غرب طرح صلح چین را رد کرد
رهبران غربي علاقه‌اي به ميانجيگري چين ندارند اما اوكراين خواهان گفت‌وگو درباره جزييات طرح صلح پكن است
محمد لطف‌الهی
مقام‌هاي ارشد ايالات‌متحده، اتحاديه اروپا و ناتو طرح پيشنهادي دولت جمهوري خلق چين براي برقراري صلح در اوكراين را رد كردند و چين را فاقد اعتبار بين‌المللي لازم به منظور ايفاي نقش ميانجي در جنگ ميان روسيه و اوكراين خواندند.
دولت چين هفته گذشته در بيانيه‌اي كه به نظر مي‌رسيد غرب را متهم به آتش‌افروزي در جنگ اوكراين مي‌كند خواستار آغاز گفت‌وگوهاي صلح شد و از همه طرف‌هاي جنگ خواست تا از حمله به غيرنظاميان و تشديد تنش‌هاي هسته‌اي خودداري كنند. اين طرح صلح كه شامل 12 بند است، روز جمعه 24 فوريه دقيقا در سالگرد آغاز جنگ اوكراين منتشر شد. اين طرح صلح كه بدون مشورت با اوكراين تنظيم شده مورد استقبال محتاطانه كي‌يف قرار گرفته است اما مقام‌هاي امريكايي و تعدادي از تحليلگران كه روابط رو به رشد چين و روسيه را متغيري مهم در ارزيابي پيشنهاد چين مي‌دانند از آن انتقاد مي‌كنند. وانگ‌يي ارشدترين ديپلمات چين روز چهارشنبه 22 فوريه به مسكو رفته بود تا در ديدار با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و ساير مقام‌هاي ارشد كرملين با آنها درخصوص تعميق روابط ميان پكن و مسكو گفت‌وگو كند. ينس استولتنبرگ، دبيركل ناتو روز جمعه در تالين، پايتخت استوني در واكنش به طرح صلح چين گفت: «چين اعتبار لازم براي اين كار را ندارد، چراكه آنها تاكنون تهاجم غيرقانوني روسيه به اوكراين را محكوم نكرده‌اند.» اورسولا ون در لاين، رييس كميسيون اروپا نيز تصريح كرد كه چين جانب يكي از طرف‌هاي جنگ را گرفته است. ايالات متحده هم واكنش خوبي به پيشنهاد چين نشان نداد. جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا روز جمعه در گفت‌وگو با شبكه خبري اي‌بي‌سي‌نيوز اين پيشنهاد را «غيرمنطقي» توصيف كرد و گفت: «ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه با اين طرح موافق است. چگونه چنين طرحي مي‌تواند خوب باشد؟ من هيچ چيز در اين طرح نديدم كه نشان دهد اگر طرح چين دنبال شود، براي طرفي جز روسيه مفيد خواهد بود. اين ايده كه چين بخواهد درباره نتيجه نهايي جنگي كه ناعادلانه بر اوكراين تحميل شده مذاكره كند، ايده‌اي منطقي نيست.»
پيش از صحبت‌هاي بايدن درباره طرح صلح چين، جيك ساليوان مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور ايالات‌متحده در اين باره به سي‌ان‌ا‌ن گفته بود: «اين پيشنهادها دقيقا پس از اولين بند چين كه طرفين را به احترام به حاكميت ملي و تماميت ارضي كشورهاي ديگر فرا مي‌خواند، مي‌تواند متوقف شود.» به گفته ساليوان، اين جنگ مي‌تواند دقيقا فردا متوقف شود اگر روسيه به حملات عليه اوكراين پايان دهد و نيروهاي خود را از اين كشور خارج كند. در واقع اين جنگ، جنگ انتخاب‌هاست. ولفگانگ بوشنر، سخنگوي دولت آلمان هم روز جمعه در واكنش به سوالات خبرنگاران درباره طرح صلح چين اعلام كرد كه اين طرح حاوي نكات مهمي است اما يك نكته كليدي در آنجا افتاده است؛ اولين و مهم‌ترين نكته اين است كه سربازان روسيه از اوكراين خارج شوند. واكنش فرانسه كمي متفاوت از ديگر كشورهاي غربي بود. امانوئل مكرون روز شنبه گفت كه در اوايل ماه آوريل به چين سفر مي‌كند. او همچنين «تلاش چين براي صلح را يك اتفاق خوب خواند.» او واكنشي به ساير جزييات طرح نشان نداد، اما از چين خواست جلوي پيش‌شرط‌هاي روسيه را بگيرد.
طرح صلح چين شامل چه مواردي است؟
اين طرح 12 بند دارد. بند اول درباره احترام به حاكميت ملي كشورهاست: قوانين بين‌المللي به ويژه اهداف و اصول منشور ملل متحد بايد كاملا رعايت شود. حاكميت ملي، استقلال و تماميت ارضي همه كشورها بايد به‌طور موثر مورد حمايت قرار گيرد. بند دوم بيانيه به ضرورت «كنار گذاشتن ذهنيت جنگ سردي» مي‌پردازد و تاكيد مي‌كند امنيت يك كشور نبايد به قيمت زير سوال بردن امنيت ديگر كشورها تامين شود: «امنيت يك منطقه نبايد از طريق گسترش و توسعه بلوك‌هاي نظامي به دست آيد.» بند سوم درخصوص «توقف درگيري‌هاي خصمانه» است: «هيچ كسي از جنگ يا مناقشات سود نمي‌برد.» دولت چين در بند چهارم طرح صلح از ضرورت «آغاز دوباره گفت‌وگوهاي صلح» سخن گفته و تاكيد كرده كه بحران اوكراين تنها از اين طريق قابل حل است. بند پنجم درباره «حل و فصل مسائل بشردوستانه»، بند ششم درباره «حفاظت از غيرنظاميان و اسراي جنگي» و بند هفتم درباره «ايمن
نگه داشتن تاسيسات هسته‌اي» است.
در بند هشتم اين بيانيه آمده است كه بايد ريسك‌هاي استراتژيك جنگ كاهش يابد. در همين راستا پكن خواستار كنار گذاشتن تهديد هسته‌اي و هرگونه استفاده از تسليحات هسته‌اي شده و همزمان تحقيق، توسعه و استفاده از سلاح‌هاي شيميايي را محكوم كرده است.
موضوع بند نهم «تسهيل صادرات غلات» است. در بند دهم دولت چين خواستار توقف تحريم‌هاي يكجانبه شده، در بند يازدهم از ضرورت ادامه كار بخش‌هاي صنعتي و پايدارسازي زنجيره تامين سخن به ميان آمده و بند آخر به بازسازي مناطق جنگي مي‌پردازد.
واكنش كي‌يف به طرح صلح چين چه بود؟
ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين گفته است كه مي‌خواهد با شي جين‌پينگ رييس‌جمهور چين ديدار كرده و با او درباره جزييات اين طرح گفت‌وگو كند. او در اولين سخنراني خود پس از سالگرد حمله نظامي روسيه به اوكراين اعلام كرد كه طرح صلح چين نشان مي‌دهد «چين در جست‌وجوي صلح است.» زلنسكي افزود: «من واقعا مي‌خواهم باور كنم كه چين به تامين‌كننده تسليحات براي روسيه بدل نخواهد شد.» به گفته زلنسكي، اوكراين طرح صلحي را كه شامل خروج روسيه از خاك اوكراين نباشد به‌رسميت نخواهد شناخت. ژانا لشچينسكا، كاردار اوكراين در چين طرح صلح چين را «يك نشانه خوب» توصيف كرده اما گفته است كه اوكراين انتظار حمايت بيشتري را از چين داشت. او افزود: «ما اميدواريم كه آنها از روسيه هم بخواهند تا نيروهاي خود را از اوكراين خارج كرده و جنگ را متوقف كند.»
روسيه: آماده گفت‌وگو هستيم
روسيه روز جمعه از طرح صلح چين استقبال كرد. ماريا زاخارووا، سخنگوي وزارت امور خارجه روسيه روز جمعه 24 فوريه در نشست خبري اظهار كرد كه اين كشور هيچ مشكلي با دستيابي به «اهداف عمليات ويژه نظامي» از طريق راه‌حل‌هاي سياسي و گفت‌وگوهاي ديپلماتيك ندارد. زاخارووا گفت: «ما از تمايل صادقانه دوستان چيني براي حل و فصل بحران اوكراين از طريق صلح‌آميز قدرداني مي‌كنيم و نظرات پكن را در نظر مي‌گيريم.» او افزود: «البته اين بايد به معناي پذيرش واقعيت‌هاي جديد درباره قلمرو باشد.» اين اظهارنظر زاخارووا اشاره‌اي به الحاق چهار منطقه دونتسك، لوهانسك، زاپروژيا و خرسون به خاك روسيه در سپتامبر 2022 است. پيش‌تر در سال 2014 روسيه منطقه كريمه را هم به خاك خود ضميمه كرده بود. اوكراين و جامعه جهاني اين الحاق‌ها را به رسميت نمي‌شناسند.
كارشناسان چه مي‌گويند؟
باني گلاسر، كارشناس مسائل چين در موسسه آلماني مارشال كه در ايالات‌متحده مستقر است، مي‌گويد: «اين طرح صلح خلاصه‌اي از مواضعي است كه پيش‌تر هم اعلام شده و البته مملو از تناقضات است. پكن مدعي حمايت از حاكميت اوكراين است، اما از الحاق بخش‌هايي از خاك اوكراين به روسيه انتقاد نكرده است.» به گفته او، درخصوص بند پاياني هم ترديدهايي وجود دارد. چين براي بازسازي اوكراين اعلام آمادگي كرده اما به نظر مي‌رسد اين نوعي تلاش براي كسب سود و ارتقاي نفوذ چين با استفاده از فرصت جنگ است. درو تامپسون، پژوهشگر سياستگذاري و از مقام‌هاي سابق وزارت دفاع ايالات‌متحده اين بيانيه را فاقد اعتبار مي‌داند: «بدون تاكيد بر ضرورت خروج نيروهاي روسيه از خاك اوكراين، اين به مثابه يك‌سري اصول مواضع است كه خود چين از آن پيروي نمي‌كند.» در مجموع چنين به نظر مي‌رسد كه در مقطع فعلي باتوجه به پيش‌شرط‌هاي دو طرف از جمله ضرورت الحاق مناطق 4گانه به خاك روسيه (شرط مسكو) و ضرورت خروج نيروهاي روس از خاك اوكراين (شرط كي‌يف) شرايط در مقطع فعلي براي آغاز گفت‌وگوها فراهم نيست، اما اين مساله ناقض اين نيست كه ضروري است تلاش‌ها براي شكستن بن‌بست ديپلماتيك و آغاز گفت‌وگوها ميان روسيه و اوكراين ادامه پيدا كند.