وقتي هيچ‌كس از آلودگي هوا نمي‌ترسد

گروه  اجتماعي

مازوت مصرف مي‌شود يا نمي‌شود؟ اين پرسش حالا چندان براي مردمي كه زير بار سنگين آلودگي هوا از يك سو و شيوع ويروس كرونا به دام افتاده‌اند، اهميتي ندارد، مخصوصا زماني كه پس از اعلام رييس سازمان محيط‌زيست و وزير نفت كشور، همچنان اصرار بر عدم استفاده از مازوت از سوي برخي منابع به گوش مي‌رسد. حالا آنچه براي مردم مهم است، رفع يا كاهش آلودگي است؛ با عزمي استوار و مسووليت‌پذيري كامل. هر سال با شروع فصل سرما و وارونگي هوا، غلظت آلاينده‌ها در آسمان تهران انباشته مي‌شود، هر سال نيز مقصر آلودگي هوا از ارگاني به ارگان ديگر پاسكاري مي‌شود، اما آنچه در اين ميان سايه‌اي از فراموشي به خود مي‌گيرد، اجراي قانوني به نام قانون هواي پاك است؛ قانوني كه 21 دستگاه را ملزم مي‌كند تا رسيدگي به وضعيت آلودگي در كشور را به اولويت‌هاي سازماني و دستگاهي خود بدل كنند، اما با وزيدن باد يا بارش برف و باران و تخليه آلودگي در بخشي از خاك يا آب اين سرزمين، دوباره صحبت آلودگي هوا فراموش مي‌شود و لايه خاك روي اين قانون ضخيم‌تر مي‌شود تا سال بعد و شروع دوباره آلودگي. حالا حتي پذيرش مصرف سوخت مازوت از سوي وزير نفت و رييس سازمان محيط‌زيست نيز چندان تغيير محسوسي را در كيفيت هوايي ايجاد نمي‌كند كه هر ثانيه به ريه مردم كلانشهرها مي‌رود، تهران آلوده است و در روزهاي بعد نيز همچنان براي تمام گروه‌ها حساس باقي خواهد ماند. تهران و ساير كلانشهرهاي كشور در صورتي زمستان كرونايي را آلوده پشت سر مي‌گذارند كه عموم خيابان‌هاي كشور شب‌ها خالي و خلوت هستند، تردد خودروهاي ديزلي در بسياري از شهرها ممنوع شده‌اند، مدارس تعطيل و اداره‌ها نيمه تعطيلند، با وجود اين، تعداد روزهاي ناسالم هواي سال 99 از تعداد روزهاي ناسالم در سال گذشته پيشي گرفته است و در اين ميان كه هوايي براي تنفس شهروندان باقي نمانده است، همچنان بازار مقصريابي ميان مسوولان ادامه دارد.

ناچار به استفاده از مازوت هستيم
«با چه تدبيري به جاي ساخت و ايجاد انبارهاي جديد براي نگهداري مازوت از ريه‌هاي شهروندان به عنوان انبار مازوت استفاده مي‌شود.» پيش‌تر اشاره به استفاده از مازوت در نيروگاه‌هاي حرارتي استان تهران و تاثير آن در افزايش غلظت آلودگي هواي تهران شده بود. با اين اشاره زهرا نژادبهرام، عضو شوراي شهر تهران با واكنش سازمان محيط‌زيست، مبني بر اينكه «با موضوع آلودگي هوا برخورد سياسي نكنيد» و تكذيب استفاده از مازوت در نيروگاه‌هاي تهران مواجه شد. نژادبهرام در اين جلسه تاكيد كرده بود كه «ظرفيت پالايشگاه‌ها از مازوت پر شده و به واسطه تحريم‌هاي بين‌المللي كسي خريدارش نيست و مجبور هستيم مازوت‌ها را در شهرها بسوزانيم.» با گذشت دو هفته از جنجالي كه بر سر اين ادعا شكل گرفت، حالا رييس سازمان محيط‌زيست كشور نيز رسما به سوخت مازوت در نيروگاه‌هاي كشور اشاره كرده است و آن را بنا بر دستور معاون دادستان كل كشور مي‌داند. عيسي كلانتري در آخرين گفت‌وگوي خود با روزنامه همدلي اشاره داشته است: «معاون دادستان كل كشور به استان‌ها بخشنامه كرده است كه شما براي سوزاندن نفت كوره در نيروگاه‌ها و صنايع مانع نشويد. يعني كسي كه بايد قانون هواي پاك را اجرا كند، از نظر امنيتي به اين نتيجه رسيده است كه بايد اين مازوت سوزانده شود.» به گفته كلانتري، در ستاد كرونا، رييس‌جمهور و دادستان كل كشور با مصرف مازوت در نيروگاه‌ها مخالفت كرده‌اند اما معاون دادستان كل بخشنامه كرده است كه «شما مانع  نشويد كه مازوت مصرف كنند.» كلانتري در اين گفت‌وگو منشا اصلي آلودگي كلانشهرهاي كشور را «مازوت» دانسته و گفته است كه علت آلودگي هوا در زمستان خودروهاي بنزيني نيست، بلكه در زمستان خطرناك‌ترين مساله، گوگردي است كه در سوخت‌هاي فسيلي به ويژه در مازوت و گازوييل وجود دارد. به گفته رييس سازمان محيط‌زيست كشور، پالايشگاه‌هاي كشور بيش از 25 درصد مازوت توليد مي‌كنند و در كشور روزي 400 الي 500 هزار بشكه مازوت توليد مي‌شود كه اين مازوت‌ها يا بايد صادر يا مصرف شوند، در وضعيت تحريم كه صادركردن آنها ممكن نيست، اين مازوت‌ها به صنايع سنگين مي‌رسند و منجر به توليد آلودگي هوا در كلانشهرها  مي‌شوند. 
متعاقب گفت‌وگوي رييس سازمان محيط‌زيست كشور، در نشست مشترك وزراي نيرو، نفت و كشور كه روز يكشنبه، چهارده دي ماه برگزار شد، «بيژن زنگنه» وزير نفت كشور اعلام كرد: «ما مايل نيستيم مازوت مصرف كنيم اما چاره‌اي جز تحويل مازوت نداريم.» وزير نفت و وزير نيرو در اين نشست مشترك، هر دو استفاده از مازوت را درنتيجه افزايش 15 درصدي برق در تهران دانسته و هر دو بر اين نكته اتفاق‌نظر داشته‌اند كه به دليل شيوع كرونا، پنجره خانه‌ها باز گذاشته مي‌شود و مصرف گاز افزايش پيدا مي‌كند و براي كاهش مصرف مازوت در نيروگاه‌ها بهتر است مشتركان در مصرف برق و گاز خانگي صرفه‌جويي داشته باشند. برخلاف اعلام وزير نفت و رييس سازمان محيط‌زيست، شركت توليد نيروي برق حرارتي اما همچنان معتقد است كه سوخت مازوت در نيروگاه‌هاي استان تهران استفاده نمي‌شود. به گزارش روابط عمومي شركت توليد نيروي برق، پنج نيروگاه ري (باقرآباد)، طرشت (ستارخان)، بعثت (محله خزانه)، پرند  (ابتداي شهر پرند) و شهداي پاكدشت (شهرستان پاكدشت) از سوخت مازوت استفاده نمي‌كنند. در اين گزارش عنوان شده است كه مخزن مازوت نيروگاه بعثت از سال 92 پلمب شده است و علاوه بر آن، نيروگاه شهيد منتظر قائم در استان البرز و شهرستان فرديس كرج در حال حاضر از سوخت گاز استفاده مي‌كند و مخزن مازوت اين نيروگاه نيز از سال 94 پلمب شده است. اداره محيط‌زيست استان البرز هم به صورت «آنلاين» در حال رصد اين نيروگاه است. اين در حالي است كه كلانتري در آخرين گفت‌وگوي خود صراحتا اعلام كرده است كه «قرار است در نيروگاه منتظر قائم از مازوت استفاده نشود. ولي به ما اجازه بررسي و بازديد نمي‌دهند. بر مبناي بخشنامه قوه‌قضاييه و دادستاني كل كشور.» كلانتري در اين گفت‌وگو اشاره كرده است: «در بقيه نيروگاه‌ها تا جايي كه ما اطلاع داريم مازوت مصرف مي‌شود.»
علاوه بر كلانتري و زنگنه، روز يكشنبه، فرشيد باباخاني، معاون فني شركت كنترل كيفيت هواي تهران درگفت‌وگو با ايسنا اشاره كرد كه افزايش غلظت آلاينده دي‌اكسيد گوگرد در تهران نشانه‌اي مبني بر سوزاندن سوخت‌هاي غير استاندارد در منابع ثابت، يا متحركي است كه بر آلودگي هوا اثرگذار هستند. به گفته معاون فني شركت كنترل كيفيت هواي تهران، افزايش آلاينده‌ دي‌اكسيد گوگرد در تهران، به ويژه در بخش‌هاي جنوبي آن، به دليل استفاده از سوخت‌هاي غيراستاندارد در صنايع، پالايشگاه‌ها و نيروگاه‌هاست و رقم بالاي اين شاخص نشان مي‌دهد كه همزمان با ممنوعيت تردد ديزلي در تهران، غلظت آلاينده دي‌اكسيد گوگرد افزايش يافته است. 

ما  نيز  شاكي  هستيم
مدارس تعطيل هستند، تردد خودروهاي ديزلي و بنزيني محدود شده است اما هنوز هوا آلوده است. زهرا نژادبهرام در حاشيه آخرين جلسه شوراي شهر تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد، با قياس وضعيت آلودگي زمستان امسال با سال گذشته، تاكيد دارد كه اگر امسال با شيوع كرونا در كشور مواجه نبوديم، احتمالا مي‌پذيرفتيم كه بگويند خودروهاي شخصي و ديزلي در آلودگي هوا نقش دارند اما حالا مي‌بينيم كه كشور در يك توقف است تا سلامت مردمش را در برابر ويروس كرونا تضمين كند، شب‌هاي خيابان‌ها خلوت است و خالي اما باز هم هواي تهران آلوده است. اين عضو شوراي شهر منبع دسترسي شورا به تغيير دليل اصلي آلودگي هواي تهران از خودروها به سوختن مازوت را در گزارش‌هايي مي‌داند كه از سوي نهادهاي نظارتي شهرداري تهران به دست شورا مي‌رسد و البته صحبت خود رييس سازمان محيط‌زيست كشور كه در تاييد داده‌هاي رسيده به دست شورا است. اين عضو شوراي شهر تهران اشاره دارد: با قياس وضعيت آلودگي هوا به نسبت سال گذشته و با توجه به منابع نظارتي مي‌بينيم كه منبع اصلي آلودگي هواي تهران تغيير كرده است و عاملي جز منابع متحرك در اين وضعيت اسفناك تهران دخيل هستند. نژادبهرام با اشاره به نقش دو نيروگاه شهيد رجايي در استان قزوين و نيروگاه منتظرقائم و مصرف مازوت در آنها، اين دو نيروگاه را در افزايش دي‌اكسيد گوگرد در تهران دخيل دانست و اشاره كرد: ما نكته جديد را كشف نكرده‌ايم، صريح و واضح و آشكار است كه مازوت در اين نيروگاه‌ها مصرف مي‌شود، ما نگران سلامتي شهروندان‌مان هستيم. اما وقتي كه از مجري اصلي قانون هواي پاك توضيح و چاره مي‌خواهيم به ما مي‌گويند كه براي رفع آلودگي هواي تهران  دعا  كنيم.
نژادبهرام با اشاره به اينكه تعطيلي دو روزه تهران، مانند تعطيلي دو هفته‌اي تهران براي كنترل شيوع كرونا، مي‌تواند در كاهش مواجهه مستقيم مردم با آلودگي هوا موثر باشد، تاكيد دارد كه تعطيلي كافي نيست و بايد مصرف مازوت همراه با اين تعطيلي متوقف شود. اين عضو شوراي شهر اشاره دارد: «دلايل اقتصادي دليل بر آن نمي‌شود كه ما از مردم و سلامت مردم بگذريم. اتفاقا معتقد هستم اوليت كشور با سلامت مردم است. اگر غير اين بود ستاد كرونا تشكيل نمي‌شد و براي حفظ سلامت مردم برنامه‌ريزي نمي‌شد. مردم شكايت‌شان را براي ما مي‌آورند اما ما نيز از اين وضعيت آلودگي هوا شاكي هستيم.»  اين عضو شوراي شهر اما معتقد است كه برخلاف فشار زيادي كه بر بدنه شهري نسبت به پاسخگويي در قبال وضعيت آلودگي هواي تهران وجود دارد، اين شورا اختيار قانوني كافي در اين مساله را ندارد. گرچه مخالفت با نصب فيلترهاي دوده بر اتوبوس‌ها در شوراي شهر تهران منتفي شد، اما نژدبهرام معتقد است كه به دليل كم‌بودن اختيارات شهرداري، شهرداري و شورا صرفا مي‌توانند پيشنهادهايي براي رفع اين معضل بدهند و توان  اجرايي  ندارند. 

بار ديگر، تقصير مازوت نيست
با وجود تاكيد چندباره رييس سازمان محيط‌زيست كشور مبني بر مصرف مازوت در نيروگاه‌هاي حرارتي كشور، مسعود تجريشي، معاون محيط‌زيست انساني سازمان حفاظت محيط زيست ايران در گفت‌وگو با «اعتماد»، اعلام كرد كه مازوت در نيروگاه‌هاي حرارتي استان تهران مصرف نمي‌شوند. او در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» مبني بر تاثير نيروگاه شهيد رجايي قزوين و مصرف مازوت در اين نيروگاه گفت: «سال گذشته پژوهشي در دانشگاه شهيدبهشتي صورت گرفت كه نتايج آن نشان مي‌داد رسيدن آلودگي اين نيروگاه به تهران غيرممكن است.»  معاون محيط‌زيست انساني سازمان حفاظت محيط‌زيست ايران علت اصلي آلودگي هواي تهران را افزايش دي‌اكسيد گوگرد ناشي از سوخت‌هاي گازوييلي غيراستاندارد در منابع ديزلي دانست و گفت: «در شرايط پايدار جوي، سرعت باد به قدري پايين است كه آلاينده‌ها در شهر انباشته مي‌شوند و امكان تخليه آنها ممكن نيست. مثل زماني كه در خانه غذا مي‌سوزد و پنجره‌اي باز نيست كه اين آلودگي را از خانه خارج كند و پس از مدتي احساس خفگي به وجود مي‌آيد.» او با اشاره به تردد كاميون‌ها و اتوبوس‌هاي فرسوده در اتوبان آزادگان افزود: «در اين شرايط پايدار جوي، همچنان شاهد تردد خودروهاي ديزلي هستيم كه احتمالا از منابعي سوخت‌گيري كرده‌اند كه سوخت استاندارد گازوييلي ارايه نمي‌دهند. سوخت غيراستاندارد هم سوختي است كه گوگرد دارد. اين خودروها در تهران عبور و مرور مي‌كنند و آلودگي ناشي از آنها در تهران انباشت مي‌شود.» تجريشي با اشاره به فهرست عوامل آلاينده تهران كه سال گذشته تدوين و منتشر شده بود، اذعان داشت كه كاميون‌ها و خودروهاي ديزلي در توليد ذرات معلق هوا نقش 60 درصدي دارند و 40 درصد منابع توليد اين ذرات در منابع خانگي و صنايع نهفته است.» به گفته او، طبق هماهنگي صورت‌گرفته ميان وزارت نفت، سازمان محيط‌زيست كشور و اداره راهداري، قرار بر اين بوده است كه ايستگاه‌هاي گازوييل در ورودي شهرها فقط گازوييل استاندارد ارايه كنند و آن دسته از خودروهاي ديزلي كه به زعم تجريشي مقصران اصلي وضعيت فعلي آلودگي هواي تهران هستند، احتمالا از اين منابع سوخت‌گيري نكرده‌اند، زيرا 50 درصد از سوخت‌هاي نفت و گازوييل كشور استاندارد نيستند. تجريشي در پاسخ به وضعيت سوزاندن مازوت در پايتخت اعلام كرد كه جز كوره‌هاي ريخته‌گري در رباط‌كريم، منابع ديگري در تهران مازوت نمي‌سوزانند. به گفته او، 15 هزار ليتر مازوت به اين صنايع تحويل داده شده است و اين صنايع در حال سوزاندن مازوت هستند، اما اين ميزان در قياس با ميزان مصرف مازوت در نيروگاه‌ها ناچيز است و نمي‌تواند منبع آلودگي هواي تهران باشد. تجريشي با اشاره به اينكه سال گذشته صنايع سيمان مازوت مي‌سوزاندند، اما امسال مصرف مازوت در آنها ممنوع شده است، افزود: ما در حال رصد و پايش مصرف مازوت هستيم و در صورتي كه صنايعي مازوت بسازد و در آلودگي هوا موثر باشد، با آن برخورد مي‌كنيم، مانند نيروگاه شازند در اراك كه هفته گذشته پلمب شد.
زمستان سال 99 در كلانشهرهاي كشور علاوه بر شيوع كرونا، شاهد شيوع سنگين آلودگي هواست. حالا خيابان‌هاي خالي و منع تردد نيز مانعي بر سايه سنگين آلودگي بر فراز كلانشهرهاي كشور نيستند، همچنان انتظار شهروندان بايد به باد و باران باشد كه بلكه بيايند و موقتا براي چند روز سايه سنگين ابرهاي آلودگي را با خود ببرند. آلودگي هواي امسال نيز چندان تفاوتي در شيوه مداخله دستگاه‌هاي دولتي به خود نديده است: انتظار براي باد و باران و انكار و مقصريابي و بعد فراموشي تا سال  بعد. 

زهرا نژادبهرام : ما نگران سلامتي شهروندان‌مان هستيم. اما وقتي كه از مجري اصلي قانون هواي پاك توضيح و چاره مي‌خواهيم به ما مي‌گويند كه براي رفع آلودگي هواي تهران دعا كنيم.
دلايل اقتصادي دليل بر آن نمي‌شود كه ما از مردم و سلامت مردم بگذريم. اتفاقا معتقد هستم اوليت كشور با سلامت مردم است. اگر غير اين بود ستاد كرونا تشكيل نمي‌شد و براي حفظ سلامت مردم برنامه‌ريزي نمي‌شد. مردم شكايت‌شان را براي ما مي‌آورند اما ما نيز از اين وضعيت آلودگي هوا شاكي هستيم