علي بيگدلي در گفت‌وگو با «اعتماد» از چالش‌هاي پيش روي روابط ايران و آژانس
سفر رييسي به نيويورك و احتمالات برجامي مي‌گويد
زماني براي آب شدن يخ روابط
روابط ايران و آژانس دچار به‌هم‌ريختگي است
گروه سياسي
در شرايطي كه پس از منع ورود بازرسان آژانس انرژي اتمي توسط تهران، برخي نگراني‌ها در خصوص چشم‌انداز مناسبات دو طرف ايجاد شده، علي بيگدلي تحليلگر مسائل بين‌الملل معتقد است در آستانه سفر رييس‌جمهور به نيويورك براي شركت در نشست سران كشورها در مجمع عمومي سازمان ملل، بايد زمينه‌اي ايجاد شود تا موضوع احياي برجام، محور مذاكرات رييسي با كشورهاي 4+1 و امريكا قرار بگيرد. ديروز اما روند بيانيه‌نويسي ميان ايران و آژانس ادامه يافت و دو طرف يكديگر را متهم به عدم همكاري كردند.
اسفندماه سال 1401 بود كه ايران و آژانس اعلام كردند به توافقي براي ادامه همكاري‌هاي مشترك دست پيدا كرده‌اند. نتيجه اين همكاري‌هاي مشترك كه با مذاكرات محرمانه ايران و امريكا هم تكميل شد، خود را در نشست اخير آژانس انرژي اتمي نشان داد؛ نشستي كه به‌رغم همه احتمالات، آژانس از صدور قطعنامه عليه ايران خودداري كرد تا دورنمايي از توافق احتمالي در آينده ميان دو طرف شكل بگيرد.
در شرايطي كه ايران در روزهاي منتهي به نشست شوراي حكام تلاش كرده بود تا از هر اقدامي كه باعث صدور قطعنامه عليه كشورمان شود، جلوگيري كند؛ به فاصله چند روز پس از پايان نشست شوراي حكام ناگهان خبر رسيد با تصميم ايران يك‌سوم از باتجربه‌ترين بازرسان آژانس از حضور در ايران منع شده‌اند. ادعايي كه رافائل گروسي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز شنبه در بيانيه‌اي از آن خبر داد و از اقدام ايران در متوقف كردن فعاليت چند بازرس با تجربه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه براي فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي در ايران تحت توافقنامه پادمان‌هاي ان‌پي‌تي در ايران تعيين شده بود، انتقاد كرد. گروسي اين اقدام ايران را «بيش از حد»، «بي‌سابقه» و «غير متناسب» ارزيابي كرد و خواستار تجديدنظر اساسي در آن شد. ايران اما در نقطه مقابل، اعلام كرد اين اقدام، واكنشي به بيانيه هفته گذشته امريكا و كشورهاي 5+1 در جلسه شوراي حكام در وين بود كه خواستار همكاري فوري تهران با آژانس در موضوعاتي از جمله توضيح درباره آثار اورانيوم يافت‌شده در سايت‌هاي اعلام‌نشده بودند. كنعاني، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران، در واكنش به بيانيه رافائل گروسي در مورد اقدام تهران در لغو انتصاب چند بازرس آژانس گفت: «اقدام اخير ايران براساس حقوق حاكميتي مصرح در ماده ۹ موافقتنامه جامع پادمان بين ايران و آژانس (INFCIRC 214) صورت گرفته است و جمهوري اسلامي ايران انتظار دارد كه كشورهاي غربي از سياست سوءاستفاده از سازمان‌هاي بين‌المللي از جمله آژانس بين‌المللي انرژي اتمي خودداري كنند.»
در همين خصوص عليرضا عباسي نماينده مردم كرج در مجلس يازدهم كمي شفاف‌تر موضوع را تشريح كرده و در صفحه شخصي خود در توييتر نوشت: «بيانيه گستاخانه و زياده‌خواهانه تروييكاي اروپايي و امريكا با پاسخ قاطع ايران مواجه شد و يك سوم بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از ايران اخراج شدند. اين اخراج يعني با يك دولت همسو و واداده طرف نيستيد و ديگر زمان بزن دررو تمام شده، پس مراقب باشيد دست از پا خطا نكنيد!»
بازرسان منع‌شده از چه كشورهايي هستند؟
بر اساس اعلام فارس، تعداد بازرساني كه گروسي گفته ۸نفر با مليت‌هاي فرانسوي و آلماني هستند كه داراي رواديد چند بار سفر به ايران بودند و هر لحظه مي‌توانستند براي انجام بازرسي‌هاي معمول آژانس به ايران بيايند اما از اين پس لغو انتصاب شده و نمي‌توانند به ايران سفر و بازرسي كنند. بر همين اساس مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي چهارشنبه با صدور بيانيه‌اي رسمي اعلام كرد: امروز ايران رسما به ما از تصميم خود براي لغو مجوز فعاليت چند تن از باتجربه‌ترين بازرسان آژانس كه براي راستي‌آزمايي فعاليت‌هاي اين كشور ذيل توافقنامه پادمان‌هاي منع گسترش سلاح‌هاي اتمي تعيين شده بودند، خبر داد. به گزارش سايت رسمي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، رافائل گروسي در اين بيانيه از ايران خواسته است تا در تصميم خود تجديدنظر كند و به آنچه وي مسير همكاري‌هاي ايران با آژانس دانسته، بازگردد. در بيانيه گروسي آمده است: اين تصميم جديد ايران به دنبال اقدام اخير اين كشور، مبني بر لغو مجوز تعداد ديگري از بازرسان باتجربه آژانس گرفته شده است.
در اين بيانه آمده است: اين بازرسان جزو باتجربه‌ترين بازرسان آژانس هستند و دانش منحصر به‌فرد در زمينه فناوري غني‌سازي (اورانيوم) دارند. اين افراد فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي اساسي در تاسيسات غني‌سازي ايران كه تحت نظر پادمان‌هاي آژانس هستند، انجام داده‌اند. بر اساس اين بيانيه، ايران با اقدام امروز خود عملا حدود يك‌سوم از گروه باتجربه‌ترين بازرسان آژانس در اين كشور را از فعاليت بازداشته است. اين اقدام ايران را قويا محكوم مي‌كنم... و اين كار ايران، فعاليت‌هاي آژانس در زمينه راستي‌آزمايي را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد.
مديركل آژانس در بيانيه خود از ايران درخواست كرده تا در تصميم اخير خود تجديدنظر كند و به آنچه وي مسير همكاري ايران با آژانس دانسته، بازگردد. از عالي‌ترين مقامات ايران مي‌خواهم در اولين فرصت ممكن با من در تماس باشند تا اين مسير اصلاح شود.
گروسي مدعي شده است كه اين تصميم ايران گام ديگري در جهت اشتباه است و ضربه‌اي غيرضروري به روابط تيره‌شده بين آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و ايران در اجراي توافقنامه پادمان NPT است. مديركل آژانس در بيانيه خود آورده است كه بدون همكاري موثر از سوي ايران، اعتماد كافي وجود نخواهد داشت و آژانس در موقعيتي نخواهد بود كه بتواند موثر فعاليت راستي‌آزمايي خود را در ايران انجام و تضمين‌هاي معتبري ارايه دهد كه مواد و فعاليت‌هاي هسته‌اي در ايران براي اهداف صلح‌آميز هستند. تجربه به ما نشان مي‌دهد كه متوقف كردن فعاليت بازرسان آژانس، بر روند فعاليت‌هاي ما اثر مي‌گذارد و رسم كار مشاركتي نيست.
وزارت خارجه ايران پاسخ داد
ناصر كنعاني در واكنش به بيانيه «رافائل گروسي» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، مبني بر اقدام جمهوري اسلامي ايران در لغو انتصاب چند بازرس با تجربه آژانس، گفت: متاسفانه سه كشور اروپايي و امريكا به رغم تعامل مثبت، سازنده و مستمر جمهوري اسلامي با آژانس، با زياده‌خواهي و با هدف تخريب فضاي همكاري ايران و آژانس، از فضاي شوراي حكام براي مقاصد سياسي خود سوءاستفاده كردند.
سخنگوي دستگاه ديپلماسي افزود: ايران پيش‌تر نسبت به عواقب اينگونه سوءاستفاده‌هاي سياسي از جمله تلاش براي سياسي كردن فضاي آژانس هشدار لازم را داده بود.
وي تاكيد كرد: اقدام اخير ايران براساس حقوق حاكميتي مصرح در ماده ۹ موافقتنامه جامع پادمان بين ايران و آژانس (INFCIRC 214) صورت گرفته است و جمهوري اسلامي ايران انتظار دارد كشورهاي غربي از سياست سوءاستفاده از سازمان‌هاي بين‌المللي از جمله آژانس بين‌المللي انرژي اتمي خودداري كرده و اجازه دهند كه اين سازمان‌ها فعاليت‌هاي حرفه‌اي و بي‌طرفانه خود را به دور از فشارهاي سياسي انجام دهند.
كنعاني گفت: البته ايران با تاكيد بر ضرورت بي‌طرفي آژانس، به همكاري‌هاي مثبت خود در چارچوب توافقات انجام شده، ادامه خواهد داد.
علي بيگدلي: روابط ايران و آژانس نبايد دچار به‌هم‌ريختگي شود
علي بيگدلي تحليلگر مسائل بين‌الملل در خصوص چشم‌اندازهاي ارتباطي ميان ايران و آژانس مي‌گويد: «در خصوص سياست ايران در مواجهه با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در آستانه نشست شوراي حكام به اينگونه است كه ايران معمولا مقداري امتياز داده و انعطاف از خود نشان مي‌دهد تا قطعنامه‌اي عليه ايران صادر نشود. اما همزمان با برگزاري نشست اخير شوراي حكام در گفت‌وگويي كه با «اعتماد» داشتم اشاره كردم كه اين فشار امريكاست كه باعث شد صدور قطعنامه عليه ايران صورت نگيرد. اين در حالي است كه 63 عضو شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي 23شهريورماه بيانيه‌اي مشترك درباره برنامه هسته‌اي ايران صادر كرده و همكاري‌هاي ايران با آژانس را «ناكافي» ارزيابي كردند. واكنش سخنگوي دستگاه وزارت خارجه به اين بيانيه‌ها، انكار ادعاي عدم همكاري و بي‌سواد خطاب كردن اين كارشناسان و كشورها بود.»
او در ادامه مي‌گويد: «اين رخدادها روابط ايران با آژانس را وارد دوره‌اي از به هم ريختگي كرده است. در حالي كه هر نوع توافق و مذاكره‌اي براي پايان بخشيدن به تحريم‌ها نيازمند تاييد همكاري آژانس است. شخصا با اين نوع اقدامات ايران موافق نيستم؛ رييس‌جمهور ايران در آستانه سفر به نيويورك براي حضور در نشست مجمع سران ملل متحد قرار دارد. در اين شرايط لازم است زمينه‌اي ايجاد تا فرصت براي ديپلماسي فراهم شود. اين نوع برخوردها در كنار فضاسازي‌هاي گسترده‌اي كه از سوي دشمنان ايران صورت مي‌گيرد، باعث مشكل‌تراشي براي كشور مي‌شود. بسياري از بدخواهان ايران خواستار خالي شدن سالن سخنراني‌هاي سازمان ملل متحد در زمان سخنراني رييس‌جمهور ايران هستند. دولت ايران بايد به گونه‌اي تدبير كند كه زمينه درك مشترك ميان ايران و ساير قدرت‌هاي جهاني فراهم شود. بدون ترديد حل مشكلات اقتصادي كشور و خروج اقتصاد از انجماد، نيازمند مذاكره با ساير كشورها، جلب كردن رضايت آژانس، عضويت در FATF و به سرو سامان رساندن برجام است. مانع‌تراشي بر سر نظارت‌هاي قانوني آژانس به هيچ‌وجه به تحقق اين اهداف كمك نمي‌كند.» بيگدلي در خصوص اهميت روابط با اروپا مي‌گويد: «پس از امريكا تعامل با اروپا براي احياي برجام ضروري است، اما عملكرد دولت به گونه‌اي است كه هر روز ايران بيشتر از برجام و تعامل با اروپا فاصله مي‌گيرد. در حال حاضر اروپايي‌ها اعلام كرده‌اند پس از 18اكتبر كه محتواي قطعنامه 2231 به پايان مي‌رسد و تحريم‌هاي تسليحاتي ايران منقضي مي‌شود، رفع تحريم‌هاي تسليحاتي ايران را نخواهند پذيرفت. ايران براي تغيير در نظرات طرف اروپايي بايد تلاش كند از طريق مذاكره و تعامل رويكرد تازه‌اي را در طرف مقابل ايجاد كند. حذف بازرسان آژانس در شرايط فعلي كمكي به احياي برجام نمي‌كند. اگر همين روند ادامه يابد در نشست آينده شوراي حكام زمينه براي صدور قطعنامه اخطاري عليه ايران فراهم شده و موضوع به شوراي امنيت گسيل خواهد شد. در حالت بدبينانه ممكن است مكانيسم ماشه به كار افتاده و تحريم‌هاي قبل از 2015 دوباره در دستور كار غرب قرار بگيرند. ايران بايد در برابر اين تلاش‌هاي دشمنان ايستادگي كرده و بهانه‌اي در اختيار آنها قرار ندهد.» بيگدلي در پاسخ به اين پرسش كه برخي تحليلگران معتقدند با توجه به مذاكرات محرمانه ايران و امريكا، ايران نيازي نمي‌بيند كه رضايت ساير طرف‌ها از جمله اروپا را جلب كند. آيا اين تحليل درست است؟ مي‌گويد: «مذاكراتي كه ميان ايران و امريكا در حال انجام است، ارتباطي با موضوع برجام ندارد. تبادل زندانيان تنها اقدامي موقتي و داد و ستدي محدود در خصوص موضوعي خاص است. اگر قرار بود مذاكرات محرمانه دو كشور زمينه احياي برجام را فراهم كند، بدون ترديد دولت بايدن بايد كنگره را در جريان قرار مي‌داد تا رضايت كنگره هم جلب شود. بايدن هم در آستانه انتخابات به هيچ‌وجه به دنبال جنجال در كنگره امريكا نيست؛ بنابراين مذاكرات ميان ايران و امريكا هيچ ارتباطي با احياي برجام ندارد. موضوع مهم ديگر اهميت موضوع حقوق بشر براي اروپاييان است كه به مراتب بيشتر از امريكاست. مبادله زندانيان در ازاي رفع دارايي‌هاي مسدودي ايران و افزايش صادرات نفتي ايران براي امريكا تبليغاتي و در راستاي رويكردهاي تبليغاتي امريكاست، اما ازآنجا كه اروپاييان يك چنين مشكلاتي را ندارند، بنابراين فشارها بر ايران را افزايش داده و تلاش مي‌كنند موانع بيشتري در تجارت ايران ايجاد كنند. نبايد فراموش كرد كه ايران از منظر اقتصادي، روابط پايداري با اروپاييان دارد و در صورتي كه نتواند تفاهمي با طرف اروپايي شكل دهد، مشكلات بسياري را بايد انتظار بكشد.»
ناصر کنعانی سخنگوی دستگاه دیپلماسی : متاسفانه سه کشور اروپایی وامریکا به رغم تعامل مثبت، سازنده و مستمر جمهوری اسلامی با آژانس، با زیاده‌خواهی و با هدف تخریب فضای همکاری ایران و آژانس، از فضای شورای حکام برای مقاصد سیاسی خود سوءاستفاده کردند.ایران پیش‌تر نسبت به عواقب این گونه سوءاستفاده‌های سیاسی از جمله تلاش برای سیاسی کردن فضای آژانس هشدار لازم را داده بود
گروسی:این بازرسان جزو باتجربه ترین بازرسان آژانس هستند و دانش منحصر به‌فرد در زمینه فناوری غنی سازی (اورانیوم) دارند. ایران با اقدام امروز خود عملا حدود یک سوم از گروه باتجربه ترین بازرسان آژانس در این کشور را از فعالیت بازداشته است. این اقدام ایران را قویا محکوم می‌کنم ... و این کار ایران، فعالیت های آژانس در زمینه راستی آزمایی را تحت‌تاثیر قرار می دهد
علی بیگدلی:پس از امریکا تعامل با اروپا برای احیای برجام ضروری است، اما عملكرد دولت به گونه ای است که هر روز ایران بیشتر از برجام و تعامل با اروپا فاصله می گیرد. در حال حاضر اروپایی‌ها اعلام کرده اند پس از 18اکتبر که محتوای قطعنامه 2231 به پایان می رسد و تحریم‌های تسلیحاتی ایران منقضی می شود، رفع تحریم های تسلیحاتی ایران را نخواهند پذیرفت.