جادوي سينما

بالاخره جشنواره امسال هم با فيلم‌هاي عالي، عجيب، متفاوت، خوب و بدش به اتمام رسيد. يازده روزي كه با تمام سال فرق دارند و تكرار نشدني‌اند. روزهايي كه با ريتم سينما بيدار مي‌شويم و غذا مي‌خوريم و مي‌خوابيم و خواب مي‌بينيم. 

هر سال بعد از اعلام نتايج، اگر با جوايز موافق باشيم انگار خستگي از تن‌مان بيرون مي‌رود. اما گاهي جوايز جشنواره آنقدر از تصور و نگاه ما دورند كه حتي نمي‌دانيم چگونه با موضوع كنار بياييم. مثلا دو سال پيش كه «اسپايك لي» رياست هيات داوران را بر عهده داشت، اهداي نخل طلا به فيلم «تيتان» ساخته «ژوليا دوكورنو» (كه اتفاقا امسال جزو داوران بود) آنقدر عجيب و بي‌جا بود كه همه خبرنگاران حاضر در سالن ناراحت و حتي شوكه بوديم. در سال ۲۰۱۶ هم هيات داوران فيلم «توني اردمن» كه انتخاب خبرنگاران و منتقدين براي نخل طلا بود را به كل ناديده گرفتند و هيچ جايزه‌اي نصيب اين فيلم زيباي آلماني به كارگرداني «مارن آده» نشد. «جورج ميلر»، كارگردان امريكايي كه رييس هيات داوران آن سال را بر عهده داشت و گروهش، انگار با لجبازي، نظر منتقدين را نديده گرفته و از كنار اين فيلم عجيب، خنده‌دار و متفاوت كه اتفاقا دنيايي شبيه به فيلم‌هاي «روبن استلند» و نگاه انتقادي، كمدي‌اش به انسان‌ها دارد، گذشتند. فيلمي كه تا به امروز بالاترين رتبه را از نگاه منتقدين جشنواره داشته و حفظ كرده است. امسال اما خدا را شكر از اين خبر‌هاي شوكه‌كننده نبود. «روبن استلند» و ديگر داوران، اگر نه با تمامي نظرات ما، اما با اكثريت‌شان موافق و جوايز اهدا شده درست و فكر شده بودند. 
جوايز بخش نوعي نگاه شعارش «جشن گرفتن سينماي خاص و كشف استعدادها» است، امسال با نمايش بيست فيلم در ده روز كه هشت تا از آنها اولين ساخته سينماگران‌شان بودند، برگزار شد. تمام اين هشت فيلم اول به‌طور خودكار در بخش دوربين طلايي جشنواره هم به رقابت پرداختند كه البته برنده امسال اين جايزه از اين بخش نبود. بازيگر مشهور امريكايي «جان سي. رايلي» كه رياست هيات داوران اين بخش را بر عهده داشت، با شوخي و خنده، مراسم امسال اين بخش كه معمولا مختصر و مفيد است را گرم كرد. جوايز امسال با عناوين: جايزه ويژه هيات داوران، بهترين كارگرداني، جايزه آزادي، جايزه همبستگي، جايزه صداي جديد و بالاخره مهم‌ترين‌شان جايزه نوعي نگاه به برندگان اهدا شدند. جالب است بدانيد كه برنده اول اين بخش فيلم «چگونه رابطه داشته باشيم؟» فيلم اول كارگردان انگليسي‌اش «مولي منينگ واكر» بود. متاسفانه، تنها فيلم بلند ايراني حاضر در جشنواره امسال «آيه‌هاي زميني» به كارگرداني «علي عسگري» و «عليرضا خاتمي» كه در بخش نوعي نگاه به رقابت پرداخت، موفق به كسب جايزه نشد كه البته چيزي از ارزش‌هاي فيلم و نگاه متفاوت اين دو كارگردان كم نمي‌كند. 
امسال از بين ۲۱ فيلم حاضر در جشنواره من دو تا نديده بودم. «مي دسامبر» اثر كارگردان مطرح امريكايي «تاد هيس» و «بنل و آداما» ساخته «راماتا تولاي-سي» كه اتفاقا فيلم اول كارگردانش بود. حضور فيلم اول در بخش مسابقه نادر است و هر ساله اتفاق نمي‌افتد! آخرين باري كه فيلم اولي به بخش مسابقه اصلي آمده بود، «پسر سول» به كارگرداني «لازلو نمس» در سال ۲۰۱۵بود كه جايزه بزرگ آن سال را از آن خود كرد. فيلمي زيبا، عجيب و متفاوت كه تماما با نماهاي بسته گرفته شده بود. امسال پس همه منتظر ديدن «بنل و اداما» بوديم. قرار بود كه اين فيلم را فرداي نمايشش ببينم، اما ديگر خبرنگاران و منتقدين آنقدر از فيلم بد گفتند و بد گفتند كه از خير ديدنش گذشتم تا با روح و روان خودم بازي نكنم و بنابراين قصد ديدنش را در شنبه هم نداشتم. «مي دسامبر»، «تاد هيس» را اما مي‌خواستم ببينم كه به علت مصادف شدنش با زمان مراسم اختتاميه نتوانستم. خيال‌تان اما راحت باشد. هيچ كدام از اين دو فيلم جزو برندگان امسال نبودند. من از تمام فيلم‌هاي برنده براي‌تان نوشتم و شما خوانده‌ايد و مي‌شناسيدشان. 
مراسم اختتاميه طبق معمول هميشه در سالن «لويي لوميير»، سالن اصلي كاخ جشنواره برگزار شد. 
در ابتداي اين مراسم و قبل از جوايز بخش مسابقه اصلي، نخل طلاي بهترين فيلم كوتاه و جايزه دوربين طلايي هم كه به بهترين فيلم اول، از هر بخشي، (چه اصلي‌ها و چه بخش‌هاي جانبي مثل «دو هفته كارگردانان» يا «هفته منتقدين» شركت كرده باشد) مي‌تواند تعلق بگيرد، اهدا مي‌شود. 
«استيسي مارتين»، بازيگر فرانسوي-بريتانيايي و «ايلديكو انيدي»، كارگردان مجارستاني، دو زني كه رياست هيات داوران بخش فيلم‌هاي كوتاه و سينه‌فنداسيون را بر عهده داشتند، نخل طلاي بهترين فيلم كوتاه را به «فلورا آنا بودا» براي فيلم «۲۷» اهدا كردند.
برعكس مراسم اسكار يا گلدن‌گلوب و ديگر مراسم امريكايي كه جوشان سبك است و پر از شوخي و خنده، مراسم‌هاي فرانسوي، مخصوصا سزار و كن، هميشه خشك و رسمي هستند. فرانسوي‌هاي معروف و مشهور در اين‌جور مراسم معمولا گنده دماغ هستند و خنداندن‌شان كار هر كسي نيست. چه بسيار مجريان يا شخصيت‌هايي كه به دنبال خنداندن حاضران در سالن بوده‌اند و غير از معذب شدن چيزي دستگيرشان نشده. «آناييس دموستيه»، بازيگر فرانسوي و رييس هيات داوران جايزه دوربين طلايي، اما توانست يخ سالن را با اشتباهش و شوخي بعدش بشكند. او هنگام اهداي جايزه به جاي «دوربين طلايي» از كلمه «نخل طلايي» استفاده كرد كه باعث خنده همگان شد. او پس از تصحيح اشتباهش گفت: «من يك اسپايك لي انجام دادم.» و با اين حرف سالن را از خنده منفجر كرد. او اشاره به اشتباه فاجعه‌آميز «اسپايك لي» كرد كه در دو سال پيش، در آغاز اهداي جوايز، برنده نخل طلا را كه بزرگ‌ترين جايزه است و در آخر اعلام مي‌شود را گفت و تمام تعليق و هيجان مراسم را كشت. «آناييس دموستيه» اين جايزه را به «فام تين جان» براي فيلم «درخت پروانه طلايي» كه در مسابقه بخش «دو هفته كارگردانان» شركت داشت، اهدا كرد. بعد از اين دو جايزه، هيات داوران بخش اصلي روي صحنه آمده و بر صندلي‌هاي خود نشستند تا جوايز اصلي اهدا شوند. زهرا اميرابراهيمي، بازيگر ايراني فيلم «عنكبوت مقدس» كه جايزه بهترين بازيگر زن پارسال را از آن خود كرده بود، جايزه بهترين بازيگر مرد امسال و «سونگ كانگ-هو» بازيگر كره‌اي كه او هم جايزه بهترين بازيگر مرد سال گذشته را برده بود، جايزه بهترين بازيگر زن امسال را اهدا كردند. «كوجي ياكوشو»، بازيگر ژاپني فيلم «روزهاي عالي» شاهكار «ويم وندرس» كه ديروز از آن براي‌تان نوشتم، به خاطر بازي بي‌نظيرش برنده شد. جايزه بهترين بازيگر زن اما به «مروه ديزدار»، بازيگر ترك براي بازي در فيلم «درباره علف‌هاي خشك»، «نوري بيلگه جيلان» رسيد كه باعث تعجب است، چون بازي‌اش هر چند خوب، بهترين جشنواره نبود و شخصيتش هم حتي مهم‌ترين شخصيت زن فيلم نيست. او كه خودش هم به ‌شدت تعجب كرده بود در هنگام دريافت جايزه‌اش آن را به تمام زنان جهان كه به دنبال احقاق حقوق خود هستند، تقديم كرد. «جان سي. رايلي»، بازيگر امريكايي هم كه رييس هيات داوران بخش نوعي نگاه بود و جايزه بهترين فيلمنامه را مي‌داد، با شوخي و ميميك و شكلك‌هاي خنده‌دار، در سكوت توانست حاضران را بخنداند. او اين جايزه را به «ساكاماتو يوجي»، نويسنده فيلم «هيولا» داد. جالب است كه اين‌بار اولي است كه كارگردان ژاپني فيلم «هيولا»، «هيروكازو كره-ادا» فيلمنامه‌اي كه نوشته خودش نبود را كارگرداني كرده بود و اين فيلمنامه خوب و كانسپت سه ديدگاهش به مذاق هيات داوران خوش آمد. «اورلاندو بلوم» جايزه بعدي را اهدا مي‌كرد كه به خاطر بازي در فيلم‌هاي «دزدان دريايي كاراييب» مي‌شناسيمش. حضور او در مراسم اختتاميه جشنواره كن و اهداي جايزه عجيب، بي‌معني بود، چون نه تنها «بلوم» در جشنواره فيلمي نداشته، بلكه چند سالي است كه غير از بازي در «دزدان دريايي» و فيلم‌هاي درجه دو و سه، كار درخشاني انجام نداده است. به هر حال او جايزه ويژه هيات داوران را به «اكي كوريسماكي» و «برگ‌هاي خشك»ش داد تا امسال هم او در آرزوي نخل طلا بماند. كارگردان فنلاندي حضور نداشت و دو بازيگرش جايزه را از طرفش تحويل گرفتند. «پيت دكر»، مدير بخش خلق آثار استوديو پيكسار كه فيلم بعد از اختتاميه «ابتدايي» را به همراه استوديو ديزني ساخته‌اند، جايزه بهترين كارگرداني را به «ترن آن هونگ» براي فيلم «شيفتگي دودن بوفان» اهدا كرد. اين جايزه تنها جايزه‌اي است كه سر و صداي ما را در آورد. از كارگرداني پرادعا و كبكبه و دبدبه و زيادي از حد او در آن فيلم مفتضح براي‌تان نوشته بودم! آن همه بريز و بپاش اما انگار بر هيات داوران اثر گذاشته بود! 
بعد از آن «كوانتين تارانتينو»، كارگردان نابغه امريكايي، به همراه «راجر كورمن»، كارگردان بزرگ و كهنسال هموطنش، جايزه بزرگ كن را به فيلم بي‌نظير «منطقه مورد علاقه»، «جاناتان گلزر» اهدا كردند تا اين فيلم هنري، منحصر‌به‌فرد و زيبا به حقش برسد و براي اهداي آخرين جايزه هم «جين فوندا»، بازيگر سالخورده امريكايي به روي صحنه آمد. او قبل از اعلام برنده شدن گفت كه در جواني‌اش، در جشنواره‌ها هيچ كارگردان زني وجود نداشت و اين موضوع براي همه عادي بود. او ادامه داد كه امسال اما در جشنواره كن هفت كارگردان زن با فيلم‌هاي‌شان در بخش اصلي جشنواره شركت داشتند كه اين موضوع نشان از پيشرفت زنان در احقاق حقوق‌شان داشته و عالي است. او اما تاكيد كرد كه هنوز تا برابري كامل راه زيادي مانده است… بعد از اين سخنراني كوتاه بالاخره نخل طلاي امسال به دست صاحبش «ژوستين تريه» رسيد. اين كارگردان زن فرانسوي سومين زني است كه اين جايزه را در طول هفتاد و شش سال عمر جشنواره كن گرفته است. قبل از او «جين كامپيون» (۱۹۹۳) و «ژوليا دوكورنو» (۲۰۲۱) تنها زناني بودند كه تا به امروز توانسته بودند نخل طلاي كن را به خانه ببرند. بنابراين فيلم خوش ساخت، درگير‌كننده، درست و تاثيرگذار «آناتومي يك سقوط» كه همان‌طور كه در مطلبم گفته بودم، لياقت بهترين‌ها را داشت، همه را با هم يك نظر كرد. «ژوستين تريه» هنگام گرفتن جايزه خود از مردم فرانسه كه همچنان در حال تظاهرات و اعتراض به تصويب قانون بالا رفتن سن بازنشستگي هستند، دفاع كرد. او «امانوئل مكرون» و دولتش را به ‌شدت مورد حمله قرار داد كه به زور قصد حكومت بر مردم و نشنيدن صداي‌شان را دارند او جايزه‌اش را به كارگردانان هم‌نسلش كه نمي‌توانند فيلم بسازند يا به سختي در حال ساخت فيلم هستند، تقديم كرد. 
غير از «روزهاي عالي» كه حقش بود بيشتر از اين ديده شود و «شيفتگي دودن بوفان» كه حقش نبود حتي نيم نگاهي هم به او شود، بقيه جوايز و نظر داوران با ما امسال يكي بود كه پديده‌اي كم نظير است. 
جشنواره كن امسال بعد از اين جايزه خاتمه يافت تا ما شروع به جمع كردن وسايل و بسته‌بندي خاطرات و نگهداري و محافظت از تجربيات فيلمي جذاب، ديدني، خوب، بد، گاهي افتضاح و خيلي از مواقع بي‌نظير و از ياد نرفتني‌مان كنيم. امسال هم با چمداني پر از انتظار و اشتياق آمديم و با چمداني پر از خاطره و تجربه مي‌رويم. چمداني كه كم‌كم و در طول سال بازش مي‌كنيم، محتوياتش را با دقت بيرون مي‌آوريم و در قفسه‌هاي ذهن‌مان جاي مي‌دهيم تا چمدان‌مان از نو براي سال بعد خالي باشد، تا باز هم پرش كنيم... پر از فيلم و رويا و جادو! جادوي سينما…