيانيه‌اي از پيشرفت جدي در گفت‌وگوها براي حل بحران ديپلماتيك خليج‌فارس و توافق قريب‌الوقوع ميان طرفين خبر داد. وزير خارجه كويت در اين بيانيه از تلاش‌هاي رييس‌جمهور امريكا و داماد او هم تشكر كرد. در پي اعلام اين خبر، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران با انتشار پيامي به زبان عربي در حساب كاربري توييتر خود، از پيشرفت‌ها در زمينه آشتي در خليج‌فارس استقبال كرد. ظريف نوشت: «از تفاهمات اعلامي كويت در خليج‌فارس استقبال مي‌كنيم. سياست ديرينه ايران ديپلماسي، روابط مبتني بر حسن همجواري و گفت و گوي منطقه‌اي است. اميدواريم اين آشتي به ثبات و توسعه سياسي و اقتصادي براي همه ملت‌هاي منطقه ما كمك كند.»
آشتي‌كنان دوم رياض
بعد از ماه‌ها گمانه‌زني و دو تلاش ناموفق كويت براي تشكيل نشست سران با حضور پادشاه عربستان و امير قطر، مقام‌هاي كويتي اميدوارند كه نشست هفته آينده، ۵ ژانويه در رياض، توافقي براي آشتي ميان قطر و كشورهاي محاصره‌كننده ايجاد شود. امير فقيد كويت، صباح احمد جابر الصباح، سال گذشته در تلاشي ناموفق براي ايجاد آشتي در شوراي همكاري خليج‌فارس، از پادشاه سعودي خواسته بود تا امير قطر را براي شركت در نشست چهلم سران شورا در رياض دعوت كند. به‌رغم ارسال دعوتنامه عربستان‌سعودي براي شركت امير قطر، نهايتا اين طرح ناموفق ماند و وزير خارجه قطر به نمايندگي از دوحه در نشست سال گذشته شركت كرد. يك سال قبل از آن، در نشست كويت، به‌رغم حضور امير قطر، سه كشور محاصره‌كننده عضو حاضر به شركت در بالاترين سطح نشدند و فقط وزراي خارجه خود را به اجلاس سران اعزام كردند. با اين حال سه‌شنبه هفته آينده بار ديگر قرار است كه نشست چهلم و يكم سران كشورهاي عضو بار ديگر در رياض برگزار شود. در نشست قبلي، امير فقيد كويت، حتي بعد از شكست ميانجيگري‌اش براي حضور امير قطر در جلسه، شخصا تلاش كرد تا با كنار كشيدن پادشاه سعودي و وزير خارجه قطر، دست‌كم به شكل ظاهري دوستي و تفاهم آنها را در مقابل دوربين‌هاي تلويزيوني به نمايش بگذارد، اما پادشاه سعودي به‌رغم اصرار امير كويت، حاضر به دست دادن و معانقه با وزير خارجه قطر نشد.
رهبران فقيد
جلسه هفته آينده رهبران شوراي همكاري خليج‌فارس در شرايطي برگزار مي‌شود كه دو تن از رهبران كشورهاي عضو درگذشته‌اند و جانشينان آنها قرار است در نخستين نشست سران شوراي همكاري شركت كنند. صباح احمد جابر صباح، امير پيشين كويت، مهر ماه امسال پس از يك دوره طولاني بيماري درگذشت و جاي خود را به نواف احمد جابر الصباح، برادر ناتني ۸۳ ساله‌اش داد. در عمان هم، از دي ماه سال گذشته و در پي درگذشت سلطان قابوس، هيثم بن طارق آل سعيد به عنوان جانشين او انتخاب شده است. عمان و كويت، هر دو موضع بي‌طرفانه در بحران ديپلماتيك خليج‌فارس داشتند و تلاش‌ها براي ميانجيگري ميان چهار عضو ديگر شوراي همكاري به خرج داده بودند.