گروه اقتصادي |مركز آمار ايران اطلاعات جديدي از نرخ تورم در تير ماه سال جاري را منتشر كرده است. اين اطلاعات، نخستين گزارش تورم است كه در دوره رياست جديد مركز آمار ارايه مي‌شود. وبسايت اين مركز در چند روز گذشته از دسترس خارج شده و اين شائبه را ايجاد كرده بود كه ممكن است آنچه «سركوب آماري» خوانده مي‌شود؛ در دوره رياست جديد مركز آمار افزايش پيدا كند. حالا آمار جديدي كه از نرخ تورم منتشر شده نشان مي‌دهد كه اين مركز اعتقاد دارد تورم به پايين 40 درصد سقوط كرده است. مركز آمار ايران اطلاع داده كه نرخ تورم تيرماه به دو درصد كاهش پيدا كرده است. اما بايد توجه داشت كه «كاهش نرخ تورم»به معناي كاهش «گراني »كالاها و خدمات نيست. در تعاريف مختلف، تورم به عنوان «شتاب افزايش قيمت‌ها »در نظر گرفته مي‌شود. در واقع كاهش تورم به معناي «كاهش شتاب» گراني است نه خود گراني. به همين دليل هم هست كه عامه مردم معمولا به كاهش تورم و آماري كه مراجع رسمي در اين زمينه ارايه مي‌دهند، با ديده ترديد نگاه مي‌كنند چون معتقدند كه چنين چيزي را احساس نمي‌كنند. بنابراين كاهش تورم نقطه به نقطه به زير 40 درصد هم فقط نشان‌دهنده كاهش شتاب رشد قيمت‌ها بوده و چيزي از اثرات مخرب تورم دوره‌هاي گذشته كم نمي‌كند؛ در همين سه سال گذشته، قيمت‌ها بيش از ۳ برابر افزايش داشته و حالا با مكانيزم «ايجاد ركود»، از اين «شتاب افزايش قيمت »كاسته شده است. اما نكاتي درباره تورم تيرماه 1402 كه در اين گزارش ديده مي‌شود. بيشترين تحولات مرتبط با تورم مربوط به افزايش شاخص در گروه‌هاي اصلي مسكن، آب و برق و گاز و ساير سوخت‌ها بوده است. اجاره‌بها به عنوان يك «موتور تورمي» عمل كرده و اگرچه شاخص تورم در اين بخش 2.2 درصد به‌طور ماهانه (تير 1402 نسبت به خرداد 1402) رشد كرده اما بايد توجه داشت كه ضريب اهميت اين بخش در سبد خانوار 36 درصد است. بنابراين اثر تورمي بالايي در سبد خانوارها دارد.
سرايت تورم به ديگر گروه‌ها
برخلاف ماه‌هاي گذشته، در تيرماه تورم كالاي غيرخوراكي در سطوح بسيار بالايي حركت كرده است. بخش هتل و رستوران در نخستين ماه تابستان و همزمان با تعطيلات مدارس و دانشگاه‌ها و سفرهاي برون‌شهري، با شوك بالاي تورمي مواجه شده است. به عبارتي فقط در تيرماه تورم اين بخش نسبت به خرداد ماه 5 درصد بوده است و بالاترين رقم تورم ماهانه است. ضمن اينكه تورم نقطه به نقطه اين بخش (تير 1402 نسبت به تير 1401) به بيش از 60 درصد رسيده و ركورددار تورم نقطه به نقطه شده است. يا در بخش بهداشت و درمان، تورم نقطه به نقطه تير ماه به نزديك 50 درصد رسيده است. در بخش پوشاك و كفش تورم نقطه به نقطه نزديك به 49 درصد و در بخش تفريح و فرهنگ نيز نزديك به 45 درصد تورم نقطه به نقطه وجود داشته است. به عبارتي مي‌توان گفت كه در بخش كالاي غيرخوراكي، تورم‌هاي بالاي ماهانه و نقطه به نقطه و سالانه رخ داده است. در بخش بهداشت و درمان، تورم ماهانه نزديك به 5 درصد و در بخش پوشاك و كفش بيش از 3 درصد رشد كرده است.
تورم خوراكي ها
در كنار اقلام غيرخوراكي، برخي خوراكي‌ها نيز در تيرماه با تورم بالايي مواجه شده‌اند. گوشت قرمز و سفيد در بالاترين سطح تورم ماهانه قرار گرفته و نزديك به 5.5 درصد در تيرماه نسبت به خرداد ماه امسال تورم داشته است.
تورم استان ها
به‌طور كلي 17 استان تورم نقطه به نقطه بالاي 40 درصد و 15 استان تورم سالانه بالاي 50 درصدي را تجربه كرده‌اند. در استان‌ها، بالاترين تورم ماهانه را اصفهان با 3 درصد داشته است. يزد با 50 درصد تورم نقطه به نقطه، بالاترين تورم در اين مقياس را در تيرماه تجربه كرده است.
در آرامش قبل از توفان هستيم
وحيد شقاقي شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه در مورد كاهش نرخ تورم تير ماه 1402 به «اعتماد» گفت: دولت در ماه‌هاي اخير سياست فعال ديپلماسي خارجي را در پيش گرفت كه منجر به بهبود روابط با كشورهاي همسايه بالاخص عربستان و امارات شد و تلاش داشت تا روابط ديپلماسي با مصر را هم ايجاد كند كه با موانعي روبرو شد و سعي داشت تا همكاري‌هاي اقتصادي خود را در پيمان‌هاي شانگهاي و بريكس گسترش دهد كه مجموع اين فعاليت‌ها باعث شد تا حدود زيادي انتظارات تورمي كاهش پيدا كند.
او ادامه داد: با فروكش كردن انتظارات تورمي، هر چند ميزان تورم افت كرد اما ركود در بازارهاي مختلف به وجود آمد و حتي شاهد ركود در بازار دارايي‌ها هم بوديم كه مهم‌ترين آن در بخش مسكن است. شقاقي‌شهري با بيان اينكه در حال حاضر در آرامش قبل از توفان به سر مي‌بريم، تصريح كرد: براي ماه‌هاي آينده و براي سال‌هاي بعدي شرايط خاصي پيش رو داريم و بايد در نظر داشت كه انتخابات در امريكا در حال آغاز است و انتخابات درون‌حزبي و بين حزبي امريكا مي‌تواند در انتظارات تورمي كشور ما هم اثرگذار باشد به خصوص اگر نمايندگان تندرو در حزب جمهوريخواه انتخاب شوند اين امر مي‌تواند بر روي انتظارات تورمي در ايران مجددا اثرگذار باشد. او ادامه داد: در صورتي كه جمهوريخواهان در انتخابات پيروز شوند اين موضوع مي‌تواند سياست‌هاي تحميلي سخت‌گيرانه‌اي را بر كشور وارد كند و از اين منظر هم در آرامش قبل از توفان به سر مي‌بريم و بايد اين موضوع را هم در نظر گرفت كه اقتصاد ايران فعلا در شرايط انتظاري به سر مي‌برد كه اين شرايط هم به اين دليل ايجاد شده كه همه در انتظار سرنوشت بحث‌هاي مربوط به برجام، مذاكرات سياسي و انتخابات امريكا هستند.
افزايش قابل توجه رشد پايه پولي
اين اقتصاددان گفت: البته در حال حاضر دموكرات‌ها بر كار هستند و به دليل سرگرمي آنها در بحث مربوط به جنگ اوكراين و روسيه موتور تحريم‌ها هم در حوزه برجام تا حدودي فروكش كرده و دست به عصا هم راه مي‌روند اين در حالي است كه موضوع جنگ اوكراين و روسيه تمام شود تحريم‌ها شدت خواهد گرفت و زماني كه جمهوريخواهان بر سر كار بيايند شرايط ايران باز هم بدتر خواهد شد. اين كارشناس اقتصادي خاطرنشان كرد: موضوع بعدي اينكه ما در بخش رشد پايه پولي با افزايش قابل توجهي روبرو هستيم كه آن هم به دليل اضافه برداشت بي‌رويه بانك‌ها از بانك مركزي بوده كه اثرات رشد پايه پولي مي‌تواند براي ماه‌هاي آينده بر روي رشد نقدينگي اثرگذار باشد.
شعله ور شدن موتورهاي رشد نقدينگي
او افزود: موضوع بعدي اينكه موتورهاي رشد نقدينگي ما همچنان امكان شعله‌ور شدن دارند كه يكي از موتورهاي رشد نقدينگي در ايران، صندوق‌هاي بازنشستگي است كه اگر اصلاحات اين بخش آغاز نشود براي سال‌هاي آينده به‌شدت مي‌تواند موتور رشد نقدينگي را روشن كند و در كنار آن هزينه‌هايي كه دولت آغاز كرده مانند يارانه‌هايي كه در قالب كوپن‌هاي الكترونيك و سبد كالابرگ مطرح شده بود فشار مضاعفي بر بانك‌ها وارد كند كه در كنار آن ارايه تسهيلات به بخش مسكن است كه مي‌تواند مجددا رشد نقدينگي را در پي داشته باشد. شقاقي‌شهري تصريح كرد: امروز كشور با ابرچالش‌هايي مثل بحران‌هاي كمبودآب، فرونشست زمين، فرسودگي زيرساخت‌ها و وضعيت مالي صندوق‌هاي بازنشستگي و ديگر ناترازي‌هاي اقتصاد كلان روبرو است كه همه اينها قابليت روشن كردن رشد پايه پولي و رشد نقدينگي را دارد كه هر كدام از اين ابرچالش‌ها اين ظرفيت را دارد تا موتور رشد نقدينگي را شعله‌ور كند.
همه مردم در شرايط انتظار به سر مي‌برند
اين اقتصاددان در ادامه گفت: صندوق‌هاي بازنشستگي از سال‌هاي آينده كسري بودجه شديدي را بر دولت تحميل خواهند كرد و اين كسري بودجه مجددا بر منابع بانك‌ها و بانك مركزي فشار سنگيني را وارد خواهد كرد و دوباره مي‌تواند منجر به رشد نقدينگي با اعداد بسيار بالايي شود.
شقاقي‌شهري با بيان اينكه همه مردم در شرايط انتظار به سر مي‌برند، تصريح كرد: همين مساله هم موجب شده كه ركود در كشور گسترده شود البته بانك مركزي هم سياست‌هاي انقباضي را در پيش گرفته و تا حدودي سخت‌گيري‌هايي را براي كنترل رشد نقدينگي در نظر گرفته است كه بر ركود بيشتر بازارها اثرگذار بوده و در مجموع مسائل پيش رو يك نگاه عميقي را مي‌طلبد.
نمي توان با كاهش اندك ميزان تورم خوشحال شد
او ادامه داد: نمي‌توان با كاهش اندك رشد نقدينگي و يا كاهش اندك ميزان تورم خوشحال شد، چرا كه براي سال‌هاي پيش رو با ابرچالش‌هاي بسيار زيادي مواجه هستيم كه مي‌تواند فشار سنگيني بر رشد پايه پولي و نقدينگي داشته باشد و ناترازي‌هاي اقتصادي عميقي را رقم بزند. شقاقي‌شهري با اشاره به ناترازي انرژي در كشور گفت: اين ناترازي در آينده به گونه‌اي است كه دولت ناچار مي‌شود نسبت به اصلاح قيمت حامل‌هاي انرژي تصميم‌گيري كند، چرا كه هر افزايش قيمتي در بخش حامل‌هاي انرژي مي‌تواند منجر به تورم شود و يا ناترازي در بخش صندوق‌هاي بازنشستگي و در هزينه‌هاي زيرساختي كشور هر كدام فشار سنگيني را بر بانك مركزي و نظام بانكي وارد خواهد كرد.
اقتصاد ايران يك اقتصاد بانك محور است
اين كارشناس اقتصادي افزود: اقتصاد ايران يك اقتصاد بانك‌محور است و اين ناترازي‌ها در كل اقتصاد وجود دارد و دولت هم هر زمان با ناترازي در اقتصاد مواجه مي‌شود اولين محلي كه براي تامين منابع مالي بر روي آن دست مي‌گذارد بانك‌ها و منابع بانكي است و نگراني هم كه وجود دارد اين است كه ما هنوز يك تصوير عميق و دقيقي از آينده نداريم.
او خاطرنشان كرد: متاسفانه شرايط به گونه‌اي است كه يك مورد از اين بحران‌ها مثلا مشكلات صندوق‌هاي بازنشستگي مي‌تواند منجر به تورم‌هاي بالا در كشور شود و به يك كسري بودجه سهمگيني در دولت منجر شود و موتور رشد پايه پولي را روشن كند و يا در بخش زيرساختي كشور هرگونه بازسازي نيازمند منابع مالي است و نگراني كه وجود دارد اين است كه دولت براي بازسازي اين زيرساخت‌ها دست به منابع بانك‌ها بزند. اين اقتصاددان گفت: حامل‌هاي انرژي در ايران نسبت به ساير كشورها بسيار ارزان است و مي‌بينيم كه قيمت يك بطري كوچك آب معدني بيش از 5 هزار تومان شده اين در حالي است كه قيمت يك ليتر بنزين 3 هزار تومان است و اين ارزان بودن حامل‌هاي انرژي منجر به تشديد شدن ناترازي‌هاي انرژي شده است و دولت چاره‌اي جز اصلاح قيمت حامل‌هاي انرژي در سال‌هاي آينده ندارد كه اين امر مي‌تواند منجر به شوك تورمي در كشور شود.
نيازمند تصويري 5 ساله هستيم
شقاقي شهري تصريح كرد: توصيه بنده به دولت و بانك مركزي اين است كه يك تصوير حداقل 5 ساله از وضعيت ابرچالش‌هاي اقتصاد ايران ارايه كند و منابع مالي لازم براي مواجهه با اين ابرچالش‌ها را ارايه دهد. او افزود: در زمان همه‌گيري ويروس كرونا بيش از اينكه فشارها بر وزارت بهداشت وارد شود فشارها بر بانك مركزي وارد شد چرا كه رييس وقت بانك مركزي بايد براي تعطيلي كسب و كارها منابع مالي تزريق مي‌كرد كه آن زمان عبدالناصر همتي ناچار شد تا سياست انبساطي را در پيش گيرد و با كاهش نرخ ذخيره قانوني منابعي را آزاد كند تا به كسب و كارهاي كرونازده وام بدهد.
هر ناترازي در اقتصاد ايران نيازمند منابع مالي است
اين كارشناس اقتصادي ادامه داد: مسوولان در بانك مركزي احساس مي‌كنند كه تنها مسوول سياست‌هاي پولي هستند و نمي‌دانند كه هر ناترازي در اقتصاد ايران نيازمند منابع مالي است و اولين بخشي هم كه دولت به آن ورود مي‌كند بانك مركزي و نظام بانكي است كه مي‌تواند منجر به رشد پايه پولي شود. او افزود: نگاه بانك مركزي نبايد تنها معطوف به سياست‌هاي پولي و بانكي باشد و بايد نگاهش به ناترازي‌هاي كل اقتصاد هم باشد در غير اين صورت آينده از حيث رشد پايه پولي و رشد نقدينگي خواهد بود. شقاقي شهري گفت: تصويري كه بانك مركزي براي خود ايجاد كرده براي دو تا سه ماه آينده است در حالي كه اگر قرار است مسائل اقتصادي حل شود بايد تصوير پيش رو بلندمدت‌تر شود و براي سال آينده و يا 5 سال آينده تصويري روشن پيش رو داشته باشيم در غير اين صورت در سال‌های آينده دولت‌ها مجبور به اصلاح قيمت انرژي و يا اصلاح در صندوق‌هاي بازنشستگي خواهند شد كه همه اينها نيازمند منابع زيادي است كه بايد بانك مركزي آن را تامين كند.