تجديد ديدار با كاميون‌هاي قديمي تُرك
محمد نيكوفر
اين كاميونت قديمي تُرك را وقتي در راه‌بندان يكي از خيابان‌هاي فرعي استانبول گير افتاده بود، ديدم و از آن عكسي گرفتم. با راننده آن كه مُسن است، خوش‌وبشي مي‌كنم و رد مي‌شوم. مرا به ياد كاميون يا كاميونت‌هاي قديمي تُرك روي جاده‌هاي ايران در دوران جنگ مي‌اندازد كه معمولا به صورت كارواني حركت مي‌كردند. در تركيه مرفه‌تر امروز كمتر اين نوع كاميونت‌ها را مي‌توان روي جاده‌هاي اصلي ديد. امروزه شايد بتوان آنها را روي مسيرهاي روستايي و در حال انتقال محصولات باغي و صيفي‌جات مشاهده كرد. آنها كه سن‌وسال‌شان اقتضا مي‌كند به ياد مي‌آورند آن روزهاي جنگ را كه وقتي دو كشور ايران و عراق به تخريب زيرساخت‌هاي اقتصادي يكديگر مشغول بودند، چگونه تركيه از فرصت پيش‌آمده حداكثر استفاده را بُرد و با صدور محصولات مصرفي به دو كشور، اقتصاد ضعيف خود را سروساماني بخشيد. تركيه در دو دوره نسبتا باثبات به پيشرفت‌هاي اقتصادي خوبي دست يافت؛ دوره رياست تورگوت اوزال و نيز دوره رياست حزب عدالت و توسعه و رياست اردوغان. در مابقي موارد در اين نيم‌قرن عمر اكثر كابينه‌ها كم‌دوام بوده و به سقوط كابينه‌ها منتهي شده است يا اينكه كودتايي در تركيه اتفاق افتاده است. اما شايد بادوام‌ترين دوره رياست مربوط به همين دوران رياست اردوغان باشد. رمز موفقيت وي تنها سياست‌هاي اقتصادي نسبتا موثر نيست و بيشتر به سوارشدن وي بر موج احساسات مذهبي- ملي مردم تركيه و نيز حداكثر استفاده از آن به عنوان يك سياستمداري كه به‌خوبي زبان توده و نيازهاي آنها را درك مي‌كند و بلد است چگونه به زبان عوام با آنها حرف بزند، برمي‌گردد. من قبلا به برخي شباهت‌هاي مردم ايران و تركيه در جايي ديگر اشاره كرده بودم. در اينجا به برخي تفاوت‌هاي آنها اشاره مي‌كنم تا شايد رمز موفقيت اردوغان بهتر درك شود؛ اكثر مردم تركيه داراي اعتقادات مذهبي قوي هستند و حتي در صورت مهاجرت ارتباط خود را با يكديگر و نيز سنت‌هاي مذهبي خويش قطع نمي‌نمايند. من در سفرهاي متعدد به عمق جامعه تركيه و حتي روستاهاي دورافتاده شاهد بوده‌ام كه چگونه مساجد فراوان در گوشه‌وكنار تركيه و خصوصا در شهرهاي كوچك يا روستاها همواره مورد استقبال مردم آن مناطق قرار مي‌گيرد و مردم كم‌وبيش براي اداي فرايض ديني به آن مساجد مي‌روند. فراموش نمي‌كنيم كه در دوران ملي‌گراهاي راست و قبل از به قدرت رسيدن حزب عدالت‌وتوسعه چه تبعيض‌هاي ناروايي عليه مذهبي‌ها در مراكز آموزشي و خصوصا مناصب دولتي و حكومتي رايج بود. مروه كاواكچي در سال 1999 به مجلس تركيه راه‌يافت، اما به‌دليل محجبه‌بودن از ورود به مجلس منع شد. مردم امروز تركيه آن تبعيض‌هاي ناروا را فراموش نمي‌كنند و طبيعتا از به قدرت رسيدن آن احزاب بيم داشته و نگرانند مبادا آن دوران سخت رياضت اقتصادي و بي‌عدالتي‌ها تكرار شود، فلذا نطق‌هاي عوام‌پسندانه اردوغان هنوز براي اكثريت تُرك‌ها جذاب است و اين مانع آن شده است كه اكثريت صداي خطر استبدادي از نوع ديگر را بشنوند. انتخابات اخير تركيه بار ديگر به روشنفكران تركيه اثبات نمود هنوز جاي يك اپوزيسيون قدرتمند در صحنه سياسي تركيه خالي است؛ اپوزيسيوني كه در گام نخست بتواند نقدي منطقي بر گذشته احزاب لاييك راست انجام داده و نيز برخوردي عمل‌گرايانه به احساسات اسلام‌گرايانه و نيز ملي‌گرايانه عوام در تركيه داشته باشد. بدون اين ملزومات موفق نخواهد شد راهي به سوي عبور از اين دوران عوام‌گرايي باز نمايد.