با تشديد تنش بر سر اوكراين رخ داده است
ترس اروپا از قطع گاز روسيه و هجوم سرما
امريكا مذاكراتي را با قطر و ديگر كشورهاي بزرگ تامين‌كننده گاز صورت داده
تا گاز موردنياز اروپا را در شرايط بحران تامين كنند
آرمين منتظري
تنش‌ها ميان روسيه و اوكراين آن‌قدر بالا گرفته كه كشورهاي اروپايي نگران قطع شدن جريان ارسال گاز از روسيه به سمت شرق اروپا هستند. همين مساله موجب شده ايالات متحده امريكا به كشورهاي اروپايي اطمينان دهد كه به آنها كمك مي‌كند تا بتوانند مسيرهاي جايگزين تامين انرژي مورد نياز خود را بيابند. دولت امريكا با قطر و ديگر توليدكنندگان بزرگ انرژي تماس‌هايي برقرار كرده تا ببيند آيا آنها در صورتي كه روسيه به اوكراين حمله كرد و جريان گاز را به سمت اروپا بست، مي‌توانند انرژي مورد نياز اروپا را تامين كنند يا خير. به نظر مي‌رسد كه امريكا و اروپا خودشان را براي تحريم روسيه آماده مي‌كنند و در اين شرايط حتما اروپا به منابع انرژي جايگزين نياز خواهد داشت.
تا به همين جاي كار هم چندين ماه است كه صادرات گاز روسيه به اروپا كمتر از حد معمول بوده است. سياستمداران اروپايي معتقدند كه روسيه از قيمت بالاي گاز به عنوان اهرم فشاري درخصوص پروژه نورداستريم 2 كه متعلق به شركت گازپروم روسيه است، استفاده مي‌كند. گازپروم اما مي‌گويد كه كاملا براساس قراردادش با مشتريان اروپايي عمل كرده است. اما سوال اين است كه اروپا تا چه اندازه از روسيه گاز وارد مي‌كند؟
اروپا براي تامين 35درصد گاز موردنيازش به واردات از روسيه وابسته است. بيشتر اين گاز از خطوط لوله‌اي نظير يامال- اروپا به اروپا فرستاده مي‌شد. اين خط لوله از بلاروس و لهستان عبور كرده و به آلمان مي‌رود و به خط لوله نورد استريم 1 وصل مي‌شود.
اين خط لوله مستقيم از طريق درياي بالتيك و اوكراين به آلمان مي‌رسد. بازارهاي گاز اروپا به شبكه‌اي از خطوط لوله متصل هستند. بيشتر كشورهاي اروپايي طي سال‌هاي اخير وابستگي‌شان به گاز وارداتي از روسيه را قطع كرده‌اند و علاوه بر اين مسيرهاي جايگزين ديگري كه اوكراين را دور بزند و به اروپا برسد نيز در دسترس هستند.
تا سال گذشته، اوكراين كريدور ترانزيت بيشتر گازي بود كه به اسلواكي وارد مي‌شد و از آنجا نيز جريان گاز به كشورهاي اتريش و ايتاليا مي‌رفت. اما تحريم‌هاي عليه روسيه مي‌تواند بر جريان گازي كه از طريق خط لوله يامال-اروپا، نورد استريم1 و ترك‌استريم مي‌گذرد، اثر منفي بگذارد. نورد استريم 2 نيز براي اينكه بتواند گاز بيشتري از روسيه به آلمان ارسال كند هنوز در انتظار تاييد‌هاي نهايي است. تحليلگران بازار گاز معتقدند كه اگر روسيه تحت تحريم‌هاي بيشتر قرار بگيرد اين مساله بر شدت و ميزان جريان گاز به سمت اروپا تاثير منفي گذاشته و تحميل اين وضعيت براي كشورهاي اروپايي دشوار است. ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريكا اخيرا اعلام كرد كه اگر روسيه به اوكراين حمله كند، خط لوله نورداستريم2 تاييديه‌هاي نهايي را دريافت نخواهد كرد.
منابع جايگزين براي اروپا
برخي كشورهاي اروپايي منابع جايگزين انرژي دراختيار دارند. براي مثال آلمان كه بزرگ‌ترين مصرف‌كننده گاز روسيه است، مي‌تواند از طريق خطوط لوله از كشورهاي نروژ، هلند، بريتانيا و دانمارك نيز گاز وارد كند. اما نخست‌وزير نرژو اعلام كرده اين كشور كه دومين دارنده بزرگ ذخاير گازي اروپا است همين حالا هم با تمام ظرفيت خود گاز صادر مي‌كند و نمي‌تواند خلأ گاز صادراتي از روسيه را پر كند.
كشورهاي جنوب اروپا مي‌توانند از طريق خط لوله ترانس آدرياتيك كه از سمت آذربايجان به ايتاليا مي‌رسد گاز دريافت كنند. خط لوله ترانس آناتوليان كه از تركيه مي‌گذرد نيز گزينه ديگر جنوب اروپا است. كشورهاي همسايه مي‌توانند گاز را از طريق اتصالات داخلي خطوط لوله خود انتقال دهند، اما اين كشورها ممكن است تمايلي به جدا كردن گاز مورد نياز خود نداشته باشند و واردكنندگان را مجبور كنند هزينه بسيار بالاتري براي دريافت گاز پرداخت كنند. علاوه بر همه اينها، ميزان ذخاير گازي اروپا براي فصل زمستان بسيار كم است و زمستان دقيقا زماني است كه به‌طور معمول تقاضا براي مصرف گاز در اروپا بسيار بالا مي‌رود. تحليلگران مي‌گويند كه ذخاير دايمي گاز كه در انبارهاي زيرزميني براي حفظ سطح فشار نگهداري مي‌شود، به لحاظ تئوريك مي‌تواند در مواقع اضطراري مورد استفاده قرار بگيرد. اما در درازمدت، كميسيون اروپا سيستمي در‌نظر دارد كه به كشورهاي اتحاديه اروپا اجازه دهد به‌طور مشترك ذخاير استراتژيك گاز خريداري كنند و قصد دارد ميليون‌ها ساختمان را براي صرفه‌جويي در انرژي و كاهش انتشار CO2 بازسازي كند. واردات گاز طبيعي مايع (LNG) به شمال غربي اروپا، به ويژه از ايالات متحده، در ماه جاري افزايش يافته است، زيرا قيمت گاز هلندي كه استاندارد گاز مورد استفاده اروپا است، بالاتر از همتاي ال‌ان‌جي آسيايي آن است. زيرساخت اتحاديه اروپا مي‌تواند به كشورهاي عضو اجازه دهد واردات ال‌ان‌جي بيشتري داشته باشند. هرچند محدوديت‌هايي براي توليد و حمل‌ونقل براي تامين‌كنندگان ال‌ان‌جي وجود دارد. انديشكده بروگل روز پنجشنبه اعلام كرد ظرفيت جهاني مايع‌سازي گاز تقريبا به‌طور كامل مورد استفاده قرار گرفته است. بروگل اعلام كرد: «با فرض دماي متوسط، واردات ال‌ان‌جي بالا از شدت يافتن كمبود فيزيكي گاز قبل از پايان زمستان امسال جلوگيري مي‌كند.»
چندين كشور اروپايي گزينه‌هايي براي پر كردن اين خلأ دارند؛ از جمله واردات برق از طريق اتصالات داخلي از همسايگان، يا افزايش توليد برق از انرژي‌هاي هسته‌اي، تجديدپذير، برق‌آبي يا زغال‌سنگ. اما دردسترس بودن انرژي هسته‌اي در آلمان، بريتانيا، بلژيك و فرانسه به دليل از كار افتادن، توقف تدريجي و قطعي مكرر در حال كاهش است. چندين كشور اتحاديه اروپا تحت فشارها براي دستيابي به اهداف مرتبط به مبارزه با تغييرات آب‌و‌هوايي، نيروگاه‌هاي قديمي زغال‌سنگ را تعطيل كرده‌اند. برخي كشورها نيز نيروگاه‌هاي قديمي با سوخت زغال‌سنگ را تعطيل كرده‌اند و برخي از اين نيروگاه‌ها فقط به عنوان منابع پشتيباني استفاده مي‌كنند. در بحران‌هاي گذشته، كشورها اقداماتي را براي كاهش توليد صنعتي در زمان‌هاي خاص صورت دادند و برخي نيز با پرداخت پول تلاش كردند از ژنراتورهاي پشتيبان براي توليد انرژي استفاده كنند و برخي نيز دستور كاهش مصرف انرژي به خانوارها يا اجراي قطع موقت برق را صورت دادند.
27 كشور عضو اتحاديه اروپا قوانين و مقرراتي براي مديريت بحران انرژي دارند. اين قوانين سه سطح بحران را شامل مي‌شود: هشدار اوليه، هشدار سريع و وضعيت اضطراري. هر كشور اتحاديه اروپا بايد برنامه‌اي براي مديريت اين سه سطح بحران به‌علاوه اقدامات پيشگيرانه براي كاهش دامنه خطر داشته باشد. دو سطح اول نياز به پاسخ‌هاي مبتني بر بازار دارند. اين پاسخ‌ها مي‌تواند شامل الزام تاجران و تامين‌كنندگان گاز براي تلاش سريع براي به دست آوردن منابع جايگزين، از طريق واردات يا استقرار ذخيره‌سازي گازي باشد كه رزرو كرده‌اند.
در مواقع اضطراري، دولت‌هاي اروپايي مي‌توانند براي اطمينان از تامين گاز خانوارها و خدمات ضروري در بازار عرضه و مصرف مداخله كنند. اين گزينه‌ها شامل دستور دادن به شركت‌ها براي استفاده بيشتر از گاز ذخيره‌شده، تغيير سوخت از گاز به سوخت‌هاي ديگر مانند نفت يا زغال‌سنگ يا متوقف كردن فعاليت تاسيسات صنعتي است.
مقررات اتحاديه اروپا همچنين شامل اقدامات مبتني بر همبستگي نيز هست. كشورهايي كه زيرساخت گاز متصل دارند در اين شرايط ملزم مي‌شوند از يك كشور اتحاديه اروپا كه در مواقع اضطراري ممكن است درخواست كمك كند، در ازاي دريافت غرامت حمايت كنند.
دولت هلند روز پنجشنبه اعلام كرد كه در حال ملاقات با مصرف‌كنندگان گاز صنعتي است تا در صورت تشديد تنش‌هاي روسيه و اوكراين، يك طرح اضطراري براي حفاظت از منابع انرژي حياتي ايجاد كند. در 15 سال گذشته اروپا شاهد اختلافات متعددي بين روسيه و اوكراين بر سر گاز بوده كه بيشتر مربوط به قيمت گاز بود. در سال 2006، شركت گازپروم به مدت يك روز عرضه به اوكراين را قطع كرد. در زمستان 09-2008، اختلال در عرضه گاز روسيه سراسر اروپا را در سرما فرو برد. در سال 2014 نيز، روسيه پس از الحاق كريمه به خاك خود، صادرات گاز خود را به اوكراين قطع كرد. اوكراين در نوامبر 2015 خريد گاز روسيه را متوقف كرد.
اوكراين وابستگي خود را به واردات مستقيم گاز از روسيه از طريق مكانيسم جريان معكوس كاهش داده است؛ اين مكانيسم به اوكراين اجازه مي‌دهد از كشورهاي اتحاديه اروپا گاز وارد كند.