پنج اتفاقي كه در سال 2021 بايد منتظرش باشيم
از كرونا تا رياست‌جمهوري بايدن
مترجم: هديه عابدي
همان‌قدر كه سال 2020 پر از اخبار و اتفاقات مهم بود، سال 2021 هم از اين رويدادها بي‌نصيب نخواهد ماند. البته قطعا اتفاقاتي هم رخ مي‌دهد كه جهان را شگفت‌زده مي‌كند.
يك سال پيش كمتر كارشناسي پيش‌بيني مي‌كرد جهان درگير همه‌گيري كرونا شود. اما شايد يك سال ديگر همين موقع، همه از ناتواني اقتصادهاي نوظهور در پرداخت بدهي‌هاي‌شان يا حمله‌اي تروريستي بزرگ‌تر از حملات يازده سپتامبر سخن بگويند. شايد هم نه. پيش‌بيني در مورد اتفاقات آينده كار دشواري است، اما چندين رويداد و اتفاق وجود دارد كه از وقوع آنها در سال جديد اطمينان داريم و مي‌توانيم آنها را «پيش‌بيني براساس دانسته‌ها» بناميم. در ادامه پنج مورد از اتفاقات مهمي را كه مي‌دانيم در سال 2021 به وقوع مي‌پيوندند، بررسي مي‌كنيم. هر يك از اين پنج اتفاق مي‌تواند به تيتر يك سال تبديل شود يا خيلي زود از يادها برود. 12 ماه ديگر مي‌فهميم كدام يك سروصدا كرده و كدام يك از خاطره‌ها محو شده است.
ادامه شيوع كرونا
ويروس كرونا در سال 2020 جهان را زير و رو كرد. در واپسين روزهاي سال تعداد مرگ و مير ناشي از اين بيماري به 7/1 ميليون نفر رسيده است، انتظار مي‌رود بازسازي و احياي اقتصاد كشورهاي جهان زمان زيادي طول بكشد و كارشناسان و مردم عادي هر دو به اين فكر مي‌كنند كه آيا زندگي به حالت عادي بازمي‌گردد يا نه. خبر خوب اينكه تاكنون دو واكسن بسيار اثربخش مورد تاييد قرار گرفته و واكسن‌هاي بيشتري نيز در راه است. اما توزيع گسترده، موثر و برابر واكسن ماه‌ها طول مي‌كشد و با چالش‌هاي لجستيك مهمي روبه‌رو مي‌شود. اشتباهات در اين زمينه اجتناب‌ناپذيرند. همچنين ممكن است بين كشورهايي كه به واكسن دسترسي دارند و آنهايي كه ندارند، اختلافاتي پيش بيايد. از نهاد بين‌المللي كوواكس كه قرار است واكسن‌ها را به شكل برابر توليد و عرضه كند انتظارات زيادي مي‌رود. اما اگر كشورها واكسن را احتكار كنند يا آنچه دريافت مي‌كنند را درست استفاده نكنند، اين اقدامات كاملا بي‌فايده خواهد بود. هند و آفريقاي جنوبي تلاش مي‌كنند توليدكنندگان واكسن‌ها و داروهاي كرونا از خير حق مالكيت معنوي خود بگذرند، اما شايد اين اقدام به همان اندازه كه براي رفع دغدغه‌هاي انساني است، براي به دست آوردن منافع اقتصادي نيز باشد. منتقدان مي‌گويند چنين اقدامي باعث مي‌شود شركت‌ها در آينده انگيزه‌اي براي كشف واكسن و درمان بيماري‌ها نداشته باشند. در اين بين، همچنان اين سوال پابرجاست كه ابتلا به ويروس يا واكسينه شدن در برابر آن تا چه مدت به انسان مصونيت مي‌بخشد؛ آيا كسي كه واكسيناسيون شده ممكن است ويروس را بگيرد و به ديگران منتقل كند؛ آيا ويروس مي‌تواند به گونه‌اي جهش يابد كه ميزان سرايت آن بيشتر شود. در نتيجه اقداماتي چون پوشيدن ماسك، رعايت فاصله اجتماعي، آزمايش دادن و رهگيري تماس افراد همچنان نقش بسيار مهمي در مقابله با شيوع كرونا در سال 2021 و حتي فراتر از آن ايفا خواهد كرد.
آغاز رياست‌جمهوري بايدن
مراقب باشيد چه چيزي آرزو مي‌كنيد، شايد آرزوي‌تان محقق شود. اينها كلماتي است كه در آستانه آغاز رياست‌جمهوري جو بايدن در امريكا به ذهن متبادر مي‌شود. او وارث حجم عظيمي از ويراني در عرصه سياست خارجي و انتظارات گسترده داخلي براي اصلاح امور و حل مشكلات داخلي ناشي از ويروس نادري به نام كرونا خواهد بود. بايدن سريعا سياست «اول امريكا» ترامپ و نمودهاي آن را لغو مي‌كند و در اولين گام به توافق آب و هوايي پاريس و سازمان بهداشت جهاني بازمي‌گردد. اما بايدن اميدوار است بتواند فعلا به مسائلي چون جنگ تجاري با چين و سياست‌هاي تجارت امريكا با جهان نپردازد و تمركز خود را روي تكميل كابينه، بررسي گزينه‌ها و پيشرفت در حوزه مسائل داخلي بگذارد. با اين حال ممكن است اتفاقات به بايدن اجازه ندهند اوضاع را در كنترل خود بگيرد. برنامه هسته‌اي ايران، آزمايش‌هاي موشكي يا هسته‌اي احتمالي كره‌شمالي و پيامدهاي حملات سايبري گسترده روسيه عليه نهادهاي دولتي و عمومي امريكا مي‌تواند در همان ابتداي كار عيار بايدن را نشان دهد. البته بايدن مي‌تواند از سياست‌هاي سختگيرانه ترامپ به عنوان اهرم فشار استفاده كند، اما احتمالا نه آن‌قدري كه انتظارش را دارد. بايدن در واشنگتن نيز ممكن است با مشكلاتي روبه‌رو شود. اگر دموكرات‌ها نتوانند دو كرسي باقي‌مانده از مجلس سنا در ايالت جورجيا را در انتخابات دو هفته ديگر از آن خود كنند، بايدن پس از جورج بوش پدر به نخستين رييس‌جمهور تاريخ امريكا تبديل مي‌شود كه هنگام ورود به كاخ سفيد، حزبش هر دو مجلس نمايندگان و سنا را در اختيار ندارد. با اينكه روساي جمهور معمولا در حوزه سياست خارجي نسبت به سياست داخلي اختيار عمل بيشتري دارند، اما اين‌طور هم نيست كه چك سفيد امضا به آنها داده باشند. آنچه اوضاع را براي بايدن وخيم‌تر مي‌كند اين است كه ترامپ قرار نيست به آرامي و بدون جنگ و دعوا وارد دوران بازنشستگي شود. او قصد دارد نمايندگان جمهوري‌خواه كنگره را به مخالفت با رييس‌جمهور جديد بشوراند. روي هم رفته، بايدن قرار است در جايگاهي بنشيند كه نمي‌توان به آن حسادت كرد: انتظارات زيادي از او مي‌رود، در حالي كه توانايي او براي عمل به وعده‌هايش محدود است.
انتخاب چين
شعار دنگ شيائوپينگ در حوزه سياست خارجي اين بود كه چين بايد «چراغ خاموش» جلو برود، اقدامات درخشان خود را پنهان كند و ناشناس بماند. شي جين‌پينگ اين شعار راهبردي را دور انداخته است. چين روز به روز حضور خود را در جهان بيشتر به رخ مي‌كشد. در همين سال 2020 چين ديپلماسي «گرگ مبارز» را بيش از پيش در دستور كار قرار داد، تلاش كرد استراليا را به خاطر طرح درخواست تحقيق و تفحص درخصوص ريشه‌هاي ويروس كرونا از نظر اقتصادي مجازات كند، قانون امنيت ملي جديدي را در هنگ‌كنگ اجرا كرد كه گفته مي‌شود بندهاي توافقنامه استقلال اين منطقه از انگليس را نقض مي‌كند و مرتبا تايوان را به خاطر تقويت روابطش با امريكا مورد ارعاب قرار داد. همان‌طور كه انتظار مي‌رفت، در واكنش به اين اقدامات چين، اين نگراني به وجود آمده است كه چين مي‌خواهد سلطه خود را بر سياست جهان تحميل كند و در اين راه منافع ديگران را زير پا بگذارد. سوال اينجاست كه آيا چين اين نگراني‌ها را درك كرده و تلاش مي‌كند همكاري بيشتري با جهان داشته باشد، به ويژه اكنون كه رييس‌جمهور جديد امريكا مصمم است جهان را عليه قدرت چين با هم متحد كند؟ يا اينكه همچنان بر طبل تقابل و درگيري مي‌كوبد؟ به نظر مي‌رسد پاسخ گزينه دوم باشد. اگرچه ويروس كرونا ابتدا در ووهان چين شيوع پيدا كرد، اما پكن توانسته بسيار بهتر از كشورهاي غربي و قطعا بهتر از امريكا اين همه‌گيري را كنترل و مديريت كند. اقتصاد چين توانسته خود را بازيابي كند و انتظار مي‌رود در سال 2021 بار ديگر شكوفا شود. به نظر مي‌رسد چين به اين نتيجه رسيده كه در رقابت با غرب در شرف پيروزي است؛ در تبليغات سياسي خود بر «برتري نهادينه» مدل حكومتي‌اش تاكيد و از آن تعريف مي‌كند. بنابراين وقتي مقامات امريكايي تهديد مي‌كنند اقتصاد خود را از اقتصاد چين جدا خواهند كرد، پكن به جاي اينكه از اين حرف‌ها بترسد، از تلاش براي جدا شدن از غرب با شرايط خودش استقبال مي‌كند. از قديم گفته‌اند اسب برنده را نبايد عوض كني. بنابراين بايد در ماه‌هاي آتي انتظار افزايش تنش و ادامه درگيري‌ها ميان دو طرف را داشته باشيم.
رشد جهاني
شيوع همه‌گيري كرونا در سال 2020 ضربه سختي را به اقتصاد جهان وارد كرد. انتظار مي‌رود امسال توليدات جهاني 2/5 درصد كاهش يابد. اين در حالي است كه پيش از شيوع اين بيماري، انتظار مي‌رفت جهان رشدي 5/2 تا 4/3 درصدي را تجربه كند. چين شايد تنها اقتصاد بزرگي باشد كه در سال 2020 رشد داشته است، هر چند رشد 8/1 درصدي اقتصاد اين كشور نيز بسيار كمتر از رقم پيش‌بيني‌شده يعني 6درصد بوده است. همان‌طور كه انتظار مي‌رفت، كشورهاي فقير بيشترين ضربه را از ركود اقتصادي ناشي از كرونا خوردند. تعداد افرادي كه بر اثر اين همه‌گيري در سراسر جهان به فقر مطلق كشيده شده‌اند به بيش از 120 ميليون نفر مي‌رسد. اين يعني يك دهه پيشرفت در مقابله با فقر كاملا از بين رفته است. خبر خوب اينكه واكسن كرونا مي‌تواند سرعت رشد اقتصاد جهان در سال 2021 را افزايش دهد. اما سرعت اين باد موافق از يك كشور تا كشور ديگر فرق دارد؛ كشورهايي كه بدهي عمومي كمتري دارند، مديريت اقتصادي‌شان عاقلانه‌تر است و محدوديت‌هاي موثري را براي جلوگيري از شيوع بيماري اعمال كرده‌اند احتمالا بهترين عملكرد را خواهند داشت. از اين نظر انتظار مي‌رود چين يك‌سوم كل رشد اقتصادي جهان در سال 2021 را به خود اختصاص دهد. در مقابل، بعيد است سهم اروپا و امريكاي شمالي در اين رشد جهاني نسبتي با سهم‌شان از اقتصاد جهان داشته باشد. در كل انتظار مي‌رود بازيابي و احياي اقتصاد به كندي انجام گيرد. سوالي كه باقي مي‌ماند اين است كه آيا اين مشكلات اقتصادي منجر به افزايش نزاع‌هاي سياسي در داخل كشورها و در ميان آنها خواهد شد يا خير.
افول دموكراسي
دموكراسي با تهديد روبه‌روست. گزارش «خانه آزادي» نشان مي‌دهد آزادي‌هاي مدني و حقوق سياسي در جهان براي چهاردهمين سال متوالي در وضعيت بدتري قرار گرفته است. رهبران عوام‌فريب در كشورهايي چون برزيل، مجارستان، فيليپين، لهستان و تركيه سياست‌هايي را اعمال كرده‌اند كه نهادهاي دموكراتيك‌شان را تضعيف كرده است. پكن جنبش دموكراسي‌خواه هنگ‌كنگ را با اعمال قانون امنيت ملي جديد خود سركوب كرده است. اما در عين حال، نقاط روشني هم وجود دارد. بلاروسي‌ها پس از اعلام پيروزي مجدد الكساندر لوكاشنكو در انتخابات به خيابان‌ها ريخته‌اند و از ماه آگوست تاكنون دست از اعتراضات برنداشته‌اند. گمانه‌زني‌ها حاكي از آن است كه حاميان نظامي او رفته‌رفته از او فاصله مي‌گيرند. رييس‌جمهور جديد امريكا قول داده با برگزاري «نشست جهاني دموكراسي» و ديگر اقدامات تلاش كند ارزش‌هاي دموكراتيك را احيا كرده و روح و هدف مشترك كشورهاي جهان آزاد را بازسازي كند. اما مشكل اينجاست كه امريكا ديگر در اين حوزه بهترين پيام‌آور جهان نيست. حملات مداوم و طولاني‌مدت ترامپ عليه رقبا و مطبوعات و عدم به‌رسميت شناختن پيروزي بايدن از سوي او، ادعاي تقلب در انتخابات، تلاش او براي ابطال آرا و خودداري مقامات ارشد جمهوري‌خواه از به نقد كشيدن رفتار او نشان مي‌دهد هنجارهاي دموكراتيك تا چه حد در قديمي‌ترين دموكراسي مستمر جهان افول كرده است. وقتي بايدن حرف از احياي ارزش‌هاي دموكراسي در جهان مي‌زند، پاسخي كه مي‌شنود اين است؛ كل اگر طبيب بودي، سر خود دوا نمودي!
منبع: شوراي روابط خارجي