ناراحتي و استيصال عربستان

پيروزي جو بايدن در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا نفس را در سينه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس، به ويژه عربستان، حبس كرده است، چرا كه «رابطه ويژه» اين كشورها با دولت ترامپ رو به پايان است. در هفته‌ها و ماه‌هاي اخير، روزنامه‌نگاران و تحليلگران به بحث و بررسي پيامدهاي رياست‌جمهوري بايدن، به ويژه براي كشورهاي خاورميانه و علي‌الخصوص ايران پرداخته‌اند و در آثار خود به عواقب پيروزي بايدن براي اسراييل و كشورهاي سني به اصطلاح ميانه‌رو در شوراي همكاري خليج فارس، به ويژه عربستان كه رقيب اصلي ايران در منطقه است توجه زيادي كرده‌اند. تحليلگران و مفسران غربي معتقدند رياست‌جمهوري بايدن يك شكست احتمالي براي عربستان محسوب مي‌شود. دولت و حلقه‌هاي سياسي رياض سكوت اختيار كرده‌اند و كسي نمي‌تواند عمق ناراحتي و استيصال عربستان در پذيرفتن واقعيت پسا ترامپ را به وضوح مشاهده كند. البته دستگاه‌هاي رسانه‌اي سعودي به ويژه مطبوعات اين كشور تلاش كرده‌اند اين باورها را رد كرده و روايت متفاوتي را ارايه كنند. عربستان تلاش مي‌كند به مقابله با آنچه رسانه‌هاي غربي مي‌گويند بپردازد؛ تحليلگران غربي مي‌گويند با شكست ترامپ، عربستان در موضع ضعيف‌تري قرار مي‌گيرد، چرا كه رييس‌جمهور جديد مسائلي چون جنگ يمن، نگراني‌هاي حقوق بشري از جمله در خصوص قتل جمال خاشقجي، بازگشت احتمالي به برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) و گفت‌وگو با ايران را پيش خواهد كشيد. در واقع رسانه‌ها دولت بايدن را «كابوس رژيم‌هاي خودكامه» به ويژه عربستان سعودي معرفي مي‌كنند. آن طور كه تحليلگران غربي مي‌گويند، محمد بن سلمان كه عملا رهبري عربستان را بر عهده دارد، «نگران» است، چرا كه به‌شدت به روابط شخصي‌اش با ترامپ و داماد او جرد كوشنر وابسته بود. اين روايت متضاد از حاكميت عربستان، به صورت استراتژي درآمده و مخاطب آن در سطح جهان، امريكا و دولت جديد بايدن، و در سطح منطقه كشورهاي عربي و مردم سعودي است. مقامات عرب در گفت‌وگو با روزنامه‌هاي اسراييلي تأكيد كرده‌اند كه دولت بايدن با تغيير اولويت‌هاي زمان ترامپ، ثبات منطقه را تهديد مي‌كند. اين تهديدها شامل «دستيابي ايران به سلاح اتمي در مدت زماني كوتاه» در نتيجه «تغييرات گسترده» در سياست امريكا در قبال خاورميانه مي‌شود. اين تغيير سياست مي‌تواند منجر به «نابودي ائتلاف منطقه‌اي» شود كه به تازگي ميان اسراييل و كشورهاي عربي چون بحرين، امارات و البته به شكلي مخفيانه‌تر عربستان سعودي شكل گرفته بود. تحليلگران با اشاره به پيامدهاي رياست‌جمهوري بايدن براي عربستان، پيش‌بيني مي‌كنند سياست اعلام ‌شده او در قبال ايران باعث جسورتر شدن جمهوري اسلامي و تقويت و توسعه نفوذ اين كشور در منطقه شود. واكنش اوليه عربستان به پيروزي بايدن را مي‌توان در «عمل‌گرايي محتاطانه» بر اساس يك گفتمان دوسطحي خلاصه كرد. هنگامي كه آراي بايدن شمرده مي‌شد، مقامات سعودي نظر خود در خصوص پيروزي او را صرفا به صورت غيررسمي و از طريق رسانه‌هاي غيرعرب از جمله روزنامه «اسراييل هيوم» و وب‌سايت امريكايي «سي‌ان‌بي‌سي» منتشر مي‌كردند و مي‌گفتند رياض نگران است پيروزي بايدن باعث «جسورتر شدن ايران» شود. حكام سعودي پس از شكست ترامپ كاملا سكوت اختيار كردند و آخرين كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس بودند كه پيروزي بايدن را به او تبريك گفتند. تبريك سعودي‌ها 24 ساعت بعد از آن بود كه امارات و مصر، دو متحد ترامپ در منطقه براي بايدن آرزوي موفقيت كردند. نگراني‌هاي منطقه‌اي عربستان، به ويژه در خصوص ايران، دو روز پس از اعلام پيروزي بايدن در سخنراني ملك سلمان به مناسبت افتتاح شوراي اين كشور علنا ابراز شد. او در اين سخنراني تلويحا خواسته‌هاي عربستان از بايدن، از جمله حفظ فشار بر ايران و ادامه حمايت امريكا از جنگ يمن را مطرح كرد. ملك سلمان در سخنراني خود بر موضع قبلي رياض در خصوص ايران - يعني مخالفت با بازگشت به سياست‌هاي زمان اوباما در قبال جمهوري اسلامي - تأكيد كرد. بنابراين عربستان ترجيح مي‌دهد با توجه به «جدي بودن پروژه منطقه‌اي حكومت ايران» ادامه حمايت اين كشور از حوثي‌ها در يمن و حملات پهپادي و موشكي به عربستان (حمله حوثي‌ها به تأسيسات آرامكو در سپتامبر 2019)، امريكا به كارزار «فشار حداكثري» ترامپ ادامه دهد. با اعلام پيروزي بايدن، عربستان گفتمان خود را تغيير داد و تلاش كرد به تحليل‌هاي غالب در رسانه‌هاي بين‌المللي پاسخ دهد. روزنامه‌هايي چون الرياض كه همواره تحت نفوذ مستقيم حكومت آل‌سعود قرار داشته در تحليل‌هاي خود اين گونه نوشتند كه «رسانه‌هاي گمراه ‌كننده» توطئه‌اي را براي تخريب احتمالي روابط ميان امريكا و عربستان ترتيب داده‌اند و مي‌خواهند پادشاهي عربستان را هدف قرار دهند. اين نوع تحليل‌ها تلويحا به رسانه‌هايي مثل الجزيره قطر اشاره دارد كه منتقد سياست‌هاي عربستان هستند. سرمقاله روزنامه‌ها و پايگاه‌هاي خبري نيز اين ايده را تكذيب مي‌كنند كه «رسانه‌هاي ضدسعودي» تلاش مي‌كنند اين طور القا كنند كه انتخاب يك دموكرات به عنوان رييس‌جمهور امريكا باعث تخريب روابط عربستان و واشنگتن مي‌شود. در عوض، اين سرمقاله‌ها «اهميت، جايگاه و موقعيت» عربستان در عرصه جهاني را برجسته مي‌كنند. عربستان براي مخاطبان داخلي و عرب خود بر اعتبار و جايگاه رياض در عرصه جهاني تأكيد مي‌كند. در روزهايي كه بايدن از ترامپ جلو افتاده بود، روزنامه محافظه‌كار المدينه كه طرفدار دولت سعودي است، بر نقش رهبري رياض بر جهان اسلام به عنوان «ميزبان دو مكان مقدس (مسجد النبي و خانه خدا) و مهد اسلام» تأكيد كرده و در عين حال اين كشور را يك پادشاهي مستقل از نظر اقتصادي توصيف مي‌كند كه از «منابع طبيعي خدادادي» بهره مي‌برد و به عنوان يكي از اعضاي گروه جي20 بزرگ‌ترين طرح توسعه در تاريخ را پيش مي‌برد.
پس از آنكه رسانه‌هاي امريكايي پيروزي بايدن را اعلام كردند، روزنامه الجزيره به بررسي روابط تاريخي ميان امريكا و عربستان، ظهور چين به عنوان رقيب امريكا، و پيامدهاي آن براي روابط ميان رياض و واشنگتن پرداخت. اين سرمقاله امريكا را ابرقدرتي رو به افول معرفي مي‌كند و در عين حال روابط تاريخي و 75 ساله ميان دو كشور را يادآور مي‌شود. گفتمان سعودي همچنين بر اين نكته تأكيد دارد كه عربستان با توجه به قدرت گرفتن چين در عرصه جهاني و گذار به «جهان چندقطبي» گزينه‌هايي غير از امريكا نيز روي ميز خود دارد، به ويژه با توجه به اينكه جمهوري خلق چين تمايل دارد شريك جغرافيايي عربستان باشد و به جهان عرب و خاورميانه نزديك‌تر شود. براي سعودي‌ها يك چيز مشخص است: اينكه امريكا و جهان هر دو تغيير كرده‌اند. با توجه به پايان احتمالي حمايت بي قيد و شرط واشنگتن از جنگ يمن، محكوم كردن بن سلمان به دليل قتل خاشقجي و تلاش براي احياي توافق برجام، شايد آينده عربستان در ميان‌مدت نامشخص و مبهم باشد. اما آنچه مشخص است، بايدن سياستمداري سرد و گرم چشيده با پنج دهه تجربه سياست خارجي و رويكردي عملگراست كه مي‌خواهد روابط با پادشاهي عربستان را بر اساس منافع مشترك، به ويژه در زمينه مبارزه با تروريسم و گسترش امنيت اقتصادي در سرتاسر جهان از نو بسازد.
دكتر طلال محمد، استاد مهمان كالج سن‌آنتوني دانشگاه آكسفورد و مشاور در امور دولتي و ژئوپليتيك است. او اخيرا رساله دكتراي خود را در دانشگاه آكسفورد با موضوع روابط ايران و عربستان به پايان رساند و به زودي آن را با عنوان «رقابت ايران و عربستان از سال 1357: از زبان پادشاهان و روحانيون» منتشر مي‌كند.
مترجم: هديه عابدي

واكنش اوليه عربستان به پيروزي بايدن را مي‌توان در «عمل‌گرايي محتاطانه» بر اساس يك گفتمان دو سطحي خلاصه كرد. هنگامي كه آراي بايدن شمرده مي‌شد، مقامات سعودي نظر خود در خصوص پيروزي او را صرفا به صورت غيررسمي و از طريق رسانه‌هاي غيرعرب از جمله روزنامه «اسراييل هيوم» و وب‌سايت امريكايي «سي‌ان‌بي‌سي» منتشر مي‌كردند و مي‌گفتند رياض نگران است پيروزي بايدن باعث «جسورتر شدن ايران» شود. حكام سعودي پس از شكست ترامپ كاملا سكوت اختيار كردند و آخرين كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس بودند كه پيروزي بايدن را به او تبريك گفتند. تبريك سعودي‌ها 24 ساعت بعد از آن بود كه امارات و مصر، دو متحد ترامپ در منطقه، براي بايدن آرزوي موفقيت كردند. نگراني‌هاي منطقه‌اي عربستان، به ويژه در خصوص ايران، دو روز پس از اعلام پيروزي بايدن در سخنراني ملك سلمان به مناسبت افتتاح شوراي اين كشور علنا ابراز شد. او در اين سخنراني تلويحا خواسته‌هاي عربستان از بايدن، از جمله حفظ فشار بر ايران و ادامه حمايت امريكا از جنگ يمن را مطرح كرد.