فصلِ سرد تلگرام

محمد رهبري

فيلترينگ شبكه‌هاي اجتماعي مجازي همواره يكي از خواسته‌هاي برخي گروه‌ها و جريان‌هاي سياسي بوده است؛ گروه‌ها و جريان‌هايي كه با گردش آزاد اطلاعات مشكل دارند و انتشار خبر «اعلام جرم عليه وزير ارتباطات به ‌دليل عدم اجراي دستور قضايي فيلتر اينستاگرام» در روزهاي اخير نيز گواهي بر همين موضوع است كه اهميت فيلترينگ براي اين گروه‌ها تا آنجا است كه حتي عليه وزير ارتباطات نيز اعلام جرم مي‌كنند. فشار همين گروه‌ها نيز سرانجام باعث فيلتر شدن تلگرام شد كه حالا زمان زيادي تا سومين سالگرد آغاز مسدودسازي اين پيام‌رسان محبوب باقي نمانده است.
استفاده از تلگرام در تمام دوران فيلترينگ تلگرام، نشانه آن است كه فيلترينگ تلگرام سياستي شكست‌خورده بوده و در مدت 2 سال و 9 ماه گذشته استفاده از تلگرام در ميان اقشار مختلف مردم تداوم داشته است. با اين حال داده‌ها نشان مي‌دهد كه استفاده از تلگرام در سال جاري به كمترين ميزان خود رسيده و كمي از رمق تلگرام كاسته شده است.
 همان‌گونه كه در نمودار  مشاهده مي‌شود، استفاده از تلگرام در دي‌ ماه سال جاري، به كمترين ميزان خود در سال 99 رسيده است. تمام مطالب كانال‌هاي تلگرامي به ‌طور ميانگين در هر يك از روزهاي اين ماه 1.36 ميليارد بار ديده شده و با كاهش 9 درصدي نسبت به ماه‌هاي پيش از آن در فصل پاييز مواجه شده است. نكته جالب توجه آن است كه در فصل پاييز سال جاري، استفاده از تلگرام و ميزان بازديد كانال‌هاي تلگرامي با تغيير محسوسي مواجه نشده است. به‌طور كلي نيز همان‌گونه كه از نمودار استنتاج مي‌شود، وضعيت استفاده از تلگرام در 8 ماهه اخير با تلاطمي چشم‌گير و جدي مواجه نبوده است. با اين حال كمترين استفاده از تلگرام در ماه دي مي‌تواند نشانه‌اي از جايگزيني تلگرام با شبكه‌هاي اجتماعي ديگر - همچون اينستاگرام- باشد كه تداوم آن را بايد در ماه‌هاي آتي بررسي كرد.

كاهش بازديد كانال‌هاي خبري
به‌ دنبال كاهش استفاده از تلگرام در دي ‌ماه، استفاده از تلگرام در كانال‌هاي خبري تلگرامي نيز كاهش يافته است. همان‌گونه كه در نمودار مي‌بينيد، بازديد كانال‌هاي خبري مختلف اعم از سياسي و غيرسياسي، همگي در دي ‌ماه كاهش يافته است. نكته جالب توجه آن است كه بازديد اين كانال‌هاي تلگرامي در دي ‌ماه امسال، حدود 10درصد كمتر از بازديد اين كانال‌هاي تلگرامي در مهر ماه است؛ عدد و رقمي مشابه با آنچه در نمودار، درمورد كليت فضاي تلگرام گزارش شد.
  پربازديدترين‌هاي ماه
همان‌گونه كه اين يافته‌ها نشان مي‌دهد، استفاده از تلگرام در دي ‌ماه نسبت به ماه‌هاي پيش از آن با كاهش مواجه شده و مي‌توان اين روند كاهشي را از ميزان بازديد مطالب كانال‌هاي تلگرامي نيز متوجه شد. البته عوامل ديگري نيز در كاهش بازديد كانال‌هاي تلگرامي در اين ماه موثر بوده كه ازجمله آن مي‌توان به تعداد كم خبرهاي جنجالي در اين ماه اشاره كرد، چراكه اين قبيل اخبار به خودي خود پربازديد مي‌شود و به دنبال آن بازديد مطالب كانال منتشركننده آن نيز افزايش مي‌يابد؛ مشابه با اتفاقي كه در رابطه با انتخابات امريكا افتاد. اما در ماه دي، به‌ دنبال فقدان اين قبيل اخبار جنجالي، دو خبري كه بيش از ديگر اخبار در تلگرام ديده شدند، يكي به حضور سرزده محمود احمدي‌نژاد ميان معتادان مربوط بود و ديگري به حضور وزير كار در جمع بازنشستگان؛ اخباري كه پربازديد شدن‌شان در ماه‌هاي منتهي به انتخابات، محل تامل است و مي‌تواند در تحليل فضاي سياسي و انتخاباتي پيش‌رو اثرگذار باشد.
نگاهي به كانال‌هاي سياسي تلگرام
بازديد كانال‌هاي سياسي اصلاح‌طلبان و همچنين مخالفان جمهوري اسلامي در ابتداي زمستان نسبت به ابتداي پاييز كاهش داشته است؛ اما كانال تلگرامي خبرگزاري فارس از اين امر مستثنا بوده و در همين بازه زماني، شاهد افزايش بازديدهاي مطالب اين كانال بوده‌ايم. يافته‌اي كه نشان مي‌دهد با نزديكي به انتخابات رياست‌جمهوري، برخي از اصولگرايان احتمالا به تلگرام بازگشته يا در حال سرمايه‌گذاري بيشتر روي تلگرام هستند تا در آستانه انتخابات رياست‌جمهوري در سال 1400، فضاي اثرگذار تلگرام را از 
دست ندهند. 
مجموعه داده‌هاي ارايه شده در اين گزارش نشان مي‌دهد كه در دي ‌ماه 99 به‌ لحاظ خبري، ماهي نسبتا آرام بوده و همين امر منجر شده است كه ميزان استفاده از تلگرام در اين بازه زماني به كمترين ميزان خود در سال جاري برسد. كنار آن، مهاجرت برخي از كاربران اين پيام‌رسان به ديگر شبكه‌هاي اجتماعي نظير اينستاگرام را نيز بايد مهم تلقي كرد. البته شرايط فعلي براي تلگرام تداوم نخواهد داشت و احتمالا با گرم شدن فضاي انتخاباتي، فضاي تلگرام نيز دوباره رونق پيدا كند. 
بايد ديد در آستانه انتخابات سال 1400 كه همزمان با سومين سالگرد فيلتر تلگرام است، آيا تلگرام مي‌تواند مانند سال 96 بر نتيجه نهايي انتخابات اثر بگذارد يا خير. در اين ميان يكي از پرسش‌هاي كليدي، آن است كه آيا اصولگرايان در ماه‌هاي منتهي به انتخابات به تلگرام بازمي‌گردند؟
پژوهشگر شبكه‌هاي اجتماعي مجازي