جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده روز دوشنبه در كاخ سفيد ميزبان امير قطر بود
دوحه و جست‌وجو براي نقشي مهم‌تر در سياست خارجي امريكا
محمدحسين لطف‌الهي
شيخ تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر روز دوشنبه در كاخ سفيد با جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده ديدار كرد تا نشان دهد دوحه توانسته طي يك دهه اخير به بازيگري مهم در منطقه تبديل شود و حالا قصد دارد در عرصه بين‌المللي نيز نقش‌آفريني كند. قطر در سال 2021 ميلادي نقش بسيار مهمي را در كمك به نيروهاي امريكايي براي تخليه افغانستان ايفا كرد، اين كشور ميزبان مهم‌ترين پايگاه هوايي ايالات متحده در خاورميانه است و از دوره رياست‌جمهوري بوش پسر به اين سو، يك ميانجي موثر در مذاكرات ميان امريكا و طالبان بود. روابط اين دو كشور فراز و فرودهايي هم داشت، به ويژه در سال 2017 كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا از موضع عربستان سعودي، مصر، بحرين و امارات در محاصره قطر دفاع كرد و اين كشور را «تامين‌كننده مالي رده بالاي تروريسم» خواند. از مدت‌ها پيش از برگزاري اين ديدار ميان امير قطر و رييس‌جمهور ايالات متحده، كاخ سفيد محورهاي اصلي گفت‌وگوهاي رهبران دو كشور را «اطمينان يافتن از پايداري زنجيره تامين انرژي در جهان»، «راهكارهاي ارتقاي امنيت و رفاه در خليج‌فارس و منطقه خاورميانه» و «حمايت از مردم افغانستان» عنوان كرده بود.
مساله انرژي
نگراني‌هاي ايالات متحده درخصوص تامين انرژي به مشكلاتي بازمي‌گردد كه متحدان اروپايي اين كشور از زمان آغاز بحران اوكراين با آن دست و پنجه نرم مي‌كنند. روسيه بيش از 100 هزار نيروي نظامي خود را در نزديكي مرز با اوكراين مستقر كرده و مقام‌هاي غربي به‌رغم تكذيب‌هاي مكرر روس‌ها مدعي هستند كه مسكو تصميم به حمله نظامي به اوكراين دارد. ايالات متحده هشدار داده است كه اگر روسيه تهاجم به خاك اوكراين را آغاز كند، اقدام به اعمال تحريم‌هايي بي‌سابقه و فلج‌كننده عليه مسكو خواهد كرد. بسياري از متحدان اروپايي امريكا به ويژه آلمان نگرانند كه اين تحريم‌ها باعث واكنش متقابل روسيه و كاهش صادرات گاز از اين كشور به قاره سبز شود و كشورهاي اروپايي قادر به تامين انرژي مورد نياز خود نباشند. رسانه‌هاي غربي مي‌گويند واشنگتن قصد دارد از طريق همكاري با دوحه گاز اروپا را تامين كرده و اين اهرم فشار را از دست روسيه خارج كند اما واقعيت ميداني نشان مي‌دهد چنين كاري در كوتاه‌مدت عملا ممكن نيست. خبرگزاري آسوشيتدپرس در اين باره نوشته است: «عرضه جهاني گاز در حال حاضر با محدوديت‌هايي روبه‌رو است و قطر نيز بيشتر گاز صادراتي خود را در قالب قراردادهايي بلندمدت صادر مي‌كند كه شكستن اين قراردادها كاري ساده به نظر نمي‌آيد.»
با وجود مشكلات اينچنيني، قطر تلاش مي‌كند از فرصت پديد آمده براي تقويت روابط خود با ايالات متحده استفاده كند. ياسر المالكي، اقتصاددان و كارشناس حوزه انرژي در انستيتو خاورميانه در واشنگتن به آسوشيتدپرس مي‌گويد: «قطري‌ها به اين فضاي ايجادشده در پي تنش‌هاي بين‌المللي به چشم فرصت نگاه مي‌كنند و نمي‌خواهند فرصت را از دست بدهند اما مساله اين است كه امكان افزايش قابل توجه عرضه گاز وجود ندارد.»
تاريخ اما نشان مي‌دهد در مواردي استثناهايي وجود داشته كه برخي ناممكن‌ها به دليل شرايط خاص ممكن شوند. در سال 2011 زماني كه ژاپن به دليل فاجعه هسته‌اي فوكوشيما با بحران انرژي روبه‌رو شده بود، قطر با استناد به اضطراري بودن وضعيت اين كشور توانست شركاي تجاري خود را راضي كند كه بخشي از گاز اين كشور به ژاپن صادر شود و اين مساله كمك بزرگي براي عبور ژاپن از بحران بود. نشريه هيل راهبرد دولت بايدن را قابل دفاع مي‌داند و نوشته است كه بايدن تلاش كرده امير قطر را قانع كند وضعيت كنوني از وضعيت سال 2011 بحراني‌تر است: «دليل اتخاذ اين راهبرد از سوي ايالات متحده روشن است؛ قطر در جايگاه دوم كشورهاي داراي ظرفيت صادرات گاز طبيعي مايع (LNG) و امريكا در جايگاه سوم قرار دارد و همكاري اين دو كشور باهم مي‌تواند نقش مهمي در ايجاد ثبات در عرضه بين‌المللي گاز ايفا كند. اين دو كشور مي‌كوشند در همكاري با يكديگر كاري كنند كه اگر روسيه شيرهاي گاز را به روي اروپا بست يا مشمول تحريم‌هايي سخت قرار گرفت و امكان واردات گاز اين كشور براي اروپايي‌ها وجود نداشت، نياز اروپا را تامين كنند.» نشانه‌ها هم از عملي بودن تامين دست‌كم بخشي از نيازهاي اروپا از سوي قطر مي‌گويند. خبرگزاري رويترز روز دوشنبه در گزارشي اختصاصي نوشت كه مقام‌هاي قطري طي هفته گذشته در مذاكرات با مسوولان اتحاديه اروپا پيش‌شرط‌هايي براي صادرات گاز بيشتر به اروپا مطرح كرده‌اند و نگراني‌هايي پيرامون قوانين بازار انرژي در اروپا دارند كه بايد برطرف شود.
امنيت خاورميانه
يكي از موارد ديگر كه از سوي مقام‌هاي امريكايي به عنوان محور گفت‌وگوهاي بايدن و امير قطر ذكر شد، مساله امنيت خاورميانه بود. ديدار روز گذشته رييس‌جمهور ايالات متحده و شيخ تميم بن حمد آل ثاني در حالي صورت گرفت كه گفت‌وگوها براي احياي برجام به روزهاي حساس خود رسيده است و روساي هيات‌هاي ديپلماتيك ايران و ديگر طرف‌هاي حاضر در اين مذاكرات براي مشورت با پايتخت‌ها و اتخاذ تصميم‌هاي سياسي به پايتخت‌ها بازگشته‌اند و زمزمه‌هايي درباره امكان برقراري گفت‌وگوهاي مستقيم ميان ايران و ايالات متحده وجود دارد. در اين ميان برخي كارشناسان معتقدند قطر كه در سال‌هاي اخير روابط خوبي با تهران برقرار كرده و متحد ايالات متحده محسوب مي‌شود، مي‌تواند نقش مهمي در ارسال پيام ميان تهران و واشنگتن و تسهيل شرايط براي گفت‌وگوهاي مستقيم ميان دو كشور ايجاد كند.
هفته گذشته پس از گفت‌وگوي تلفني محمد بن عبدالرحمن آل ثاني وزير خارجه قطر با آنتوني بلينكن وزير خارجه ايالات متحده، وزير خارجه قطر روز سه‌شنبه 5 بهمن با حسين اميرعبداللهيان وزير خارجه ايران به صورت تلفني گفت‌وگو كرد و روز پنجشنبه 7 بهمن نيز راهي تهران شد تا مجددا با رييس دستگاه ديپلماسي ايران ديدار و گفت‌وگو كند. همزماني اين تحولات با سفر امير قطر به واشنگتن باعث شد تا گمانه‌زني‌ها پيرامون احتمال تلاش قطر براي تسهيل شرايط گفت‌وگو ميان ايران و امريكا و همچنين نقش‌آفريني اين كشور در حوزه‌هايي نظير تبادل زندانيان تقويت شود.
قطر؛ ميانجي قابل اتكا در افغانستان
رهبران امريكا و قطر درباره مساله افغانستان نيز گفت‌وگوهايي داشتند. طالبان در اداره حكومت افغانستان ناتوان است و مردم اين كشور در تامين نيازهاي اساسي خود نيز به كمك‌هاي بين‌المللي نياز دارند، هنوز تعدادي از شهروندان امريكايي در افغانستان باقي مانده‌اند و براي بازگرداندن آنها نياز به ازسرگيري پروازها از كابل است و برخي موارد اختلاف ميان واشنگتن و هيات حاكمه سرپرستي طالبان در افغانستان نياز به وساطت‌هايي براي حل و فصل دارد. بايدن عصر يكشنبه ۱۰ بهمن با صدور بيانيه‌اي در آستانه دومين سالگرد «به گروگان گرفته شدن» يك كهنه سرباز امريكايي به نام مارك فرريكس در افغانستان، گفته است كه «طالبان قبل از اينكه انتظار داشته باشد به آرزوهاي‌شان براي مشروعيت توجهي شود، بايد فورا مارك را آزاد كند.» رييس‌جمهوري امريكا در اين بيانيه گفته است كه اين موضوع «قابل مذاكره نيست.» جو بايدن «تهديد امنيت امريكايي‌ها يا غيرنظاميان بي‌گناه» را غيرقابل قبول دانسته و گروگان‌گيري را عملي «ظالمانه و بزدلانه» خوانده است. آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا نيز در آستانه دومين سالگرد به اسارت درآمدن اين كهنه سرباز امريكايي، از طالبان خواست كه فورا او را آزاد كند.
براساس اعلام كاخ سفيد، بايدن سال گذشته ميلادي در تماسي محرمانه با امير قطر به او گفته بود كه خارج كردن نيروهاي امريكايي از افغانستان بدون حمايت فوري قطر در تامين ملزومات پرواز روزانه هزاران نفر از افغانستان ممكن نبود.
علاوه بر مساله افغانستان، مسائل دوجانبه‌اي ميان قطر و ايالات متحده براي طرح وجود داشت. قطري‌ها از دولت امريكا مي‌خواهند قرارداد 500 ميليون دلاري فروش پهپادهاي M9 به دوحه را تاييد كنند.