نگاهي به انتخابات اخير تركيه
اتحاد ترك‌ها و كردها
معروف صمدي ـ نماينده سابق سنندج در مجلس شوراي اسلامي | پس از سه دهه نبرد مسلحانه ميان حزب كارگران كردستان تركيه (پ.ك.ك) با دولت تركيه، كه نتيجه آن هزاران كشته و ده‌ها ميليارد دلار خسارات بود، حدود دو سال قبل ميان طرفين آتش‌بس اعلام شد و به دنبال خلع سلاح پ.ك.ك در مقابل پذيرش مطالبات و خواسته‌هاي كردها توسط دولت تركيه ازجمله آموزش به زبان مادري و... در همه اين تلاش‌ها عبدالله اوجالان، رهبر زنداني پ.ك.ك پيشقدم بوده است. اما اين روزها تحولي بزرگ‌تر در تركيه اتفاق افتاد و آن راه يافتن يك حزب از كردها به نام حزب دموكراتيك خلق‌ها به پارلمان تركيه براي اولين بار در تاريخ سياسي تركيه و كسب 13 درصد آرا يا به عبارتي80 كرسي از 550 كرسي پارلمان اين كشور بود. انتخابات پارلمان تركيه با تمام حرف و حديث‌هايي كه داشت به پايان راه خود رسيد. حزب عدالت و توسعه، حزب حاكم سه دوره انتخابات پارلمان تركيه با اينكه توانست به عنوان حزب اول، بار ديگر انتخاباتي را پشت سر بگذارد ولي در اين انتخابات شايد بهترين تعبيري كه تحليلگران خبره براي اين حزب به كار بردند «پيروز شكست خورده انتخابات تركيه» باشد. حزبي كه در 13 سال اخير حاكميت را در اختيار گرفته و توانسته تمام انتخابات سياسي در عرصه تركيه را با موفقيت پشت سر گذارد اين بار نتوانست آن نتيجه‌اي كه براي دستيابي به اهداف و برنامه‌هاي بلندمدت خود طراحي كرده بود را بگيرد. انتخابات در كشورهايي كه به صورت حزبي به رقابت مي‌پردازند معمولا به صورت روند عملكرد آنان سنجيده مي‌شود. احزاب تركيه قبل از ورود به عرصه انتخابات پارلمان كشور اساسنامه انتخاباتي خود را در معرض قضاوت افكار عمومي قرار مي‌دهند و در آن اهداف انتخاباتي خود را ذكر مي‌كنند. حزب عدالت و توسعه با اينكه حزب اول در انتخابات سال 2015 بوده است ولي نه تنها نتوانسته است موقعيت كرسي‌هاي خود در مجلس قبلي را حفظ كند بلكه نتوانسته به اهداف مذكور در اساسنامه حزب دست پيدا كند. حزبي كه در دوره قبل 326 كرسي نمايندگي را در مجلس تركيه در اختيار داشت با كاهش 68 كرسي و بيش از 9 درصد آرا به 258 كرسي دست پيدا كرده است كه اين رقم نخواهد توانست حزب عدالت و توسعه را به اهداف مورد نظر خود نزديك كند. لازم به يادآوري است حزب عدالت و توسعه در اساسنامه انتخاباتي‌اش سه هدف عمده طراحي كرده بود: الف - تشكيل حكومت ب - تغيير قانون اساسي ج - تغيير سيستم حكومتداري كشور از پارلماني به رياستي. با توجه به نتايج انتخاباتي اين حزب در حال حاضر به هيچ كدام از اين اهداف عمده دست پيدا نكرده است و اين با وجود پيروزي ظاهري، يك شكست براي حزب پيروز مطلق 13 سال اخير تركيه است. چرا!؟
دلايل عدم موفقيت حزب عدالت و توسعه را در موارد زير مي‌توان بر شمرد:
اصلي‌ترين دلايل عدم موفقيت حزب عدالت و توسعه كاهش آراي اين حزب در مناطق كردنشين تركيه بود. حزب عدالت و توسعه در ادوار قبل همواره در مناطق كردنشين به عنوان حزب اول ظاهر مي‌شد. كردهاي محافظه‌كار و دينداري كه اكثريت كردهاي تركيه را تشكيل مي‌دهند در انتخابات همواره خود را در معرض انتخابي دشوار مي‌ديدند. از يك طرف احزابي مانند حزب جمهوري خواه خلق‌ها (با پيشينه ظلم و جنايت در مناطق كردنشين تركيه و سياست‌هاي سركوب و انكار هويت كردها در طول سال‌هاي حاكميتش) و حزب حركت ملي تركيه (با تاكيد بر ملي گراهاي ترك و ناديده گرفتن هويت كردي و تاكيد بر اينكه «بهترين كرد، كرد مرده است يا كردها را ترك كوهي قلمداد كردن») و از طرف ديگر حزب جديد اسلام‌گراي عدالت و توسعه كه از سال 2002 آغاز به كار كرده و همواره در اظهارات خود به اهميت مناطق كردنشين و حل و فصل مساله آنان تاكيد كرده است، باعث شد تا آنان به سمت و سوي اين حزب كشيده شوند. ولي چه اتفاقي افتاد كه اين حزب در مدت كمتر از چهار سال محبوبيت خود در مناطق كردنشين را از دست داد؟ حزب عدالت و توسعه در انتخابات 2015 نزديك به 14 درصد آراي خود در مناطق كردنشين را ازدست داده است و در همين حال حزب دموكراتيك خلق‌ها توانسته است 18 درصد بر آراي خود بيفزايد و بدين ترتيب بر اساس آمار فوق مي‌توان نتيجه گرفت كه 14 درصد از آراي حزب عدالت و توسعه و چهار درصد از سايرين در سبد حزب دموكراتيك خلق‌ها منتقل شده است. همچنين آمار نشان مي‌دهد كه آك پارتييا حزب حاكم در هر 16 استان كردنشين آراي خود را از دست داده است و حزب دموكراتيك خلق‌ها در هر 16 استان با افزايش آرا روبه‌رو بوده است. چرايي افول شديد جايگاه حزب عدالت و توسعه در مناطق كردنشين تركيه نشان مي‌دهد، روزهاي خوش حزب عدالت و توسعه در مناطق كردنشين تركيه زماني بود كه كردهاي اين كشور نماينده‌اي از خود در پارلمان تركيه نداشتند و مجبور به انتخابي بودند كه حداقل جلوي حوادث تلخ در مناطق كردنشين تركيه را بگيرد. ورود حزب دموكراتيك خلق‌ها و حمايت همه‌جانبه شخصيت‌هاي برجسته كرد از اين حزب باعث شد ريزش آراي شديدي از سوي حزب عدالت و توسعه به حزب دموكراتيك خلق‌ها را در انتخابات 2015 شاهد باشيم. اين مساله‌اي بود كه قبل از انتخابات نيز پيش‌بيني نمي‌شد.
دليل حمايت كردهاي تركيه از حزب عدالت و توسعه در انتخابات 2011
كردهايي كه در تاريخ خود با قتل عام‌ها، كشتارها، انكارها، كودتاها و شورش‌ها روبه بودند دنبال رو ساحل امني بودند كه بتوانند با زبان، هويت و انديشه خود در سرزميني مشترك زندگي كرده و از حوادث تلخ در مناطق كردنشين تركيه جلوگيري كنند. چيزي كه حزب عدالت و توسعه در تبليغات انتخابات بيست و چهارمين دوره نمايندگي پارلمان در سال 2011 وعده آن را به كردها داده بود و هنوز حزب دموكراتيك خلق‌ها تشكيل نشده بود و اعضاي آن به صورت مستقل در انتخابات شركت كردند، بعد از تشكيل حكومت توسط حزب عدالت و توسعه اگر چه اقداماتي براي بهبود وضعيت كردها توسط آنها صورت گرفت ولي حوادثي رخ داد كه زخمي عميق بر افكار عمومي كردهاي تركيه به جا گذاشت. از جمله بمباران جنگنده‌هاي ارتش تركيه در منطقه اولودره به بهانه ورود نظاميان پ.ك.ك و كشته شدن 34 شهروند كرد تركيه كه براي امرار معاش خود مجبور به كول بري كالا شده بودند به خصوص كشته شدن تعداد زيادي كودك در اين بمباران، زخمي عميق بود بر قلب كردهاي اين كشور. با گذشت چند سال از اين حادثه پرونده اين قتل‌عام هنوز رسيدگي نشده و اين موضوع تمام كردهاي تركيه را آزرده‌خاطر كرده است. علاوه بر اين ترور سكينه جانسيز ودو فعال زن كرد تركيه در پاريس حوادثي مانند، تظاهرات پارك گزي، تظاهرات كوباني و ايجاد فضاي امنيتي شديد در اين چهار سال در مناطق كردنشين تركيه نيز يك بي اعتمادي نسبت به حكومت تركيه را به وجود آورد كه با انتظارات مردم اين منطقه از حزب عدالت و توسعه مغايرت داشت. نكته‌اي كه براي حزب عدالت و توسعه در تمام تركيه به خصوص در مناطق كردنشين تركيه بسيار گران تمام شد اظهارات مسوولان دولتي به خصوص رييس‌جمهور تركيه در خصوص كردستان سوريه و كمك‌هاي نظامي و استراتژيك تركيه به نيروهاي دولت اسلامي عراق و شام (داعش) در جنگ كوباني بود. زماني كه احساسات كردهاي جهان از افراط‌گراي داعش در كوباني جريحه‌دار شده بود اظهارات عجيب رييس‌جمهور تركيه داغي بود بر دل مردم كرد آن سامان. رجب طيب اردوغان طي اظهاراتي عنوان كرده بود «كوباني در حال سقوط است» و همچنين تاكيد كرده بود «نيروهاي داعش با مدافعين كوباني هيچ تفاوتي براي ما ندارند و هر دو تروريست هستند». دوران جديدي از بي‌اعتمادي، زماني به اوج رسيد كه كمك‌هاي استراتژيكي و نظامي تركيه به صورت آشكار و پنهان به داعش بر ملا شد و اين امر سيكل عدم محبوبيت حزب عدالت و توسعه در مناطق كردنشين تركيه را كامل كرد.
حزب عدالت و توسعه در چند هفته قبل از بر‌گزاري انتخابات پارلمان تركيه استراتژي پنهان خود را براي نزديك شدن به ملي‌گراهاي ترك با اظهارات رجب طيب اردوغان مبني بر «عدم وجود مساله كردها در تركيه» آغاز و به توقف روند مذاكرات صلح و موضع‌گيري‌هاي شديد اعضاي حزب عدالت و توسعه در خصوص روند مذاكرات صلح ادامه پيدا كرد. اظهارات رييس‌جمهور تركيه در خصوص اينكه هيچ موقع با پ.ك.ك بر سر ميز مذاكره نخواهد نشست و عدم وجود ميز مذاكرات در هيات امرالي؛ دقيقا برعكس آن چيزي بود كه اردوغان در سال 2005 در دياربكر عنوان كرد. روند مذاكرات صلح كه همواره يكي از حربه‌هاي تبليغاتي حزب عدالت و توسعه در مناطق كردنشين تركيه بود اين بار تغيير جهت داده و به سمت ملي‌گراهاي ترك و ناديده انگاشتن روند مذاكرات متمايل شده بود. مردمي كه پس از 10 سال انتظار جهت حل و فصل چالش‌ها و مناقشات اظهارات فوق را از بالاترين مقام كشوري كه اتفاقا اين شخص نماينده حزب عدالت و توسعه نيز است مي‌شنوند، عكس‌العمل آنها قابل پيش‌بيني است. كسب يك نماينده از 11 نماينده در دياربكر توسط حزب عدالت و توسعه واكنشي بود كه كردهاي اين كشور از خود نشان دادند و در كل، موارد فوق شكست حزب حاكم را در پي داشت اكنون وضعيت موجود چهار گزينه‌اي زير را براي حكومت آينده تركيه قابل پيش‌بيني كرده است. با توجه به نتايجي كه در انتخابات
بيست و پنجمين دوره پارلمان تركيه به وجود آمد حكومت ائتلافي در تركيه اجتناب ناپذير خواهد بود. گزينه‌اي احتمالي براي ائتلافي بدين صورت است: - ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب دموكراتيك خلق‌ها - ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب حركت ملي تركيه - ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب جمهوريخواه خلق تركيه - ائتلاف حزب جمهوريخواه خلق تركيه و حزب حركت ملي تركيه با حزب دموكراتيك خلق‌ها؛ بر اساس قانون اساسي تركيه اگر احمد داوود اوغلو (رييس حزب اول انتخابات) نتواند با حكم رياست‌جمهوري در 45 روز از آغاز كار مجلس حكومت ائتلافي تشكيل دهد، تحت شرايط خاصي، رييس‌جمهور تركيه اختيار پيدا خواهد كرد تا هيات وزيران را منحل كرده و هيات وزيران موقت و نخست‌وزير موقت تعيين كند. بعد از آن نيز انتخابات مجدد برگزار خواهد شد تا نتايج جديد حكومت در تركيه را تعيين كند.
حزب دموكراتيك خلق‌ها
حزب دموكراتيك خلق‌ها توانست در اين دوره از انتخابات براي اولين بار حد نصاب 10 درصد انتخابات را به دست آورده و به پارلمان تركيه راه پيدا كند. اين حزب با ورود به پارلمان تركيه اولين حزبي خواهد بود كه برخاسته از مناطق كردنشين بوده و با حمايت اكثريت كردها به پارلمان راه يافته است و در آستانه راهي دشوار قرار دارد و در آينده تصميمات بسيار حساسي بايد اتخاذ كند چرا كه با چالش‌هاي جدي روبه رو است. حزب دموكراتيك خلق‌ها (در انتخابات بيست و پنجمين دوره پارلمان تركيه توانست با كسب 12/13 درصد آرا 80 كرسي نمايندگي در پارلمان تركيه را در غرب و شرق اين كشور به دست آورد و به عنوان حزب اول مناطق كردنشين تركيه به پارلمان راه يافته است. ولي مساله قابل توجه پيروزي نامزدهاي اين حزب در مناطق ترك نشين غرب تركيه است، كه نشان از محبوبيت آن در مناطق غير كردنشين نيز دارد. حزبي كه تا قبل از اين به عنوان يك حزب منطقه‌اي شناخته مي‌شد اكنون در بيشتر مناطق تركيه توانسته است راي كسب كند. جميل بايك، رييس كنگره جوامع كرد در اظهاراتي مهم عنوان كرد: پيروزي حزب دموكراتيك خلق‌ها در انتخابات پارلمان تركيه پيروزي اتحاد ترك‌ها و كردها است. اين پيروزي، موفقيت پروژه ملي دموكراتيك عبدالله اوجالان در تركيه است. وي در ادامه اظهارات تاكيد كرده با نتايجي كه در انتخابات پارلمان تركيه رقم خورد راه براي پروژه ملي دموكراتيك و تركيه‌اي آزاد و دموكرات باز شده است. علوي‌ها، ايزدي‌ها، سورياني‌ها، ارامنه، شيعه‌ها و. . . در اين انتخابات نقش بسيار مهمي بازي كرده و در موفقيت حزب دموكراتيك خلق‌ها سهيم هستند. حزب دموكراتيك خلق‌ها با اين پيروزي مسووليت بسيار بزرگي در خصوص تامين فضاي مناسب براي زندگي كردن تمام انديشه‌ها و باورها با حفظ هويت‌هاي خود بر عهده گرفته است كه بايد به آنها عمل كند. كردهاي تركيه بار ديگر نشان دادند كه اساسي‌ترين فاكتور، در دموكراتيزه كردن تركيه هستند. مردم كرد تركيه در اين انتخابات حاكميت اقتدارگرايانه حزب عدالت و توسعه را به پايان راه خود رسانده و حمايت تمام و كمال خود از حركت‌هاي آزاديخواهانه كردهاي اين كشور با هدايت عبدالله اوجالان و حزب دموكراتيك خلق‌ها را نشان دادند. مردم كرد تركيه در اين انتخابات نشان دادند كه چه طرفي خواهد توانست مساله كردها در تركيه را حل و فصل كند و در مسير دموكراتيزه شدن تركيه نقش بازي كند. صلاح الدين دميرتاش، رييس مشترك حزب دموكراتيك خلق‌ها (H-P-D) در اظهاراتي، با اشاره به روند مذاكرات صلح عنوان كرد: روند مذاكرات صلح داخلي در تركيه و حل و فصل مساله كردها حايز اهميت بسياري است. اين موضوعات مسائل استراتژيكي است كه ما آن را به خاطر انتخابات و راي ناديده نخواهيم گرفت و به صورت تاكتيكي نگاه نخواهيم كرد. تحت هر شرايطي روند مذاكرات صلح ادامه پيدا خواهد كرد و با موفقيت به اتمام خواهد رسيد. همه ما به صلح نياز داريم. اعضاي سابق حكومت نيز به مانند روزهاي قبل اظهارنظر نكنند، تركيه وارد دوران جديد خود شده است و با توجه به شرايط پيش آمده در مجلس به راه خود ادامه خواهد داد. دميرتاش در خصوص نتايج انتخابات نيز عنوان كرد: ما تنها حزب سياسي هستيم كه در 81 استان تركيه شاهد افزايش آرا به نسبت دوره‌هاي قبل بوديم. چيزي كه بنده را بيش از همه خوشحال كرد همين افزايش آرا در سطح تركيه بود. اين پيامي از تركيه است كه ملت اين كشور ديگر خواهان آزادي و دموكراسي هستند.
كمتر كسي حتي در ميان كردها پيش‌بيني مي‌كرد كه حزب دموكراتيك مردم كه بيشترين اعضاي آن را كردها تشكيل مي‌دهند، بتواند در انتخابات پارلماني هفته پيش تركيه راهي مجلس شود؛ چرا كه براساس قانون اساسي تركيه، حزبي مي‌تواند راهي پارلمان شود كه حداقل 10 درصد آرا را به دست آورده باشد؛ ولي نتايج اعلام شده بيانگر اين بود كه حزب مذكور بيش از 13درصد آرا را به خود اختصاص داد و توانست 80 كرسي را در پارلمان 550 نفري تركيه از آن خود كند، پيروزي حاصله براي كردها در تاريخ اين كشور بي‌سابقه است. تا چند سال پيش آراي كردهاي تركيه به دليل نرسيدن به سقف تعيين شده 10درصد به سبد احزاب ديگر خصوصا حزب عدالت و توسعه ريخته مي‌شد و البته گه‌گاه در قالب اشخاص مستقل هم راهي پارلمان مي‌شدند؛ تا بالاخره در سال 2012ميلادي حزب دموكراتيك مردم از كردها (H-D-P) تاسيس شد و معادلات موجود رنگ و بوي ديگري به خود گرفت. اين حزب كردي با اعلام موجوديت توانست 27 نماينده كرد موجود در پارلمان تركيه را به زير چتر خود درآورد، تلاش مستمر آن بر اين استوار بود كه به صورت مستقل در انتخابات‌هاي تركيه مشاركت كند و برهمين اساس دبير كل حزب، آقاي صلاح‌الدين دميرتاش در انتخابات رياست‌جمهوري تركيه به عنوان كانديدا ظاهر شد و توانست 10 درصد آرا را به خود اختصاص دهد و همين انتخابات به محكي جهت سنجش ميزان محبوبيت اين حزب در ميان مردمان تركيه ظاهر شود. يكي از ويژگي‌هاي حزب دموكراتيك مردم (H-D-P) اين است كه فعاليتش را تنها به مناطق كردنشين منحصر نكرد بلكه در تمام مناطق تركيه از جمله مناطق ترك نشين به فعاليت و حضور خود پرداخت.
ادامه در صفحه 14