گام بزرگ اردوغان جهت ايجاد عثماني دوم
ماني محرابي
با پيروزي رجب طيب اردوغان در دور دوم انتخابات تركيه و همچنين پيروزي حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمان، اردوغان بار ديگر بر كرسي رهبري تركيه نشست و نشان داد ائتلاف مخالفانش هم نمي‌تواند وي را از اين كرسي به زير كشاند، آن هم با وجود بزرگ‌ترين مشكلات در سياست‌هاي اعمالي توسط وي. مشكلاتي همچون شرايط وخيم اقتصادي، مقابله با جريان سكولار داخلي، دست و پنجه نرم كردن با تبعات زلزله فوريه ۲۰۲۳ و پيامدهاي دخالت در بحران سوريه.
حقيقت اين است كه اردوغان قصد دارد تا در تاريخ تركيه ماندگار شود، چيزي شبيه به مصطفي كمال آتاتورك و براي رسيدن به اين هدف حتي از تغيير قانون اساسي نيز ابا ندارد، همان‌طور كه در سال ۲۰۱۷ و پس از كودتاي نظاميان دست به اين كار زد و اختيارات خود را افزايش داد.
وي در مدت بيست سال توانست دو ميراث آتاتورك يعني قدرت ارتش در صحنه سياسي و استقرار سكولاريسم را تا حد بسيار زيادي كاهش دهد. در واقع اردوغان در طول دوران حكمراني بر تركيه، ميان اسلام‌گرايي عثماني و سكولاريسم آتاتورك توازن برقرار كرده و بر اين اساس نوع جديدي از حكومت را بر تركيه مستقر ساخته است.
اكنون و با وارد شدن به دور جديد رياست‌جمهوري خود قصد دارد تا روابط سياسي خود در عرصه بين‌الملل را ساماندهي كند و بر اين اساس هاكان فيدان را به سمت وزير امور خارجه دولت خود برگزيده است.
فيدان در عرصه سياست بين‌الملل بي‌تجربه نيست و سابقه معاونت امنيت ملي و سياست خارجي نخست وزير در سال ۲۰۰۷ و نمايندگي تركيه در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سال ۲۰۱۰ را در كارنامه خود دارد و پس از تجربه اين دو سمت حساس در عرصه سياست بين‌الملل به رياست سازمان اطلاعات و امنيت ملي تركيه منصوب مي‌شود.
وي در مقام رياست سازمان اطلاعات و امنيت ملي تركيه نيز داراي سابقه‌اي پررنگ و قابل اتكا در عرصه امنيتي است و در كارنامه خود ايفاي نقش اساسي در مذاكرات صلح ميان دولت تركيه و حزب كارگران كردستان و آتش‌بس دو ساله و مذاكرات پشت پرده با برخي كشورهاي منطقه جهت آشتي ديپلماتيك را در كارنامه دارد. به‌طور مثال پيش از جلسات سياسي تركيه و سوريه در مسكو در دسامبر ۲۰۲۲، اين فيدان بود كه به انجام مذاكرات با همپاي سوريه‌اي خود پرداخته بود. از سوي ديگر هاكان فيدان از اعضاي ثابت هيات همراه مولود چاووش اوغلو وزير امور خارجه سابق تركيه در سفرهاي حساس خود به ايالات متحده و روسيه بوده است.
بايد توجه داشت كه سياست خارجي تركيه بر اساس چند اصل بنا شده:
الف - گسترش مرزهاي استيلاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي تركيه در منطقه.
ب - مبارزه با تروريست در مرزهاي خود.
ج - ايجاد تعادل و توازن ميان اقتصاد و سياست.
فيدان در هر سه مورد داراي توانايي‌هاي قابل اتكايي است. در باب مبارزه با گروه‌هاي تروريستي اساسا ۱۳ سال سابقه كار در راس امور را دارد.
در زمينه گسترش مرزهاي هژمون تركيه نيز بايد توجه داشت كه مشكلات اصلي تركيه در اين زمينه مربوط به كشورهاي سوريه، مصر، كشورهاي حاشيه خليج فارس و رژيم اسراييل است كه مذاكره در اين موارد نمي‌تواند مذاكراتي تك بعدي و ديپلماتيك باشد، بلكه لازمه مذاكره با دولت‌هايي كه سال‌ها در باب آنها به صورت علني جبهه گرفته شده و داراي تضاد منافع هستند، نگاهي امنيتي و اطلاعاتي را در كنار نگاه سياسي مي‌طلبد.
در باب ايجاد تعادل و توازن ميان اقتصاد و سياست نيز بايد توجه داشت يكي از بزرگ‌ترين دوگانه‌هايي كه تركيه با آن مواجه است، دوگانه روسيه و اوكراين است. تركيه از يك سوي عضوي از ناتو است و روابط خوبي نيز با اوكراين دارد و از سوي ديگر روابط حسنه‌اي با كرملين دارد كه اين روابط، هم در بعد سياسي مطرح است و هم در بعد اقتصادي و خط لوله ترك استريم.
مساله ديگري كه ترك‌ها با آن درگير هستند مربوط به عضويت سوئد در ناتو است. آنكارا بايد ميان مسائلي كه به امنيت داخلي خود مربوط مي‌شود و امتيازاتي كه غرب به دنبال عضويت سوئد در ناتو براي آنكارا در نظر گرفته مانند تحويل اف ۱۶ امريكايي به تركيه تصميم‌گيري كند.
دوگانه ديگري كه ترك‌ها با آن مواجه هستند، دوگانه چين و ناتو است. ناتو چين را يك تهديد بالقوه مي‌داند و گذر زمان، جبهه‌گيري ناتو عليه چين را راديكال‌تر مي‌كند. از سوي ديگر تركيه نياز دارد تا با نزديك شدن به اقتصاد چين سهمي قابل اتكا از كريدور مياني ابتكار كمربند و جاده داشته باشد.
بايد توجه داشت كه در جامعه سياسي تركيه، فيدان به نزديكي تفكراتش به نظرات اردوغان شهرت دارد و با توجه به اين مساله كه وزارت امور خارجه تركيه و سازمان اطلاعات و امنيت ملي اين كشور روابطي بسيار تنگاتنگ با هم دارند و اساسا مسائل بين‌الملل تركيه نيز داراي ابعاد امنيتي براي اين كشور هستند، انتصاب رييس اين سازمان امنيتي به مقام وزارت امور خارجه به نوعي تسهيل‌گري در امر تصميم‌گيري اردوغان در عرصه سياست بين‌الملل محسوب شده و نشان‌دهنده قاطعيت بيش از پيش ازدوغان در زمينه سياست بين‌الملل جهت نيل به آرزوهاي آرمانگرايانه وي مانند تبديل تركيه به عثماني دوم است.
عضو هيات علمي انديشكده روابط بين‌الملل