از توافق آكوس چه مي‌دانيم؟
همزمان با نهايي شدن توافق آكوس ميان بريتانيا، استراليا و ايالات‌متحده
دولت چين بيش از هميشه نگران اين توافق است
محمدحسين لطف‌الهي
آنتوني آلبانيز، نخست‌وزير استراليا روز دوشنبه به همراه ريشي سوناك، نخست‌وزير بريتانيا و جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات‌متحده از نهايي شدن يكي از مهم‌ترين توافق‌هاي سياسي و امنيتي چند سال اخير خبر داد؛ «توافق Aukus». توافقي كه نه تنها همكاري‌هاي نظامي ميان اين سه كشور را به سطح بي‌سابقه‌اي مي‌رساند بلكه نگراني‌هاي امنيتي جدي براي برخي بازيگران مهم منطقه‌اي نظير چين در پي خواهد داشت.
انگليس، امريكا و استراليا در سپتامبر 2021، از نسخه اوليه قرارداد زيردريايي هسته‌اي تحت عنوان AUKUS پرده‌برداري كردند كه بخشي از تلاش‌ها براي مقابله با حضور نظامي فزاينده چين در منطقه آسيا-اقيانوسيه بود. اين توافق ميان كانبرا، لندن و واشنگتن درحالي در آن زمان حاصل شد كه استراليا قرارداد ۵۶ ميليارد يورويي خريد ۱۲ زيردريايي از فرانسه را به نفع توافقي امنيتي با ايالات‌متحده و بريتانيا پس‌گرفت و اين مساله خشم پاريس را در پي داشت.
مذاكرات براي نهايي كردن جزييات اين توافق يك سال و نيم به طول انجاميد و در اين مدت هيات‌هاي كارشناسي سه كشور بارها و بارها با يكديگر ديدار كردند.
براساس اين پيمان، امريكا و بريتانيا به استراليا براي ساخت حداقل 8 فروند زيردريايي اتمي كمك خواهند كرد، اين براي نخستين‌بار است كه واشنگتن و لندن فناوري حساس زيردريايي هسته‌اي را با كانبرا به اشتراك خواهند گذاشت. قرار است ذيل اين توافق استراليا با مشاركت ايالات‌متحده و بريتانيا به توانايي ساخت زيردريايي‌هاي هسته‌اي دست پيدا كند. واشنگتن‌پست به نقل از كارشناسان نظامي نوشته است كه به دليل پيچيدگي اين فرآيند پيش‌بيني مي‌شود كه ساخت زيردريايي‌ها تا دهه 2040 ميلادي به طول بينجامد. گزارش‌هاي تكميلي مي‌گويند براي پر كردن خلأ و فاصله طولاني موجود تا زمان ساخت و تحويل اين زيردريايي‌ها به نيروي دريايي استراليا، كانبرا 5 زيردريايي كلاس ويرجينيا از ايالات‌متحده خريداري مي‌كند. اين احتمال هم وجود دارد كه علاوه بر اين 5 زيردريايي، استراليا دست‌كم 2 زيردريايي بريتانيايي كلاس آستات هم از انگليس خريداري كند.
گاردين هفته گذشته گزارش داد كه دولت بريتانيا از نتايج مذاكرات كاملا راضي است و آن را مطابق منافع خود مي‌داند. يك مقام آگاه ديپلماتيك به اين روزنامه گفته است نخست‌وزير بريتانيا پس از نهايي شدن مذاكرات با لبخند اظهار مي‌كرد كه به همه آنچه مي‌خواستيم دست يافتيم.
انعقاد چنين توافقي ميان استراليا، بريتانيا و ايالات‌متحده به كشتي‌سازي‌هاي بريتانيا و ايالات‌متحده كمك خواهد كرد كه علاوه بر كسب درآمدهاي قابل‌توجه، براي دهه‌ها پروژه‌هاي كاري تعريف شده‌اي داشته باشند كه حيات اقتصادي آنها را تضمين مي‌كند. اين زيردريايي‌ها با سوخت هسته‌اي كار مي‌كنند. با اين حال، اين فناوري حساس است، رآكتورهاي زيردريايي‌هاي هسته‌اي امريكا و بريتانيا از اورانيوم غني شده 93 تا 97درصدي استفاده مي‌كنند و اورانيوم با درجه غناي بالاتر از 90درصد، اورانيوم در سطح تسليحاتي و نظامي درنظر گرفته مي‌شود. هم‌اكنون تنها 6 كشور امريكا، روسيه، چين، بريتانيا، فرانسه و هند زيردريايي هسته‌اي دراختيار دارند. امريكا با 68 زيردريايي هسته‌اي در اين زمينه پيشرو است و پس از آن روسيه با 29 و چين با 12 زيردريايي هسته‌اي قرار دارند.
اين توافق درست در زماني نهايي مي‌شود كه روابط ميان چين و بريتانيا پس از بحران‌هايي كه در سال‌هاي گذشته با آن روبه‌رو بوده در حال ترميم است. سه سال قبل، چين كه يكي از شركاي اقتصادي بسيار مهم استراليا به شمار مي‌رفت محدوديت‌هاي تجاري قابل‌توجهي عليه اين كشور وضع كرد و با افزايش چشمگير تعرفه واردات از استراليا مشكلات بسيار زيادي براي اقتصاد كانبرا به وجود آورد. حجم خسارت وارد شده به اقتصاد استراليا در پي اين اقدام دولت چين، بيش از 20 ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود. پس از ماه‌ها تنش، در نوامبر 2022 رهبران استراليا و چين با يكديگر ديدار كردند. انتظار مي‌رود كه وزير تجارت استراليا نيز به زودي عازم پكن شود تا با همتاي خود ديدار كند اما اين احتمال هم وجود دارد كه در پي نارضايتي عميق چين از توافق آكوس، روابط رو به بهبود چين و استراليا روند متفاوتي پيدا كند.
مايكل فلي‌لاو، مدير اجرايي انديشكده لاوي در سيدني استراليا در اين باره مي‌گويد: «اين توافق محدوديت‌هاي زيادي را براي توسعه روابط استراليا و چين ايجاد خواهد كرد.»
مهم‌ترين نگراني چين كه البته منطقي هم به نظر مي‌رسد اين است كه توافق آكوس، آشكارا براي مقابله با چين و مهار چين در منطقه اقيانوس هند- اقيانوس آرام طراحي شده است. دولت جو بايدن در ايالات‌متحده اين مساله را كه چين رقيب و تهديد اصلي براي آينده امريكاست پنهان نمي‌كند و تلاش‌هاي امريكا براي ضربه زدن به چين از موضوع تراشه‌ها تا موضوع اتحادهاي نظامي در منطقه اقيانوس هند-اقيانوس آرام قابل مشاهده است.
بريتانيا هم همزمان با اين اقدام دو گام مهم ديگر برخواهد داشت. ريشي سوناك، نخست‌وزير انگليس روز يكشنبه در آستانه نشست شركاي «آكوس» (پيمان امنيتي سه‌جانبه بين استراليا، ايالات‌متحده و انگليس) اعلام كرد كه بودجه نظامي بريتانيا ظرف دو سال به 6 ميليارد دلار افزايش مي‌يابد تا در برابر آنچه كه تهديدات رو به رشد چين و روسيه خوانده شده، مقاوم و قدرتمندتر شوند. بنا بر گزارش شبكه «سي‌ان‌ان»، سوناك متعهد شده است كه ظرف دو سال از بودجه مازاد براي تكميل ذخاير مهمات، به‌روزرساني برنامه زيردريايي هسته‌اي انگليس و تامين بودجه «مرحله بعدي» آكوس بهره گيرد. انگليس در توجيه افزايش هنگفت بودجه نظامي اين كشور از چين و روسيه به عنوان تهديداتي ياد كرد كه ضرورت افزايش بودجه نظامي بريتانيا را ايجاد مي‌كنند.
براساس اين گزارش، نخست‌وزير بريتانيا خواهان افزايش بودجه نظامي به ۲.۵درصد توليد ناخالص داخلي در بلندمدت است كه براي اين منظور، بودجه نظامي در سال ۲۰۲۵ بازنگري خواهد شد. براساس گزارش بانك جهاني، در سال 22 / ۲۰۲۱ ، انگليس، ۲.۲درصد از توليد ناخالص داخلي خود را صرف هزينه‌هاي نظامي كرده كه بالغ بر ۵۵ ميليارد دلار (۴۶ ميليارد پوند) است.
علاوه بر اين، رويترز روز دوشنبه در گزارشي اختصاصي نوشت در سال گذشته ميلادي به ميزان چشمگيري صادرات قطعات و فناوري مربوط به زيردريايي‌ها به تايوان را افزايش داد.
براساس اعلام دولت انگليس درباره صدور مجوزهاي صادرات، ارزش مجوزهاي دولت انگليس براي شركت‌ها به منظور صادر كردن فناوري و قطعات مربوط به زيردريايي‌ها به تايوان با رسيدن به مبلغ ۱۶۷ ميليون پوند براي ۹ ماهه نخست سال گذشته ميلادي، يك ركورد را ثبت كرده است. به نوشته رويترز، اين رقم بيش از مجموع ارقام ثبت شده در شش سال قبل از آن است. هر چند اين داده‌ها به صورت علني قابل دسترسي هستند، اما تا پيش از اين، اين ارقام درباره تايوان گزارش نشده بودند. پكن در راستاي سياست «چين واحد»، تايوان را بخشي از خود مي‌داند و به شدت با مداخله خارجي در اين جزيره مخالفت كرده و چنين مداخله‌اي را حمايت از تمايل براي به رسميت شناختن تايوان به عنوان يك «كشور مستقل» مي‌داند. وزارت امور خارجه چين در واكنش به ارايه اين آمارها توسط رويترز در بيانيه‌اي گفت: «اگر اين آمار درست باشد، نقض جدي اصل چين واحد محسوب شده و حاكميت و منافع امنيتي چين را همراه با صلح و ثبات در تنگه تايوان تضعيف مي‌كند.» در بيانيه مكتوب وزارتخانه چين آمده است: «چين به شدت نگران اين موضوع است و قاطعانه با آن مخالفت مي‌كند.» انگليس، تايوان را به رسميت نشناخته و روابط ديپلماتيك رسمي با اين جزيره خودگردان ندارد، اما روابط اقتصادي و تجاري با اين جزيره را حفظ كرده در حالي كه يك سفارتخانه غيررسمي در تايپه دارد. اين داده‌ها به سازمان كنترل صادرات انگليس كه مسوول صدور اين مجوزها و زيرمجموعه وزارت تجارت بين‌الملل اين كشور است، تعلق داشته‌اند. آنها نشان مي‌دهند دولت انگليس در ۹ ماهه اول سال ۲۰۲۲، ۲۵ مجوز صادرات به تايوان را تحت دسته‌بندي «قطعات زيردريايي‌ها» و «فناوري زيردريايي‌ها» صادر كرده است.