مديرمسوول محترم روزنامه اعتماد:
با سلام و احترام نظر به انتشار مطلبي در روزنامه اعتماد به تاريخ ۲ آذر ماه ۱۴۰۲ تحت عنوان «مرگ درياچه اروميه» توضيحات ذيل در خصوص اين مطلب ارايه مي‌شود. لطفا ترتيبي اتخاذ فرماييد كه اين توضيحات براي آگاهي مخاطبان شريف طبق ماده ۲۳ قانون مطبوعات به نحو متناسب منتشر شود. بررسي آماري تراز و عرصه آبي درياچه اروميه نشان مي‌دهد كه اين درياچه به لحاظ شرايط خاص حوضه آبريز آن به‌شدت به بارش‌ها و ورودي آب از رودخانه‌ها وابسته است. در سال‌هاي ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به واسطه وقوع پديده النينو بارش‌هاي حوضه آبريز درياچه اروميه مشابه ساير نقاط كشور نسبتا افزايش يافته و به دليل وقوع سيلاب و سرريز سدها، حجم آب ورودي به درياچه اروميه در سال‌هاي ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتيب به حدود 4،7 و 2،5 ميليارد متر مكعب افزايش يافت حال آنكه در سال ۱۴۰۰ با كاهش مقادير بارندگي ميزان آب ورودي به درياچه اروميه به‌شدت كاهش يافته و حجم آن به حدود 1،1 ميليارد متر مكعب رسيد. بنابراين اين آمار نشان مي‌دهد كه حجم آب ورودي به درياچه اروميه به مقادير بارش وابسته بوده و ناگفته پيداست كه احياي درياچه اروميه زماني مي‌تواند محقق شود كه تمامي پروژه‌ها و اقدامات به تحقق مستمر حقابه ورودي به درياچه اروميه منتهي گردد. حال آنكه بررسي‌ها نشان مي‌دهد از تمامي پروژه‌هاي سخت‌افزاري ستاد سابق به جز تعدادي از پروژه‌هاي لايروبي رودخانه‌ها و پروژه اتصال زرينه‌رود به سيمينه‌رود مابقي تكميل نگرديده بود و نمي‌توان بهبود نسبي وضعيت درياچه اروميه در سال ۱۳۹۸ و تنها در يكسال آبي را ناشي از فعاليت ۸ ساله ستاد سابق احياي درياچه اروميه دانست. از آنجايي كه اغلب پروژه‌هاي مهم احياي درياچه اروميه از جمله تونل انتقال آب زاب، سد چپرآباد، تصفيه‌خانه‌هاي تبريز و اروميه ناقص بوده و به واسطه پيگيري‌ها و تامين اعتبار انجام شده از سوي دولت سيزدهم تكميل گرديد، با بهره‌برداري از پروژه‌هاي مذكور امكان تامين مستمر بخش قابل توجهي از حقابه درياچه اروميه مقدور خواهد بود. بنابراين در گزارش حاضر سعي داريم براي تنوير افكار عمومي ابتدا به تحليل مهم‌ترين عوامل موثر در به وجود آمدن شرايط فعلي درياچه اروميه بپردازيم كه بدون درك و تحليل صحيح از علل موثر در بحران درياچه اروميه امكان تجويز راهكارهاي اساسي براي حل آن نيز مقدور نخواهد بود. سپس گزارشي از اقدامات انجام شده در دو سال اخير و برنامه‌هاي آتي دولت در ارتباط با درياچه اروميه ارايه خواهد گرديد و قضاوت را به افكار عمومي خواهيم سپرد.
۱- تحليل مهم‌ترين عوامل موثر در بروز بحران درياچه اروميه
۱-۱- شرايط فعلي درياچه اروميه نتيجه بيش از ۲۵ سال توسعه نامتوازن به خصوص در بخش كشاورزي حوضه آبريز درياچه اروميه مي‌باشد. بررسي آمار توسعه اراضي كشاورزي نشان مي‌دهد كه اقدامات توسعه‌اي علي‌الخصوص در بخش كشاورزي بسيار فراتر از توان منابع آبي حوضه آبريز درياچه اروميه مي‌باشد. آمار نشان مي‌دهد كه مساحت اراضي كشاورزي در همين سال‌ها بيش از ۳۹۰ هزار هكتار افزايش يافته و اين ميزان افزايش سهم مصرف آب در بخش كشاورزي را بيش از ۳ ميليارد متر مكعب افزايش داده است. بنابراين بخش اعظمي از ظرفيت منابع آب تجديدپذير حوضه كه قبلا به عنوان حقابه در اختيار درياچه اروميه قرار مي‌گرفت اكنون در بخش كشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
۲-۱- اتفاق ديگري كه در سايه بي‌توجهي در سطح حوضه آبريز به وقوع پيوسته و به تشديد وضعيت بحراني درياچه اروميه دامن زده است، «تغيير الگوي كشت اراضي از كم‌مصرف به پرمصرف» مي‌باشد. كشت و جايگزيني محصولات پر آب نظير سيب، چغندرقند و يونجه با محصولات كم آب‌طلب نظير گندم و انگور به دليل رها شدن توليد در سنوات قبل منجر به افزايش مصرف منابع آب در سطح حوضه آبريز درياچه اروميه گرديده است.
۳-۱- يكي ديگر از عوامل ايجاد بحران درياچه اروميه تغييرات اقليمي و استمرار خشكسالي‌ها مي‌باشد. بررسي آماري بارش‌ها در سطح حوضه آبريز درياچه اروميه نشان مي‌دهد كه خشكسالي و تغيير اقليم در كنار افزايش مصرف آب در به وجود آمدن شرايط فعلي درياچه اروميه بي‌تاثير نبوده است. هرچند كه تاثير اين عامل نسبت به دو عامل پيش‌گفته نسبتا كمتر است.
۴-۱- مصرف بيش از حد مجاز منابع آب تجديدپذير حوضه آبريز درياچه اروميه يكي ديگر از عوامل بروز بحران درياچه اروميه مي‌باشد. براساس شاخص كميسيون توسعه پايدار سازمان ملل مصارف آب در سطح حوضه به صورت زير تقسيم‌بندي شده است:
۱- در حوضه‌اي ميزان مصرف آب كمتر از ۲۰ درصد منابع آب تجديدپذير حوضه باشد، حوضه آبريز موردنظر از لحاظ پايداري منابع آب ايمن هست.
۲- در حوضه‌اي ميزان مصرف آب بين ۲۰ تا ۳۰ درصد منابع آب تجديدپذير حوضه باشد، حوضه آبريز موردنظر از لحاظ پايداري منابع آب قابل قبول هست.
3- در حوضه‌اي ميزان مصرف آب بيشتر از ۴۰ درصد منابع آب تجديدپذير حوضه باشد، حوضه آبريز مورد نظر از لحاظ پايداري منابع آب بسيار پرخطر هست.
طبق مطالعات انجام شده از سوي دانشگاه تربيت مدرس كل مصرف منابع آب حوضه آبريز درياچه اروميه در حال حاضر بيش از ۳۸۲۵ ميليون متر مكعب مي‌باشد كه اين ميزان بيش از ۷۰ درصد منابع آب تجديدپذير حوضه را شامل شده و نشان مي‌دهد مصرف آب در حوضه به لحاظ شاخص پايداري كميسيون توسعه پايدار سازمان ملل بسيار بالاتر از محدوده پرخطر هست.
2- اقدامات انجام شده در دو سال اخير
اهم پروژه‌ها و اقدامات انجام شده در راستاي نجات درياچه اروميه به شرح زير است:
۱-۲- پروژه انتقال آب كاني‌سيب به پيكره درياچه اروميه: پروژه انتقال آب از سد كاني‌سيب به درياچه اروميه شامل احداث ۳۶ كيلومتر تونل، احداث ۱۱ كيلومتر كانال بتني و تعريض و لايروبي ۲۸ كيلومتر رودخانه گدار است كه اين پروژه به صورت ناقص از سوي دولت قبل افتتاح گرديده بود. تمامي بخش‌هاي اين پروژه به صورت ناقص بود كه پس از سفر آيت‌الله رييسي رياست محترم جمهوري به استان نواقص موجود به ايشان گزارش و با تامين اعتبارات مورد نياز به مبلغ ۱۵۰۰۰ ميليارد ريال در قالب اعتبارات سفر رياست‌جمهوري نواقص پروژه تكميل و پروژه از بهمن‌ماه سال گذشته عملا وارد مدار بهره‌برداري گرديد. با اتمام اين پروژه سالانه حجم آبي در حدود ۶۲۳ ميليون متر مكعب در سال به درياچه اروميه انتقال خواهد يافت كه اين حجم آب رقمي در حدود ۲۰ درصد از كل حقابه زيست محيطي درياچه خواهد بود كه مي‌تواند محقق گردد.
۲-۲- تكميل سامانه انتقال آب سد سيلوه، كانال جلديان، سد چپرآباد، رودخانه‌هاي كاني‌رش و گدار به درياچه اروميه؛ اين پروژه نيز به صورت ناقص مورد بهره‌برداري قرار گرفته بود و افتتاح زودهنگام منجر به حذف رديف اعتباري آن در اواخر دولت قبل شده بود ليكن با همت دولت فعلي و با تامين اعتبار مورد نياز به مبلغ ۱۲۰۰ ميليارد ريال، پروژه در حال حاضر تكميل گرديده و مي‌تواند در راستاي احياي درياچه اروميه مورد بهره‌برداري قرار گيرد. با تكميل اين سامانه سالانه حداقل ۴۵ و حداكثر ۹۰ ميليون مترمكعب از طريق كانال خروجي از اين سد به رودخانه گدار و نهايتا به درياچه اروميه انتقال مي‌يابد.
۳-۲- تكميل مدول ۳ تصفيه‌خانه اروميه و خط انتقال پساب خروجي از تصفيه‌خانه به درياچه اروميه؛ يكي ديگر از پروژه‌هاي ناقص مربوط به احياي درياچه اروميه پروژه تصفيه‌خانه اروميه و خط انتقال پساب به درياچه اروميه بود كه با تامين اعتبارات مورد نياز به مبلغ ۸۵۰ ميليارد ريال از سوي دولت سيزدهم اين طرح در ۱۳ تيرماه سال جاري به بهره‌برداري رسيد. ظرفيت تامين و انتقال آب به درياچه اروميه از تصفيه‌خانه اروميه سالانه ۵۱ ميليون متر مكعب مي‌باشد.
3- برنامه‌هاي آتي دولت در ارتباط با احياي درياچه اروميه
با توجه به تشكيل دبيرخانه كارگروه ملي نجات درياچه اروميه علاوه بر تكميل نواقص پروژه‌هاي قبلي برنامه عملياتي مربوط به پروژه‌هاي طرح احياي درياچه اروميه مطابق با راهكارهاي ۲۷گانه احياي درياچه اروميه در سال ۱۴۰۲ با اعتباري معادل ۴۵۰۰ ميليارد ريال نيز تهيه گرديده و به تصويب كارگروه ملي نجات درياچه اروميه رسيده است. بر اين اساس هر يك از دستگاه‌هاي اجرايي مطابق با برنامه ابلاغي پروژه‌هاي سخت‌افزاري را در دستور كار قرار خواهند داد. از سوي ديگر به‌رغم اهميت پروژه‌هاي نرم‌افزاري و كاهش مصرف آب در سطح حوضه اين موضوع در سنوات قبل مورد غفلت واقع شده بود، لذا اجراي طرح‌هاي ترويجي و ايجاد معيشت جايگزين و طرح‌هاي كاهش مصرف آب نظير اجراي الگوي كشت كم‌مصرف، نصب كنتورهاي حجمي، اصلاح طرح‌هاي زراعي و باغي از برنامه‌هاي اصلي دولت سيزدهم در سال جاري و سال‌هاي آتي خواهد بود، چرا كه بدون كاهش مصرف آب و تغيير الگوي مصرف آب از محصولات پرمصرف به كم مصرف امكان نجات درياچه اروميه ميسر نخواهد بود.
توضیح «اعتماد» به جوابیه‌ای که خود تایید محتوای گزارش است
گروه اجتماعی| بررسی صفحات اجتماعی روزنامه اعتماد به خوبی تمرکز این گروه و روزنامه بر مسائل زیست‌محیطی و به‌خصوص شرایط دریاچه ارومیه را نشان می‌دهد تا جایی که در شش ماه گذشته دست‌کم شش گزارش مستند و آماری از شرایط کنونی این دریاچه در این روزنامه منتشر شده که هر بار با جوابیه و پاسخی از سوی نهادهای مختلف هم روبه‌رو شده‌است. نکته مهم درباره محتوای این جوابیه‌ها، تایید مطالب مطرح‌شده در گزارش‌های «اعتماد» است. علاوه‌براین درباره این موضوع، آمارهای جهانی هم اثرگذار و سندی متقن است که این اسناد هم همواره تاییدی بر گزارش‌های «اعتماد» بوده است؛ اسنادی مانند تصاویر هر چندوقت یک‌بار گوگل، ناسان و نهادها و پلتفرم‌های مشابه. به این اسناد باید نتایج پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های معتبر داخلی را هم افزود که البته مبنای اصلی چندین گزارش «اعتماد» همین پژوهش‌ها از جمله پژوهشگاه دانشگاه صنعتی شریف بوده است. کمی هم به محتوای جوابیه تازه بپردازیم؛ همچنانکه می‌توان در بالا خواند، هیچ‌جای این جوابیه اعداد و ارقام مطرح‌شده در گزارش‌های «اعتماد» را به پرسش نمی‌گیرد یا درباره صحت آنها شک و تردیدی مطرح نمی‌کند. پاسخ استانداری آذربایجان غربی چند محور اساسی دارد که جمع‌بندی آنها به این صورت است که دولت کنونی تمام تلاش خود را به خرج داده، اما برخی سیاست‌های پیشین و همچنین کاهش بارندگی و تغییرات اقليمی باعث شرایط کنونی شده است. جوابیه می‌گوید کاهش بارندگی در چندسال گذشته از یک طرف و افزایش چشمگیر بارندگی در سال‌های ۹۸ و ۹۹ باعث برجسته‌شدن بحران کنونی دریاچه شود؛ این البته نکته بدیهی و بی‌ارتباط با محتوای گزارش‌های «اعتماد» است. در کنار این بحث، جوابیه‌ها می‌گوید در بیش از دو دهه گذشته، چاه‌ها در حوضه آبریز دریاچه افزایش یافته و تغییر کشت و همچنین افزایش کشاورزی هم در شکل‌گیری شرایط بغرنج کنونی اثرگذار بوده است؛ درباره این موارد هم می‌توان به محتوای گزارش‌های «اعتماد» برگشت که تقریبا در همه آنها چنین داده‌ای وجود دارد و بنابراین این توضیح نمی‌تواند پاسخ متقن بر محتوای آن گزارش‌ها باشد. به عبارت ساده‌تر، نهادهای ارسال‌کننده خیل جوابیه‌ها، ماجرا را به این شکل می‌بینند که اگر به سیاست‌ها و عملکردهای دولت‌های پیشین نقد وارد کنند، محتوای گزارش‌های «اعتماد» را به پرسش خواهند گرفت که منطقی نادرست است و در تمام این گزارش‌ها به عملکرد دولت‌های پیشین هم نقدهای منسجمی وارد شده است. فارغ از همه این موارد، اما بحث اصلی تلاش برای حفظ اثر زیست‌محیطی است که نابودی آن منجر به مرگ میلیون‌ها موجود زنده از انسان گرفته تا دیگر حیات‌وحش و اهل منطقه خواهد شد. گزارش‌های «اعتماد» تاکید و نقدی فراحزبی است که ضمن آشکار کردن ریشه‌های بحران کنونی، راه‌حل‌های کارشناسان را هم منتشر و برجسته می‌کند.