مساله گريزي در آلودگي هوا

فصل سرد سال است و وارونگي و تداوم روزهاي آلوده هوا، امسال تهران كرونا‌زده محبوس در لايه‌اي از دود به استقبال فصل زمستان رفت. عدم فعاليت حضوري مدارس و محدوديت و تعليق بسياري از مشاغل نيز نتوانست از غلظت ذرات آلاينده هوا بكاهد. با وجود آنكه از نخستين برنامه جامع كاهش آلودگي هواي تهران در سال 1379 بيش از 20 سال مي‌گذرد همچنان برنامه‌هاي اصلي كاهش آلودگي هواي پايتخت همان 7 محوري است كه در نخستين برنامه مطرح بوده است. طي 20 سال علاوه بر قوانين بالادستي در حوزه آلودگي هوا، آيين‌نامه‌هاي متعددي با تمركز بر موضوع آلودگي هواي تهران به تصويب رسيد و با اين حال بخش زيادي از مصوبات عقيم ماند.  با وجود برخي اقدامات براي بهبود كيفيت هواي تهران در طول اين مدت همچون توسعه نسبي زيرساخت‌هاي حمل و نقل عمومي و مترو، كاهش پارامتر آلاينده منواكسيدكربن در هوا، حذف سرب از سوخت، جايگزيني آلاينده آزبست در لنت‌هاي ترمز، توسعه ايستگاه‌هاي پايش كيفي هوا و سختگيرانه شدن استانداردها، آنچه در عمل مشاهده شده اينكه به واسطه كثرت بارگذاري‌هاي جمعيت، صنعت و خودرو طي دو دهه گذشته در تهران، با اندك ناسازگاري شرايط جوي چون سكون و پايداري هوا در فصل سرد سال فرصت خودپالايي، تهويه طبيعي و تنفس پايتخت از آن دريغ شده است. امسال به موازات شرايط ناشي از كرونا كه موجب استفاده بيشتر از خودروهاي شخصي و رشد ملموس تردد اين خودروها در سطح شهر شده، موضوع استفاده واحدهاي صنعتي و توليدي پيرامون تهران از سوخت مازوت نيز بر نگراني‌ها افزوده است.  با وجود آنكه استفاده از سوخت‌هاي فسيلي سنگين نظير مازوت يا گازوييل با گوگرد بالا به كرات در مصوبات دولت از جمله آيين‌نامه ماده 2 قانون هواي پاك منع شده است با اين حال مصرف سوخت‌هاي نامناسب با توجيهات مختلف از جمله افت فشار گاز و شرايط متاثر از تحريم در شرايط اينورژن موجب طرح اين پرسش شده كه تصويب قوانين بدون در نظر گرفتن بستر هموار اجرايي آن آيا نشاني از نشناختن صورت مساله آلودگي هوا در كشور نيست؟ وضع قوانين با حضور همه دستگاه‌هاي ذي‌مدخل در حوزه آلودگي هوا طي ماه‌ها(بعضا چندين سال) كار كارشناسي و با تاييد همه بخش‌هاي مرتبط براي اجراي آنها سپس بي‌اعتنايي و فراموشي تكاليف و تعهدات الزام‌آور در قانون جز گسترش بي‌اعتمادي در ميان آحاد جامعه به توان حاكميت براي حل مساله آلودگي هوا چه حاصلي دارد؟ «مساله آلودگي هوا» به عنوان يك مساله شاخص محيط زيستي در تهران و ساير كلانشهرهاي كشور هر چند موضوعي غامض ولي غيرقابل حل نيست. گريز از واقعيات موجود در تدوين برنامه‌هاي عمل و كل‌گرايي يا تقليل‌گرايي مساله موجب شده طي چند دهه به جاي حل مساله آلودگي هوا با افزايش مولفه‌هاي دخيل در تشديد و گسترش دامنه آن چون روند فزاينده بارگذاري‌هاي جمعيت، صنعت و خودرو در شهرهاي بزرگ و عدم اقدام جدي براي اجراي محورهاي موثر آلودگي هوا در حال حاضر با انبوهي از قوانين، مصوبات و آيين‌نامه‌هايي مواجه هستيم كه متروك يا زمين‌گير شده‌اند. صورت مساله مشخص آلودگي هوا راهكارهاي معين دارد كه ‌بايد در ظرف زماني منطقي در محورهاي مختلف همچون توسعه حمل و نقل عمومي، بهبود كيفيت سوخت، ارتقاي استاندارد خودروها، از رده خارج كردن خودروها و موتوسيكلت‌هاي فرسوده، كنترل آلودگي صنايع و ساير منابع ثابت در طول ايام سال با اولويت در دستور كار نهادهاي متولي قرار گيرد. كوچك انگاشتن اين مساله مهم و توجهات موقت و مقطعي به آن صرفا در شرايط هشدار و اضطرار با راهكارهايي عاجل و ضربتي مانند توقف فعاليت‌ها، محدوديت در تردد خودروها و حتي تعطيلي شهر نخواهد توانست محملي اثرگذار براي مديريت آلودگي هوا فراهم كند. در حقيقت ابعاد مساله آلودگي هوا به جهت فرابخشي بودن آن، حركت متناسب دستگاه‌ها در چارچوب برنامه و بهايي كه ضرورت دارد توسط همه بخش‌هاي اجرايي و نظارتي براي حل اين مساله پرداخته شود، موجب گريز از حل اساسي مساله و احاله آن به زمان(و مديريت باد و باران) شده است، راهكارهاي كوتاه‌مدت كه در شرايط كنوني نخواهد توانست پاسخي درخور، مناسب و پايدار براي رفع مشكل آلودگي هوا پيش روي ما نهد!