وزير خارجه امريكا پيشنهاد جديدي براي حل و فصل فوري جنگ مطرح كرد
ساز و كار بين‌المللي صلح افغانستان با حضور ايران
آيا تهران حاضر به نشستن بر ميز مذاكرات افغانستان با حضور امريكا خواهد شد؟
شهاب شهسواري
وزير امور خارجه امريكا در نامه‌اي به رييس‌جمهور افغانستان و رييس شوراي مصالحه ملي اين كشور، پيشنهادهاي جديدي براي پيشبرد فرآيند سياسي براي صلح در افغانستان ارايه داده است. براساس گزارشي كه رسانه‌هاي افغان منتشر كرده‌اند، نسخه‌اي از نامه آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده امريكا دراختيار اين رسانه‌ها قرار گرفته است كه در آن به برگزاري يك نشست بين‌المللي تحت نظارت سازمان ملل متحد و همچنين آغاز يك فرآيند مذاكراتي جديد ميان دولت افغانستان (نمايندگان جمهوري اسلامي) و گروه شبه‌نظامي طالبان در تركيه اشاره شده است. اين خبر در حالي منتشر شده است كه زلمي خليل‌زاد، فرستاده ويژه وزير خارجه امريكا در امور افغانستان، بعد از پايان سفر هفته گذشته‌اش به كابل اكنون در دوحه قطر به سر مي‌برد و در حال گفت‌وگو با نمايندگان طالبان است.براساس گزارش طلوع‌نيوز، بلينكن پيشنهاد داده است كه سازمان ملل متحد، يك ساز و كار مذاكرات بين‌المللي، با حضور قدرت‌هاي منطقه‌اي و جهاني از جمله ايران براي حل مساله افغانستان برگزار كند. در اين نامه آمده است: «واشنگتن از سازمان ملل مي‌خواهد يك نشست جهاني با حضور وزيران خارجه و فرستاده‌هاي ويژه امريكا، روسيه، چين، پاكستان، ايران و هند را براي بحث روي يك رويكرد واحد درباره روند صلح افغانستان، برگزار كند.» در اين نامه همچنين بدون اشاره به انگيزه امريكا، اعلام شده است كه قرار است تركيه به عنوان محل جديدي براي مذاكرات بيناافغاني برگزيده شود. بلينكن در اين نامه نوشته است: «ما همچنان از تركيه خواهيم خواست تا يك نشست سطح بلند را از هر دوطرف (جمهوري اسلامي افغانستان و گروه شبه‌نظامي طالبان) براي نهايي سازي يك توافقنامه صلح در هفته‌هاي آينده، ميزباني كند.» انتخاب يك محل جديد براي مذاكرات بيناافغاني در شرايطي اعلام مي‌شود كه هيات‌هاي طالبان و دولت افغانستان در يك هفته گذشته مذاكرات خود را در دوحه پايتخت قطر از سر گرفته‌اند. مشخص نيست كه با انتخاب تركيه به عنوان ميزبان جديد مذاكرات، قرار است مذاكرات دوحه متوقف شود يا اينكه دو فرآيند به صورت موازي ادامه خواهند يافت.
رسانه‌هاي افغانستان گزارش داده‌اند كه پيشنهاد تشكيل يك ساز و كار بين‌المللي براي حل مساله افغانستان، نخستين‌بار چهارشنبه هفته گذشته در ديدارهاي زلمي خليل‌زاد با اشرف غني، رييس‌جمهور و عبدالله عبدالله، رييس شوراي عالي مصالحه ملي افغانستان، مطرح شده بود.
آيا ايران در ساز و كار جديد مذاكرات منطقه‌اي مشاركت مي‌كند؟
اين پيشنهاد در شرايطي مطرح مي‌شود كه جمهوري اسلامي ايران هم پيش از اين براي مشاركت در فرآيند مذاكرات چندجانبه‌اي كه تحت مديريت دولت افغانستان و با نقش هماهنگ‌كننده سازمان ملل متحد برگزار شود، اعلام آمادگي كرده بود. زلمي خليل‌زاد، نماينده ويژه امريكا در امور افغانستان و معمار توافق سال گذشته امريكا و طالبان، در طول ماه‌هاي گذشته ايران را متهم كرده بود كه به صلح در افغانستان كمكي نمي‌كند و خواهان درگير نگه داشتن امريكا در خاك افغانستان است. اين ادعا از سوي ايران رد شده بود، اما تهران حاضر نشد در فرآيند مذاكراتي كه به رياست امريكا در دوحه برگزار مي‌شود، مشاركت كند. حالا با پيشنهاد جديد امريكا به كابل، شرايط تغيير كرده است، چراكه قرار است مطابق خواسته ايران، فرآيند مذاكرات بين‌المللي جديد، تحت نظارت سازمان ملل متحد در مورد افغانستان شكل بگيرد، فرآيندي كه پيش از اين مشابه آن سال 2001 در قالب گفت‌وگوهاي بن به همكاري ميان ايران و امريكا، تحت نظارت سازمان ملل متحد براي تدوين قانون اساسي جديد و تثبيت دولت جديد، منجر شده بود. هر چند، فقط چند هفته بعد از موفقيت اين گفت‌وگوها و مشاركت موثر ايران براي تشكيل دولت جديد افغانستان، رييس‌جمهور وقت امريكا جورج بوش در يك سخنراني جنجالي ايران را به عنوان بخشي از محور شرارت معرفي كرد. اين اقدام خصمانه از سوي دولت امريكا، به شكل بازگشت‌ناپذيري تا مدت‌ها بر روند همكاري‌هاي تهران و واشنگتن در افغانستان تاثير گذاشت.اما، ايران اخيرا باز هم اعلام آمادگي كرده است كه در قالب مذاكرات زير نظارت سازمان ملل متحد، براي صلح افغاستان با طرف‌هاي خارجي مشاركت كند. آبان ماه امسال، رسول موسوي، مديركل غرب آسياي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در گفت‌وگويي اختصاصي با روزنامه اعتماد گفته بود: «در صورت انجام اصلاحات ما هم حاضر به شركت در اين روند خواهيم بود.» او تاكيد كرد اصلاحات مدنظر ايران براي فرآيند مذاكرات بيناافغاني براي مشاركت در آن از اين طريق ايجاد مي‌شود كه «مديريت بايد به افغان‌ها منتقل شده و هماهنگي كارها با سازمان ملل باشد.» موسوي در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد كرد: «من در صحبت‌هاي اخير با نماينده سازمان ملل در پرونده افغانستان هم به همين نكات اشاره كردم كه سازمان ملل مي‌تواند مسووليت هماهنگي روند را برعهده بگيرد و ما هم مشاركت مي‌كنيم.» رسول موسوي، در پاسخ به سوال «اعتماد» درخصوص احتمال همكاري دولت جمهوري اسلامي ايران با دولت بايدن در پرونده افغانستان، گفته بود كه: «جمهوري اسلامي ايران براي برقراري امنيت در پيرامون خود و در ارتباط با همسايگان، از مشاركت در روندهاي بين‌المللي ابايي ندارد.» تصميم كار با امريكا در كلان نظام گرفته مي‌شود نه در وزارت خارجه. همكاري با امريكا يك چيز است و بحث مشاركت در يك روند بين المللي چيز ديگري است. سه‌شنبه هفته گذشته، يك ديپلمات پيشين ايران در افغانستان نيز پيشنهاد محوريت سازمان ملل متحد و تعيين يك نماينده ويژه جديد از سوي دبيركل براي حل مساله افغانستان را مطرح كرده بود. محمدرضا بهرامي، سفير پيشين ايران در افغانستان، در يادداشتي براي خبرگزاري ايسنا نوشته بود: «تسهيل و نظارت بر روند مذاكرات ميان افغاني و نيز ايجاد هماهنگي و اجماع بين كنشگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي نيازمند حضور و محوريت واقعي نماينده خاص دبيركل سازمان ملل متحد براي موضوع صلح افغانستان است. مكانيزم همكاري جمعي تحت محوريت اين نماينده قابليت شكل‌گيري دارد.»
تلاش واشنگتن براي تسريع فرآيند صلح در افغانستان
در حالي كه مقام‌هاي امريكايي پيش از اين گفته بودند كه قصد دارند تجديدنظري كلي در توافق صلح با طالبان انجام دهند، اما آنتوني بلينكن در نامه‌اي كه براي رييس‌جمهور افغانستان ارسال كرده است تاكيد مي‌كند كه فرآيند بازنگري همچنان به پايان نرسيده است و تلويحا هشدار مي‌دهد كه ممكن است تا ارديبهشت ماه سال آينده كه موعد خروج نيروهاي امريكايي براساس توافق با طالبان فرا مي‌رسد، هيچ تغييري در تعهدات امريكا در اين توافق ايجاد نشده باشد و نظاميان خارجي خاك افغانستان را ترك كنند. در نامه منتسب به وزير خارجه امريكا آمده است: «بازنگري توافقنامه صلح امريكا در واشنگتن تاكنون نهايي نشده است. او نگران است كه با خروج نيروهاي امريكايي تا اول ماه مه، اوضاع بدتر شود و سبب سقوط بخش‌هاي بيشتر، به دست طالبان شود.» براساس آنچه در نامه وزير خارجه امريكا آمده است، امريكا قصد دارد به سرعت و در طول «چند هفته» دور جديدي از مذاكرات صلح بيناافغاني را در تركيه برنامه‌ريزي كند تا به سرعت به يك توافق صلح در افغانستان برسد. مذاكرات مشابه بيناافغاني در دوحه قطر، ماه‌هاست كه ادامه پيدا كرده و با چند بار توقف، هنوز به نتيجه‌اي ملموس در زمينه تعيين دستور كار مذاكرات نرسيده است. در نتيجه تعلل طولاني مدت طرفين در مذاكرات دوحه، به نظر مي‌رسد كه دولت واشنگتن از به نتيجه رسيدن اين گفت‌وگوها در آينده نزديك نااميد شده است و قصد دارد با انتقال گفت‌وگوها به يك محل جديد و تعيين هيات‌هاي جديد مذاكره كننده با اختيارات وسيع‌تر و در قالب‌هاي كوچك‌تر، روند رسيدن به توافق صلح را كوتاه‌تر كند. تركيه هر چند متحد نزديك دولت قطر محسوب مي‌شود، اما به عنوان يك عضو ناتو، غيرمستقيم كشوري محسوب مي‌شود كه در عمليات نظامي ناتو در خاك افغانستان مشاركت دارد. موضوع تعهد امريكا براي خروج نيروهايش از افغانستان تا ارديبهشت ماه سال 1400، يك سال پيش در توافقنامه صلحي كه ميان زلمي خليل‌زاد، نماينده ويژه وزارت خارجه امريكا در امور افغانستان با رهبران طالبان امضا شد، مورد توافق قرار گرفته بود. هر چند قرار بود تا پيش از عقب‌نشيني كامل نيروهاي امريكايي از افغانستان، دولت و طالبان به يك فرآيند سياسي و صلح برسند، اما به‌رغم توقف حملات طالبان به نظاميان امريكا و ناتو، خشونت‌ها در افغانستان طي يك سال گذشته با شدت زيادي ادامه يافته است و طالبان به حملات خود در 26 ولايت از 34 ولايت افغانستان ادامه مي‌دهد. به‌رغم عدم اجراي هيچ‌يك از تعهدات گروه شبه‌نظامي طالبان براي كاهش خشونت‌ها، دولت جديد امريكا نيز با استفاده از اهرم توافق با طالبان، كابل را تحت فشار گذاشته است كه هر چه سريع‌تر امتيازهاي بيشتري به طالبان بدهد يا با عواقب خروج ناگهاني نظاميان خارجي از خاك افغانستان و تنها ماندن در مقابل طالبان كه از هر زمان ديگري در يك دهه گذشته قوي‌تر شده است، مواجه شود. وزير خارجه امريكا هشدار داده است كه اختلاف ميان رهبران افغان، سبب پيامد فاجعه‌بار در دهه نود شد و نبايد چنين كاري بارديگر تكرار شود.