قتل بر اثر شكنجه، فقر يا تحريم
گزارش یک قتل‌عام دسته‌جمعی
دبيركل سازمان ملل متحد: طالبان بيش از صد نفر از اعضاي دولت پيشين افغانستان از جمله افسران نظامي، امنيتي و افراد همكار با نيروهاي بين‌المللي را كشته‌اند
سارا معصومي
چادري آبي رنگ از فرق سر تا نوك پاي زن را پوشانده، با يك دست مقوايي را گرفته كه روي آن نوشته شده: فروشي. كنارش دختري بر زمين زانو زده و در حالي كه سرش را پايين انداخته دست را بر زانوي مادر رها كرده.
موهاي خرمايي‌اش كمي بالاتر از گردن در هم فرخورده، پشتش به دوربين است اما فيلمبردار لرزش پاهايش را در يكي از سخت‌ترين زمستان‌هاي افغانستان ثبت مي‌كند. مردي دخترك را روي زمين مي‌نشاند، پاهاي كوچكش را در دست گرفته و آنها را با جوراب‌هايي صورتي رنگ مي‌پوشاند. مرد ديگري چند لباس گرم را از پلاستيك درآورده و كنار دخترك مي‌گذارد. بدن دخترك همچنان مي‌لرزد و شايد نمي‌داند كه قرار است با اين لباس‌ها اندكي گرما را تجربه كند.
دست و پاي مرد را بسته‌اند. چند مرد ديگر به جانش افتاده‌اند و بيننده فقط ضربه‌هاي شلاقي را مي‌بيند كه بر بدن مرد فرود مي‌آيد.
صداي دختر نوجوان مي‌لرزد. چشم‌هاي نگرانش به دوربين موبايل زل زده‌اند و دخترك از كساني كه شايد در كشوري ديگر تصوير او را به شكل آنلاين مي‌بينند، كمك مي‌خواهد. شبه نظاميان طالبان پشت در خانه‌اش از او مي‌خواهند كه براي پاره‌اي توضيحات با آنها همراه شود. اين آخرين تصويري است كه خانواده دختر از او دارند.
مردي ميانسال در ميانه بازار پابرهنه ايستاده و كفش‌هايش را بر دست گرفته تا شايد با فروش آن بتواند قرصي نان براي خانواده‌اش ببرد.
صفي از زنان و كودكان با بالاپوش‌هايي مندرس روي زمين برفي نشسته‌اند در انتظار صدقه.
روزهاست كه اين تصاوير از افغانستان جاي عكس‌هاي زنان ايستاده در صف ثبت راي، دختران خبرنگار در كوچه و بازار كابل يا دانشجويان دختر و پسر در محيط‌هاي آموزشي را گرفته است. اين روزها كمتر از قبل اخبار عمليات‌هاي انتحاري يا انفجارهاي تروريستي درباره افغانستان منتشر مي‌شود و به جاي آن تصاوير شبه‌نظاميان طالبان را مي‌بينيم كه به اسم سخنگو، وزير يا عضو كابينه دولت خودخوانده سوار هواپيمايي اختصاصي شده به نروژ مي‌روند يا در ارگ رياست‌جمهوري از مهمانان خارجي استقبال مي‌كنند. گاه به گاه نيز مقابل دوربين خبرنگاران مي‌ايستند و تا آنجا كه مي‌توانند اخبار منتشرشده درباره وضعيت نابسامان امنيتي و سياسي در افغانستان را تكذيب مي‌كنند. شبه نظاميان طالبان مقابل دوربين رسانه‌ها به زناني كه در اعتراض‌هاي خياباني شركت كرده‌اند، گفت‌وگو مي‌كنند اما آنجا كه خبري از دوربين نيست، فعالان زن از ناكجاآبادي سر در مي‌آورند كه هيچ‌كس مسووليت آن را نمي‌پذيرد.
افغانستان با سرعت غيرقابل پيش‌بيني در حال عقب‌گرد است و جامعه جهاني پس از فرار از اين كشور حالا به صدور بيانيه اعتراضي، ارايه گزارش از وضعيت موجود و رايزني‌هاي دو و چندجانبه با سران طالبان بسنده مي‌كند. هر كشوري كلاه خود را در اين معركه سفت چسبيده و از ضرورت تعامل با طالبان به‌رغم عدم به رسميت شناختن اين گروه سخن مي‌گويد. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده كه افغانستان را به نقطه‌اي تاريك در كارنامه سياسي خود تبديل كرد در تازه‌ترين اظهارنظر شرط به رسميت شناختن طالبان را نه تشكيل دولت فراگير و نه رعايت حقوق زنان و اقليت‌هاي قومي بلكه آزادي شهروند امريكايي عنوان كرده كه از دو سال پيش در افغانستان مفقود شده است. در سايه اين بي‌تفاوتي جهاني، مردم افغانستان يا دختران و زناني هستند كه در پستوي خانه، مشخص شدن محدوده حيات اجتماعي توسط طالبان را به انتظار نشسته‌اند يا پدران و مادراني كه از فقر جگرگوشه‌هاي خود را به فروش گذاشته‌اند يا وابستگان نظامي، سياسي و امنيتي به ساختار سياسي قبلي كشورشان كه ربوده شده و پس از شكنجه به قتل مي‌رسند.
افشاگري دبيركل سازمان ملل:
قتل سازماندهي شده بازماندگان دولت سابق
درست در روزهايي كه سرشناس‌ترين خبرنگاران بين‌المللي كه عمر خود را صرف پوشش جنگ‌هاي مختلف كرده‌اند با سفر به افغانستان مي‌گويند آنچه به چشم ديده‌اند از تحمل آنها خارج بوده. آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد از كشته شدن بيش از ۱۰۰ تن از اعضاي سابق دولت، نيروهاي امنيتي پيشين و افرادي كه با نيروهاي بين‌المللي همكاري مي‌كردند، خبر داده است. دبيركل سازمان ملل مي‌گويد: اين سازمان «ادعاهاي معتبر» دريافت كرده است كه به‌رغم اعلام عفو عمومي توسط طالبان، «بيش از دوسوم» قربانيان در نتيجه قتل‌هاي غيرقانوني كشته شدهاند.
بر اساس گزارش گوترش به شوراي امنيت سازمان ملل، هيات معاونت سازمان ملل در افغانستان «ادعاهاي قابل‌اعتمادي مبني بر قتل غيرقانوني دست‌كم ۵۰ نفر مظنون به عضويت در داعش، دريافت كرده است.»
گوترش افزوده است كه به‌رغم تضمين‌هاي ارگ، سازمان ملل گزارش‌هاي جدي از «ناپديد شدن اجباري و ساير جنايات موثر بر حق زندگي و تماميت جسماني» اعضاي دولت سابق و همكاران نيروهاي ائتلاف دريافت كرده است.
دبيركل سازمان ملل متحد گفته، فعالان حقوق بشر و روزنامه‌نگاران همچنان با «حمله، ارعاب، آزار و اذيت، دستگيري خودسرانه، بدرفتاري و مرگ» روبهرو هستند. بر اساس گفته‌هاي دبيركل سازمان ملل متحد، دو روزنامه‌نگار، يكي توسط داعش و يكي ديگر توسط افراد مسلح ناشناس كشته شدهاند. به گفته گوترش، ماموريت‌هاي سازمان ملل ۴۴ مورد بازداشت موقت، ضرب و شتم، تهديد و ارعاب را گزارش كرده كه ۴۲ مورد از آنها تازه انجام شده است.گوترش با اشاره به اينكه وضعيت افغانستان در شش ماه اخير همچنان خطرناك و نامطمئن است، گفته است كه «چندين شوك سياسي، اجتماعي، اقتصادي و انساني در سراسر كشور طنين‌انداز شده است و افغانستان در حال حاضر با بحران انساني، سقوط عظيم اقتصادي، فلج سيستم‌هاي بانكي و مالي، بدترين خشكسالي در ۲۷ سال گذشته و شكست در تشكيل يك دولت فراگير دست‌وپنجه نرم مي‌كند.»
آنتونيو گوترش افزوده است كه انتظار مي‌رود تا مارس ۲۰۲۲ حدود ۲۲.۸ ميليون نفر در سطوح «بحراني» يا «اضطراري» ناامني غذايي باقي بمانند.به گفته او، نزديك به ۹ ميليون نفر از آنها با سطوح «اضطراري» ناامني غذايي روبهرو خواهند شد و سوءتغذيه حاد نيمي از كودكان زير پنج سال را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد.
صبغت‌الله احمدي، سخنگوي جبهه مقاومت ملي افغانستان نيز در گفت‌وگوي اختصاصي با «اعتماد» از ربودن، شكنجه و قتل شهروندان افغان توسط نيروهاي طالبان خبر داده بود. به گفته احمدي در حالي كه ملاهيبت‌الله، سركرده گروه تروريستي طالبان عفو عمومي اعلام كرده اما متاسفانه بسياري از نيروهاي پيشين امنيتي افغانستان كه به اين وعده اعتماد كرده بودند از سوي طالبان شكنجه شده و به شهادت رسيدند. احمدي در اين باره به «اعتماد» گفته بود: «در اين مدت، بسياري از مردم عادي هم با اتهام‌هاي عجيب و غريب به زندان افتاده و تعدادي از آنها هم زير شكنجه شهيد شدند. طالبان هر روز با كشتار و شكنجه و آزار و اذيت مردم در حال نقض حقوق بشر و ارتكاب جنايت است.البته مستند‌سازي در افغانستان مساوي با مرگ يك انسان است و هيچ كس جرات عكس و فيلم گرفتن ندارد. افرادي هستند كه در تماس با جبهه مقاومت ملي مي‌گويند نيروهاي طالبان الان همسايه ما را برد و پس از 15 تا 20 روز كه جست‌وجو مي‌كنند با جسد همسايه كه آثار شكنجه بسيار شديد روي بدن او بوده روبهرو مي‌شوند.»
طالبان: ما نبوديم، انتقام شخصي بود
پاسخ ارگ رياست‌جمهوري به سخنان و گزارش دبيركل سازمان ملل متحد دو كلمه بود: «تكذيب مي‌كنيم.» به گزارش روزنامه 8 صبح افغانستان، انعام‌الله سمنگاني، معاون سخنگوي رياست‌الوزرا تاكيد كرده است كه «پس از عفو عمومي هيچ كسي اجازه ندارد به كس ديگر زيان برساند.» سمنگاني افزوده است كه اگر بر اثر انتقام‌جويي شخصي كسي آسيب ديده باشد، آنان بررسي مي‌كنند و عاملان آن را مجازات خواهند كرد.
به گزارش طلوع‌نيوز، وزارت داخله امارت اسلامي نيز گزارش سازمان ملل درباره كشته شدن بيش از صد مقام و اعضاي نيروهاي حكومت پيشين پس از روي كار آمدن امارت اسلامي را رد كرد. وزارت داخله در يك رشته توييت با رد اين گزارش اعلام كرد كه پس از اعلام عفو عمومي هيچ كسي از سوي نيروهاي امارت اسلامي كشته نشده است. وزارت داخله همچنان از سازمان ملل خواسته است كه خودش را با واقعيت‌هاي عيني آشنا سازد و بر معلومات «حلقه‌هاي مغرض» تكيه نكند. وزارت داخله گفته است كه شايد برخي اعضاي نيروهاي حكومت پيشين به علت دشمني‌هاي شخصي هدف قرار گرفته باشد كه امارت اسلامي چنين رويدادها را نيز بررسي مي‌كند.
ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي امارت اسلامي نيز با رد گزارش سازمان ملل گفته است كه پس از اعلام عفو عمومي هيچ‌كسي اجازه ندارد به كسي زيان برساند. او تاكيد كرده كه اگر بر اثر انتقام‌جويي شخصي اتفاقي رخ داده باشد، ما آن را بررسي و عاملان آن را مجازات مي‌كنيم.
هشدار بازرس ويژه امريكا: فاجعه بهداشتي در راه است
همزمان با گزارش دبيركل سازمان ملل درباره وخامت اوضاع در افغانستان، بازرس ويژه ايالات متحده امريكا براي بازسازي افغانستان (سيگر) در گزارشي از سيستم ضعيف بهداشتي، سو‌ء‌تغديه، جنگ و آسيب‌پذيري‌هاي ديگر در افغانستان به كنگره امريكا هشدار داده و گفته كه احتمال فاجعه بهداشتي در اين كشور وجود دارد. به گزارش طلوع‌نيوز اين گزارش توسط جان ساپكو، بازرس ويژه امريكا براي بازسازي افغانستان، روز يكشنبه به وقت ايالات متحده منتشر شد و در ميان اعضاي كنگره امريكا اين نگراني‌ها را به بار آورده كه مي‌تواند تلاش امريكا براي صلح افغانستان را متوقف كند. در گزارش آمده است كه گسترس ويروس كرونا از پيش افغانستان را متاثر ساخته است. در اين گزارش آمده است: «آسيب‌پذيري‌هاي بي‌شمار افغانستان، سيستم ضعيف سلامت، سوءتغذيه گسترده، مرض‌هاي متعدد، آوارگان داخلي و جنگ كنوني اين كشور را با يك فاجعه سلامتي در ماه‌هاي آينده روبهرو خواهد كرد.» جان سپكو در گزارش ديگري نوشته است كه افزايش بهاي مواد خوراكي در اين كشور جنگ‌زده، بحران را بيشتر خواهد كرد.
اعتراف ديرهنگام واشنگتن: افغانستان را نشناختيم
بيش از دو دهه پس از حمله ايالات متحده و متحدانش به افغانستان كه در نهايت با تخليه شبانه و فرار نيروهاي نظامي اين كشور به پايان رسيد، بازرس ويژه امريكا براي بازسازي افغانستان (سيگار) مي‌گويد: افغانستان براي پذيرش سيستم‌هاي سياسي، اقتصادي و قضايي غربي آماده نبود.در گزارش سيگار آمده است كه «افغانستان يك جامعه پيچيده با سنت‌هاي ريشه‌دار و اقتصاد سياسي غيرقابل اصلاح است.»
جان ساپكو، بازرس ويژه براي بازسازي افغانستان مي‌گويد: هنگامي كه امريكا و متحدانش در اواخر سال ۲۰۰۱ به افغانستان حمله كردند، در تلاشي بلندپروازانه به دنبال تحميل اصلاحات گسترده‌اي بودند كه تمام جنبه‌هاي جامعه افغانستان از سياست و اقتصاد گرفته تا آموزش، دفاع، حاكميت قانون و روابط ميان زن و مرد را شامل مي‌شد. حكومت امريكا در حالي در تلاش براي آوردن اين اصلاحات بود كه با تهديدهاي امنيتي گسترده از جمله شورشگري طالبان، قاچاق مواد مخدر، جنگ‌سالاران پرنفوذ در داخل حكومت و تهديد داعش دست و پنجه نرم مي‌كرد. مقام‌هايي امريكا به ندرت به دنبال درك واقعيت جامعه افغانستان برآمدند.
بازرس ويژه براي بازسازي افغانستان مي‌گويد: ربط دادن اشتباه‌ها به نبود اطلاعات درست نيست، بلكه بيشتر خطاها ناشي از بي‌توجهي به اطلاعاتي است كه مي‌توانست در دسترس باشد. در بسياري موارد، هدف حكومت امريكا راه‌اندازي تحولي بود تا نظام غربي يا مدرن را جايگزن نظام اجتماعي موجود افغانستان كند. يك مقام ارشد پيشين برنامه عمران امريكا (USAID) به سيگار گفته است كه قصد ايالات متحده اين بود كه نهادسازي را در افغانستان از صفر بنيان گذارد و براي اين كار فهم و درك سيستم‌هاي سنتي اين كشور را ضروري نمي‌دانست. او گفت: «مي‌خواستيم چيزي را (به مردم افغانستان) بدهيم كه هيچ وقت نداشتند.»
سربازرس ويژه امريكا در اين گزارش مي‌گويد: افغانستان كشوري نبود كه آماده پذيرش نظام‌هاي سياسي، اقتصادي و قضايي غرب باشد و مشخص شد كه اين كشور يك جامعه پيچيده با سنت‌هاي ريشه‌دار و يك اقتصاد سياسي اصلاح‌ناپذير است.
سيگار مي‌گويد: آن‌طوركه تلاش‌ها براي استفاده از زورمندان و جنگ‌سالاران براي ايجاد بروكراسي نوپا در افغانستان نشان مي‌دهد، اين سنت‌ها نه به آساني از ريشه كنده مي‌شدند و نه قابل جايگزين با چارچوب نهادهاي غربي بودند.
جان ساپكو پنجشنبه هفته گذشته نيز گفته بود كه امريكا در 20 سال گذشته بيش از 246 ميليارد دلار براي بازسازي افغانستان هزينه كرد، اما تنها بخشي از اين كمك توسط سيگار ارزيابي شده و تخمين محافظه‌كارانه ما نشان داد كه دست‌كم 30 درصد اين كمك‌ها ضايع يا سرقت شده است. ساپكو گفته بود: پول‌هاي زيادي را به سرعت در كشور كوچك افغانستان بدون آنكه نظارتي بر آن باشد بيهوده هزينه كرديم.
خانه‌نشيني خبرنگاران زن
به گزارش ريپابليك ورلد، بررسي آمارهاي حداقل ۱۵ رسانه افغانستان نشان مي‌دهد كه تعداد خبرنگاران زن در افغانستان پس از كاهش تعداد رسانه‌ها از زمان تسخير مجدد افغانستان توسط طالبان، ۵۰ درصد كاهش يافته است. آژانس خبري پژواك، اطلاعاتي را طي ۲۰ روز گذشته از ۱۵ رسانه چاپي و الكترونيكي جمع‌آوري كرده كه در نتيجه آن مشخص شد كه برخي رسانه‌هاي اصلي خبري، كاركنان زن را به ميزان قابل توجهي كاهش داده‌اند. براساس اين گزارش، خبرنگاران زن از بي‌عدالتي و تبعيض آشكار نسبت به زنان در صنعت رسانه تحت رهبري طالبان شكايت كرده‌اند و از طالبان خواستند تا به كارمندان زن رسانه اجازه دهند تا آزادانه كار كنند. بر اساس اين گزارش، حجت‌الله مجددي، رييس اجرايي انجمن خبرنگاران آزاد افغانستان مي‌گويد كه داده‌هاي جمع‌آوري شده توسط گزارشگران بدون مرز و انجمن ژورناليست‌هاي مستقل افغانستان نشان مي‌دهد كه در زمان حكومت طالبان، بيش از ۴۰ درصد رسانه‌ها تعطيل شدند و ۸۰ درصد از خبرنگاران زن شغل خود را از دست دادند. مجددي مي‌گويد كه در حال حاضر ۴۱۰ كارمند زن رسانه در افغانستان فعال هستند، در حالي كه قبل از تسلط طالبان، اين تعداد ۲ هزار و ۴۹۰ نفر بود. از هر پنج زن در افغانستان، چهار نفر بيكار هستند. بر اساس داده‌ها، حداقل در ۱۵ ولايت اين كشور جنگ‌زده هيچ خبرنگار زني وجود ندارد.
به خاطر مردمي كه تنهاي‌شان گذاشتيم
روزنامه انگليسي «ساندي‌تايمز» در گزارشي درباره وضعيت اضطراري حقوق بشري در افغانستان نوشت: «حدود ۲۳ ميليون نفر، يعني بيش از نيمي از جمعيت اين كشور در معرض خطر قحطي هستند. يك ميليون كودك ممكن است در نتيجه سوءتغذيه جان خود را از دست بدهند و خانواده‌هاي افغان آنقدر گرسنه هستند كه دختران‌شان و كليه‌هاي خود را هم مي‌فروشند.»
نويسنده در تيتر اين گزارش اذعان كرده كه در طول 35 سال عمر حرفه‌اي خود به عنوان خبرنگار جنگ با چنين فاجعه‌اي كه در افغانستان به چشم ديده روبهرو نشده بود.
در بخش‌هايي از گزارش اين روزنامه آمده بايد يك بحث ساختاريافته در مورد چگونگي حمايت از مردم افغانستان وجود داشته باشد. براي اينكه شانسي براي رساندن كمك‌ها به‌طور موثر ايجاد شود، بايد چشم خود را باز نگه داريم و راهي براي مقابله با طالبان پيدا كنيم. اين خطر وجود دارد كه در اين دوران، توجه از فاجعه در افغانستان دور شود؛ زيرا ديگر به‌طور مرتب تيتر اخبار نمي‌شود. اين روزنامه با اشاره به خروج شتاب‌زده و پر هرج و مرج نيروهاي امريكايي و ناتو از افغانستان نوشته است: «ما بايد به خاطر مردمي كه تنهاي‌شان گذاشته‌ايم، به خاطر تماميت اخلاقي ملي خودمان و در نهايت، با توجه به اينكه در غير اين صورت ممكن است افغانستان به يك كشور سركش تبديل شود، نبايد به نفع شخصي ژئوپليتيكي خود فكر كنيم و اجازه بدهيم در افغانستان چنين فاجعه‌اي رخ دهد.»