رويارويي تئاتر و پديده كرونا امروز ديگر امر پيچيده و اتفاق تازه‌اي نيست. برخلاف مديران ما، مسوولان فرهنگي - هنري در بسياري كشورهاي آسيايي در اين زمينه برنامه‌ريزي كرده‌اند. ايران تئاتر در گزارشي به يكي از اين نمونه‌ها در كشور مالزي پرداخته است.
هنر نمايش در مالزي شباهت فراواني به نمونه‌هاي مشابه در ساير كشورهاي جنوب شرق آسيا دارد. در اين كشور نيز مانند اكثر كشورهاي همسايه بايد رگ و ريشه نمايش سنتي را در باورهاي بومي «زنده‌انگاري» يا «انيميسم» جست‌وجو كرد. برخلاف همسايه ديوار به ديوار اين كشور يعني تايلند كه در طول دهه‌هاي اخير توانست هنر و فرهنگ بومي خود به ويژه تئاتر را با اقتصاد و صنعت گردشگري پيوند بزند و از طريق آن به جذب توريست‌هاي خارجي، كسب درآمد، اشتغال‌زايي و توسعه بپردازد، مالزي توفيق چنداني در اين كار نداشته است. اجراي نمايش‌هاي بومي و سنتي در اين كشور به دليل پرخرج بودن به تدريج رو به اضمحلال مي‌رود و نبودن حامي مالي طراحي و توليد آنها را دشوار كرده است.
بنابر اعتراف مركز آمار مالزي سهم صنايع خلاق كه هنر نمايش و به‌طور كل هنر و فرهنگ نيز بخشي از آن محسوب مي‌شود، از توليد ناخالص داخلي اين كشور در طول پنج سال اخير تنها 2درصد بوده است. از رقم ياد شده اندكي بيش از 50درصد به بخش چندرسانه‌اي تعلق دارد و درصد باقي مانده سهم فرهنگ و هنر است.
بررسي‌هاي اخير ما از نوع تاثير شيوع ويروس كرونا بر تئاتر كشورهاي مختلف جهان كه در قالب مقالات مختلف بازتاب يافته است، نشان داده كه هر كشوري از نظر اقتصادي قدرتمندتر بوده و فرهنگ و هنر آن نقش پررنگ‌تري در رونق اقتصادي ايفا كرده و سهم بيشتري در اين زمينه داشته است، تئاتر آن كشور و در نگاه كلي هنر نيز به همان نسبت ضربه‌هاي كمتري را در دوران پساكرونا دريافت كرده است. بر اين اساس و با توجه به نقش كمرنگ تئاتر مالزي در رشد و بالندگي اقتصادي مي‌توان انتظار داشت كه هنر نمايش در اين كشور تاثير منفي قابل‌توجهي از شيوع ويروس كرونا پذيرفته باشد. همان‌گونه كه در ادامه متن پيش رو به اتفاق يكديگر خواهيم ديد وضعيت تئاتر اين كشور در عمل كم و بيش به همين ترتيب بوده است.
وضعيت تئاتر مالزي در دوران شيوع كرونا
از همان اوايل دومين ماه بهار امسال با توجه به وجود بحران كرونا و گسترش آن در كشور مالزي نيز مانند بسياري از كشورهاي جهان شرايط قرنطينه برقرار شد. تحميل اين شرايط تبعات گسترده‌اي براي بسياري از كسب و كارها و افراد فعال در آنها از جمله اهالي تئاتر داشت. با توجه به اينكه دولت مالزي حمايت چنداني از هنرهاي نمايشي نمي‌كند و توسعه فعاليت اهالي تئاتر به همت خود آنها و حمايت اسپانسرهاي خصوصي وابسته است، شرايط براي دست‌اندركاران تئاتر بسيار دشوار شد.
منبع اصلي درآمد گروه‌هاي نمايش در مالزي بليت‌فروشي و انجام فعاليت‌هاي آموزشي نظير برگزاري كارگاه‌ها و كلاس‌هاي بازيگري است. مديران سالن‌هاي نمايش كه برخي از آنها صاحبان گروه‌هاي تئاتر هستند نيز از راه اجاره سالن تحت مالكيت خود امرار معاش مي‌كنند. تمام اين فعاليت‌ها پس از شيوع ويروس كرونا به حالت تعليق در آمد و زندگي فعالان تئاتر را به شدت تحت‌تاثير قرار داد.
مشكلات اقتصادي ناشي از بروز و گسترش بحران كرونا فعاليت بسياري از اسپانسرهاي حامي تئاتر را تحت‌تاثير قرار داد و دست آنها براي حمايت مالي از پروژه‌هاي نمايشي را بست. در واقع منابعي كه آنها از طريق آن به حمايت از تئاتر مي‌پرداختند نيز پس از شيوع كرونا به طرز محسوسي محدود شده بود. به عنوان مثال صندوق هنري INXO كه يكي از حاميان شناخته شده اجراي پروژه‌هاي هنري در مالزي به شمار مي‌رود و هزينه اجراي برخي نمايش‌ها را تامين مي‌كند در آستانه فرا رسيدن بهار اعلام كرد كه تمام فعاليت‌هاي خود در سال جاري را به حالت تعليق در آورده است. به موجب اين اقدام حمايت صندوق مالي مذكور از ده پروژه هنري كه در دستور كار قرار داشت و مجموع هزينه‌هاي مربوط به اجراي آنها مبلغي معادل صد هزار رينگيت مالزي يعني رقمي در حدود بيست و چهار هزار و ششصد دلار برآورد مي‌شد، لغو شد.
در آغاز قرنطينه فعالان تئاتر در مالزي علاوه بر تحمل مشكلات اقتصادي و خارج شدن ناخواسته از زير چتر حمايت حاميان مالي خود ناگزير از دست و پنجه نرم كردن با مشكلات ديگري نظير بلاتكليفي نيز بودند. آنها نمي‌دانستند كه تعطيلي سالن‌هاي نمايش و تعليق فعاليت‌هاي‌شان تا چه زماني به درازا خواهد انجاميد. بنابراين نمي‌توانستند براي ادامه كار خود تا پايان سال جاري و حتي پس از آن يعني در طولاني‌مدت برنامه‌ريزي كنند. در واقع عمده فعاليت آنها در ابتداي كار تنها به تطبيق دادن خود با استانداردهاي جديد و ناخواسته‌اي نظير رعايت فاصله اجتماعي محدود شد. اين موضوع كيفيت فعاليت دست‌اندركاران تئاتر را تحت‌تاثير قرار داد و حركت هنري آنها را به شكل محسوسي كند كرد.
پس از آن نيز اهالي تئاتر مالزي با مشكلات مشابهي كه همتايان‌شان در ساير كشورهاي همجوار و غيرهمجوار با آنها دست و پنجه نرم مي‌كردند، مواجه بودند. آنها بايد تنها از 50درصد گنجايش سالن‌هاي نمايش براي ميزباني از تماشاچيان استفاده مي‌كردند و رعايت فاصله اجتماعي و اجراي پروتكل‌هاي بهداشتي نظير ضدعفوني كامل سالن يا چك كردن دماي بدن تماشاچيان و ضدعفوني كردن دست‌هاي آنها و بازيگران تئاتر را در دستور كار قرار مي‌دادند.
ضرر و زيان فعاليت‌هاي مرتبط با تئاتر پس از شيوع كرونا
در اثر اعمال قوانين مربوط به قرنطينه و حفظ فاصله اجتماعي كه از اوايل فروردين ماه سال جاري در مالزي به اجرا در آمد بسياري از مراكز فرهنگي و سالن‌هاي نمايش اين كشور متحمل ضرر و زيان هنگفتي شدند. اين زيان اقتصادي براي مراكز فرهنگي بزرگ و شناخته‌شده تا حدي بيشتر از سالن‌هاي كوچك و كم‌نام و نشان بود. مركز هنرهاي نمايشي كوالالامپور در كنار دو مجموعه فرهنگي- هنري ديگر به نام‌هاي مركز هنرهاي نمايشي پنانگ‌پك و مركز هنرهاي نمايشي دامانسارا از جمله مجموعه‌هاي فرهنگي - هنري مشهوري بودند كه در فصل بهار زيان اقتصادي قابل‌توجهي را تحمل كردند.
در يك فاصله زماني هفت ماهه يعني از فروردين تا آبان امسال بيش از چهل و يك نمايش در مهم‌ترين مركز هنرهاي نمايشي مالزي لغو شد يا اجراي آنها به تعويق افتاد. به موجب اين اتفاق زياني معادل
۶۳۰ هزار رينگيت يعني حدود ۱۵۵ هزار دلار بر مركز هنرهاي نمايشي كوالالامپور تحميل شد. اين زيان اقتصادي براي مركز هنرهاي نمايشي پنانگ‌پك رقم ۱۲۰ هزار رينگيت مالزي يعني مبلغي در حدود ۲۹ هزار دلار بود؛ با اين تفاوت كه زيان اقتصادي يادشده از ماه فروردين تا تير ماه امسال بر اين مجموعه فرهنگي تحميل گرديد. مركز هنرهاي نمايشي دامانسارا نيز تنها در طول فصل بهار زياني معادل ۲۵۰ هزار رينگيت مالزي يعني رقمي در حدود ۶۱ هزار دلار را در اثر گسترش بحران كرونا و ايجاد اختلال در فعاليت‌هاي نمايشي تجربه كرد.
اين ضرر و زيان تمام جنبه‌هاي فعاليت اهالي تئاتر يعني مواردي نظير اجاره سالن‌هاي نمايش، فروش بليت، برگزاري دوره‌هاي آموزشي و حتي جلسات تمريني را در بر گرفته بود و موجبات نگراني دست‌اندركاران تئاتر را فراهم آورد. بنابر ادعاي مديران مركز هنرهاي نمايشي دامانسارا ميزان درآمد اين مركز فرهنگي در طول دو ماه فروردين و ارديبهشت امسال تقريبا صفر بوده و در دو ماه بعدي يعني خرداد و تير نيز رقم بسيار اندكي به عنوان درآمد به ثبت رسيده است. آنها بزرگ‌ترين چالش خود در طول تمام ماه‌هاي فصل بهار و تابستان امسال را يافتن راهي براي بقا و ادامه فعاليت هنري عنوان كرده‌اند.
نقش كمرنگ دولت مالزي
در كمك به هنرمندان
همان‌گونه كه در بخش نخست اين متن نيز به آن اشاره شد تئاتر مالزي چندان زير چتر حمايت دولت اين كشور قرار ندارد و براي بقا بيش از همه متكي بر حمايت‌هاي خصوصي است. توجه ناچيز مسوولان دولتي اين كشور به هنر در دوران پس از كرونا بيش از گذشته مشهود بود و به چشم آمد تا آنجا كه يكي از بسته‌هاي اقتصادي مهم دولت كه براي حمايت از صنايع مختلف درنظر گرفته شده بود شامل حال بخش هنر نشد. اين در حالي است كه مسوولان دولتي قول داده بودند هنگام ارايه اين بسته حمايتي هيچ كدام از صنايع از جمله صنايع خلاق و كسب و كارهاي مرتبط با هنر و فرهنگ را ناديده نگيرند.
با اين حال برخي از سازمان‌ها سعي كردند هنرمندان را در شرايط دشوار پسا كرونا تنها نگذارند. به عنوان مثال «آژانس توسعه اقتصادي فرهنگ» در مالزي يك بسته حمايتي را براي كمك به هنرمندان و اهالي فرهنگ اين كشور كه دست‌اندركاران تئاتر نيز بخشي از آن بودند، درنظر گرفت. در اين بسته حمايتي علاوه بر ارايه كمك‌هايي در قالب مواد غذايي به هر كدام از هنرمندان مبلغ ۱۵۰۰ رينگيت مالزي يعني حدود ۳۷۰ دلار كمك مالي تعلق مي‌گرفت. اين مبلغ براي سازمان‌هاي هنري مبلغي معادل ۳۵۰۰ رينگيت مالزي يعني رقمي در حدود ۸۶۲ دلار بود.
در اين ميان «اداره ملي فرهنگ و هنر» مالزي تصميم گرفت به جاي اهداي كمك مستقيم به هنرمندان به انجام غيرمستقيم اين امر بپردازد و با برگزاري يك مسابقه آنلاين اهالي تئاتر را به ادامه فعاليت هنري تشويق كند. در اين مسابقه كه ماه فروردين يعني در آغاز دوران قرنطينه برگزار شد علاوه بر گروه‌هاي نمايشي، گروه‌هاي موسيقي و ساير فعالان عرصه هنر نظير شاعران، نويسندگان و خوانندگان نيز امكان حضور داشتند. براي هركدام از بخش‌هاي اين مسابقه جوايز نقدي مختلفي درنظر گرفته شده بود كه ارزش آنها به هزار رينگيت مالزي يعني حدود ۲۴۶ دلار بالغ مي‌شد. اين جوايز گرچه كلان نبود اما تا حدي مي‌توانست براي ادامه فعاليت گروه‌هاي كوچك تئاتر در اعضاي آنها ايجاد انگيزه كند.