تلاش براي احياي كانال‌هاي ارتباطي دو ابرقدرت
آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا ۵ سال بعد از آخرين سفر يك وزير خارجه امريكا به چين، به پكن سفر كرد
شهاب شهسواري
آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا روز گذشته سفر مهم خود را به چين آغاز كرد تا بلندپايه‌ترين مقامي باشد كه از زمان روي كار آمدن دولت جو بايدن در ايالات‌متحده امريكا در ابتداي سال ۲۰۲۱ به پكن سفر مي‌كند. اين نخستين سفر يك وزير امور خارجه امريكا به چين در پنج سال گذشته است. آخرين بار، مايك پمپئو، وزير خارجه وقت امريكا بود كه پنج سال پيش (اكتبر ۲۰۱۸) براي ديدار دوجانبه به چين سفر كرد. سفر بلينكن قرار بود بهمن ماه سال گذشته انجام شود، اما به دليل جنجالي كه در مورد يك بالون هواشناسي چين در آسمان امريكا ايجاد شد، اين سفر تا ديروز به تاخير افتاد. وزير خارجه امريكا علاقه‌مند است كه در اين سفر علاوه بر گفت‌وگو با همتاي چيني‌اش، كين گانگ و وانگ ئي، ديپلمات ارشد و وزير خارجه چين، ديداري هم با شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين داشته باشد، اما تا لحظه تنظيم اين گزارش مشخص نيست كه آيا پكن در اين سفر دو روزه با ديدار وزير خارجه امريكا با رييس‌جمهور چين موافقت كند. به نوشته نيويورك تايمز بزرگ‌ترين سوال در مورد اين سفر اين است كه آيا بلينكن با شي جين‌پينگ ديدار مي‌كند يا نه. براساس گزارش رسانه‌هاي امريكايي هر چند برنامه ديدارهاي بلينكن هفته گذشته نهايي شده بود، اما همچنان اين اميدواري وجود دارد كه در لحظه آخر برنامه ديدار با رييس‌جمهور چين هم به برنامه‌هاي اين سفر اضافه شود. بلينكن قبلا در مقام مشاور امنيت ملي معاون رييس‌جمهوري در دوران باراك اوباما با شي جين‌پينگ ديدار كرده است.
روابط چين و امريكا در طول سال‌هاي گذشته به‌شدت تنش‌آلود شده است. واشنگتن از اقدام‌هاي نظامي چين در اطراف تايوان و اجتناب پكن از محكوم كردن روسيه به دليل جنگ در اوكراين، ابراز نگراني مي‌كند. در برابر چيني‌ها واشنگتن را به دليل تحريم‌ها، وارد كردن كمپاني‌هاي بزرگ چيني به فهرست سياه، ايجاد محدوديت براي صادرات فناوري‌هاي پيشرفته به چين، توافق‌هاي امنيتي با همسايگان چين و حمايت نظامي و سياسي از تايوان به جنگ تجاري و اقدامات تحريك‌كننده متهم مي‌كنند. آنتوني بلينكن در يك كنفرانس مطبوعاتي قبل از اين سفر در روز جمعه گفت سفر او سه هدف اصلي را دنبال مي‌كند: «ايجاد ساز و كارهايي براي مديريت بحران، پيشبرد منافع امريكا و متحدانش و گفت‌وگوي مستقيم درباره نگراني‌هاي مربوطه و بررسي زمينه‌هاي همكاري بالقوه.»
نخستين برنامه سفر بلينكن در پكن، ملاقات با همتايش كين گانگ بود. كين گانگ، تا چند ماه پيش و قبل از اينكه به عنوان وزير خارجه جانشين وانگ ئي شود، سفير چين در واشنگتن بود. دو طرف بعد از عبور از راهروهاي ساختمان تشريفات ديائويوتاي در پكن در مقابل خبرنگاران به اتاق گفت‌وگويي رفتند كه در آن به گزارش خبرنگار نيويورك تايمز ۵ ساعت و نيم پشت درهاي بسته گفت‌وگو كردند. پس از اين گفت‌وگوي طولاني دوطرف در يك شام كاري به ديدارشان ادامه دادند. هوا چون‌يينگ، سخنگوي وزارت خارجه چين پس از اين ديدار با انتشار پيامي در توييتر اين ديدار را مثبت توصيف كرد و نوشت: «اميدوارم كه اين ديدار بتواند روابط امريكا و چين را به مسيري برگرداند كه دو رييس‌جمهور در بالي روي آن توافق كردند.»
سرماي بي‌سابقه در روابط
روابط ديپلماتيك ميان دو كشور هرگز در دهه‌هاي اخير تا اين اندازه سرد نشده بود. از زماني كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا با اعمال تعرفه‌هاي شديد بر واردات برخي كالاها از چين، جنگ تجاري را با پكن آغاز كرد، رفت و آمدهاي ديپلماتيك ميان دو كشور به شكل چشمگيري كاهش پيدا كرد. تا پيش از سال ۲۰۱۸ رفت و آمد مقام‌هاي امريكايي به پكن، امري عادي بود. هيلاري كلينتون در دوره چهار ساله وزارت خارجه‌اش ۷بار به پكن سفر كرد. اگر روابط دو كشور همچنان تا دو سال ديگر سرد بماند، ممكن است جو بايدن نخستين رييس‌جمهور امريكا در نيم قرن گذشته باشد كه در ۵ سال نخست رياست‌جمهوري (اگر در دوره دوم هم به رياست‌جمهوري انتخاب شود) به چين سفر نمي‌كند. رونالد ريگان، جورج بوش پدر، جورج بوش پسر، باراك اوباما و دونالد ترامپ، همگي در دور نخست رياست‌جمهوري‌شان به چين سفر كرده بودند و بيل كلينتون نيز در سال نخست دور دوم رياست‌جمهوري‌اش به پكن رفت.
قرار بود سفر آنتوني بلينكن به چين، استمرار گفت‌وگوهاي دو جانبه جو بايدن و شي جين‌پينگ، روساي جمهوري امريكا و چين باشد كه پاييز گذشته در بالي اندونزي در حاشيه اجلاس سران گروه ۲۰ انجام شد. روساي جمهور چين و امريكا در آن ديدار توافق كرده بودند كه براي تنش‌زدايي از روابط دو كشور تلاش كنند. جنجال شناسايي يك بالون هواشنايي چيني در آسمان امريكا كه رسانه‌ها و مقام‌هاي امريكايي مدعي شدند با هدف جاسوسي به آسمان اين كشور فرستاده شده است، نه تنها باعث شد كه واشنگتن تصميم بگيرد سفر وزير خارجه‌اش را به پكن به تاخير بيندازد، بلكه باز هم تنش در روابط اين دو قدرت جهاني افزايش پيدا كند. بهار سال جاري، بار ديگر فرآيند تنش‌زدايي از روابط دو كشور از سر گرفته شد. روزنامه فايننشيال تايمز، دو هفته پيش در گزارشي اختصاصي خبر داده بود كه ويليام برنز، رييس آژانس اطلاعات مركزي امريكا (CIA) ماه مه سال جاري ميلادي در سفري محرمانه به پكن سفر كرده است. همان ماه جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا با وانگ ئي، ديپلمات ارشد چيني در وين ديدار كرد. بايدن اواخر ارديبهشت ماه در حاشيه اجلاس گروه ۷ در هيروشيماي ژاپن به خبرنگاران گفت كه به زودي يخ‌هاي رابطه چين و امريكا آب مي‌شوند.
هدف آشتي نيست، از سرگيري ارتباط است
به گزارش فايننشيال تايمز، يك مقام ارشد امريكايي گفته است كه روابط دو كشور «اكنون در موقعيتي هستيم كه مي‌توانيم دستور كار ديدار بالي را پيش ببريم.» اين مقام امريكايي تاكيد كرد كه سفر بلينكن با همين هدف انجام مي‌شود اما هشدار داد كه بلينكن «كاملا متوجه است» كه پيشرفت در اين حوزه بسيار «مشكل» به دست مي‌آيد. ايوان مديروس، كارشناس مسائل چين در دانشگاه جورج تاون به فايننشيال تايمز مي‌گويد: «اين سفر براي ازسرگيري ارتباط است، نه براي آشتي. اول بايد جلوي سقوط آزاد روابط را گرفت و بن‌مايه‌اي براي ثبات پيدا كرد. هر دو كشور علاقه‌مند هستند و ضروري مي‌دانند كه اين ديدار بد تمام نشود، اما خيلي زود است كه در مورد موفقيت اين سفر چيزي گفت.» دانيل كريتنبرينك، مقام ارشد حوزه شرق آسيا در وزارت خارجه امريكا مي‌گويد كه سفر بلينكن سه هدف را دنبال مي‌كند، يكي از آنها اين است كه «ضروري است كانال‌هاي ارتباطي باز بمانند تا اطمينان حاصل شود كه رقابت ميان دو قدرت وارد فاز درگيري نشود.» دنيس وايلدر، كارشناس پيشين چين در آژانس اطلاعات مركزي امريكا (CIA) مي‌گويد كه اين سفر مي‌تواند به يك دوره «رنجش عميق» پايان دهد اما نمي‌تواند «بي‌اعتمادي بنيادين» بين دو طرف را از بين ببرد. او به فايننشيال تايمز مي‌گويد: «چيني‌ها از اينكه بلينكن سفرش را زمستان پارسال به تاخير انداخت و در كنفرانس امنيتي مونيخ در مورد احتمال كمك‌هاي نظامي چين به روسيه هشدار داد، ناراحت هستند.»
روزنامه واشنگتن پست، در سرمقاله خود مي‌نويسد: «پنج سال فاصله ميان دو سفر وزراي خارجه امريكا به پكن، بازتاب‌دهنده رابطه‌اي بين دو ابرقدرت است كه روز به روز مشكلاتش بيشتر مي‌شود و نشان مي‌دهد كه چگونه بي‌اعتمادي و اتهام‌زني در اين رابطه جاي گفت‌وگوهاي مستمر و كانال‌هاي باز ارتباطي را گرفته است.»
سايه بالون همچنان بر روابط پكن و واشنگتن
رسانه‌ها نوشته‌اند كه يكي از دلايل طولاني شدن تاخير در سفر بلينكن به پكن اين بود كه دولت چين با ابراز نگراني از انتشار گزارشي غيرمنصفانه از سوي اف‌بي‌آي در خصوص بالوني كه بهمن ماه سال گذشته در آسمان امريكا ساقط شد، با سفر بلينكن به چين موافقت نمي‌كردند. راجا كريشنامورتي، نماينده ارشد دموكرات در كميته امور چين در مجلس نمايندگان امريكا گفته است كه بخش‌هايي از گزارش اف‌بي‌آي را خوانده و آن را يك گزارش افشاگر تلقي مي‌كند. به گفته اين نماينده دموكرات «اينكه چيني‌ها به آن بالون، بالون هواشناسي مي‌گويند، خيلي وجهه خوبي ندارد.» روز شنبه، جو بايدن رييس‌جمهور امريكا در پاسخ به اين سوال كه آيا سفر بلينكن باعث بهبود روابط خواهد شد، گفت كه از نظر او شي جين‌پينگ نمي‌دانست اين بالون در آسمان امريكا چه مي‌كرد. بايدن تاكيد كرد: «اين مساله بيشتر از اينكه عمدي باشد، آبروريزي بود.» بايدن اظهار اميدواري كرد كه در طول ماه‌هاي آينده بار ديگر با شي جين‌پينگ ديدار كند.
مايك گالاگر، رييس‌جمهور خواه كميته امور چين در مجلس نمايندگان امريكا در واكنش به اظهارات رييس‌جمهور امريكا درخصوص بالون چيني به فايننشيال تايمز گفته است كه اين اظهارات «ساده لوحانه و گمراه‌كننده» بودند. وي گفته است: «نبايد نقض‌هاي اخير حاكميت ملي‌مان را توسط چين صرفا تصادف بدانيم.»