آيا عطر نعنا مغز ما را درمان مي‌كند؟
نيلوفر منزوي
رايحه نعنا يكي از مطبوع‌ترين و قوي‌ترين بوها در مشام آدميزاد است و حالا همين رايحه، ظاهرا نقش معجزه‌آسايي در سلامتي هم دارد. به گزارش وب‌سايت ساينس الرت، يك مطالعه جديد، از يك واقعيت عجيب پرده برمي‌دارد: وقتي موش‌هاي مبتلا به آلزايمر رايحه نعنا يا منتول استنشاق مي‌كنند، توانايي شناختي‌شان بهبود مي‌يابد. ظاهرا اين تركيب شيميايي، مي‌تواند برخي آسيب‌هاي وارد شده به مغز را كه معمولا با اين بيماري مرتبط است، متوقف كند.
محققان در اين پژوهش، متوجه كاهش پروتئين اينترلوكين-1-بتا (IL-1β) شدند كه به تنظيم پاسخ التهابي بدن كمك مي‌كند؛ چيزي كه به‌طور طبيعي بناست كار محافظتي انجام دهد، اما اگر به درستي كنترل نشود، آسيب‌زا خواهد بود. گروه محققان معتقدند كه نتيجه اين مطالعه، بيانگر پتانسيل استفاده از بوهاي خاص به عنوان روش درمان بيماري آلزايمر است. اگر بتوانيم بفهميم كدام بوها باعث واكنش‌هاي مغز و سيستم ايمني مي‌شوند، مي‌توانيم از آنها براي بهبود سلامتي استفاده كنيم. خوان خوزه لاسارته، ايمونولوژيست از مركز تحقيقات پزشكي كاربردي (CIMA) در اسپانيا به ساينس الرت مي‌گويد: «ما بر نقش سيستم بويايي در سيستم ايمني و سيستم عصبي مركزي تمركز كرديم و به اين نتيجه رسيديم كه منتول يك بوي تحريك‌كننده ايمني در مدل‌هاي جانوري است. در كمال تعجب مشاهده كرديم كه مواجهه كوتاه‌مدت با اين ماده به مدت شش ماه از زوال شناختي موش‌هاي مبتلا به آلزايمر جلوگيري كرد و جالب‌تر از همه، توانايي شناختي موش‌هاي جوان سالم را نيز بهبود بخشيد.»
با مشاهده قبلي استنشاق منتول كه پاسخ ايمني موش‌ها را تقويت مي‌كرد، آن‌طور كه طي تعدادي آزمايش در آزمايشگاه مشاهده شد، تيم نشان داد كه منتول مي‌تواند توانايي‌هاي شناختي حيوانات را نيز بهبود ببخشد. در موش‌هاي مبتلا به آلزايمر، مصرف منتول براي يك دوره شش ماهه كافي بود تا توانايي‌هاي شناختي و حافظه موش‌ها از بين نرود. علاوه بر اين، به نظر مي‌رسد كه منتول پروتئين IL-1β را به سطوح ايمن در مغز برمي‌گرداند.
هنگامي كه محققان به‌طور مصنوعي تعداد سلول‌هاي تنظيم‌كننده T )Treg) را كاهش دادند (سلول‌هايي كه به كنترل سيستم ايمني كمك مي‌كنند) برخي از همان اثرات مشاهده شد و مسير احتمالي را براي درمان‌هاي آينده باز كرد. آنا گارسيا اوستا، عصب‌شناس از « CIM» مي‌گويد: «هم قرار گرفتن در معرض منتول و هم مسدود شدن سلول Treg باعث كاهش IL-1β مي‌شود، پروتئيني كه مي‌تواند پشت زوال شناختي مشاهده شده در اين مدل‌ها باشد.» علاوه بر اين، محاصره خاص اين پروتئين با دارويي كه در درمان برخي بيماري‌هاي خودايمني استفاده مي‌شود، ظرفيت شناختي موش‌هاي سالم و موش‌هاي مبتلا به آلزايمر را نيز بهبود بخشيد. دانشمندان قبلا پيوندهاي متعددي بين بوها و سيستم ايمني و عصبي ما پيدا كرده‌اند.
اگرچه درك كامل اين روابط دشوار است، اما مي‌دانيم كه سيستم بويايي ما مي‌تواند به شدت بر مغز تاثير بگذارد. برخي از بوها ممكن است واكنش‌هاي خاصي را در مغز تحريك كنند كه منجر به واكنش‌هاي شيميايي مي‌شود كه بر حافظه، احساسات و موارد ديگر تاثير مي‌گذارد.
اينجاست كه بايد از مارسل پروست، نويسنده فرانسوي خالق شاهكار هفت جلدي «در جست‌وجوي زمان از دست رفته» ياد كرد كه اتفاقا بسيار به تاثير بو و طعم‌ها و چيزهايي از اين دست، به يادآوري خاطرات خاص وابسته به آنها معتقد بود. اگرچه اين تحقيق درباره تاثير بو، بر قوه ادراك و حافظه و شناخت است، اما نمي‌توان از عطر و خاطره گفت و «لحظه پروستي» مشهور در ادبيات را يادآوري نكرد.
دانشمندان مي‌گويند بيماري‌هاي مربوط به سيستم عصبي مركزي - مانند آلزايمر، پاركينسون و اسكيزوفرني - اغلب با از دست دادن بويايي همراه هستند. اين تحقيق جديد داده‌هاي اميدواركننده‌اي را اضافه مي‌كند، اما در مورد انسان‌ها و همچنين موش‌ها به اطلاعات بيشتري نياز است. اين مطالعه گام مهمي در جهت درك ارتباط بين سيستم ايمني، سيستم عصبي مركزي و بويايي است. نتايج نشان مي‌دهد كه بوها و تعديل‌كننده‌هاي ايمني ممكن است نقش مهمي در پيشگيري و درمان آلزايمر و ساير بيماري‌هاي مرتبط با سيستم عصبي مركزي داشته باشند. اين تحقيق در « Frontiers in Immunology » منتشر شده است.