ايران عصر ناصري
محمود فاضلي
جلد دوم كتاب «ايران عصر ناصري» سفرنامه «سون هدين» مستشرق سرشناس سوئدي به ايران با ترجمه وحيد صابري‌مقدم، در 46 فصل از سوي انتشارات پيام آزادي وارد بازار نشر شد. پس از ترجمه و انتشار سفرنامه اول «سون هدين» كه مورد استقبال قرار گرفت اينك جلد دوم اين كتاب نيز منتشر شد. به گفته مترجم سوژه سفرنامه دوم هدين اعزام هياتي ويژه از سوي پادشاه اسكار دوم است كه حامل مدال صرافيم يا نشان عالي افتخار دربار پادشاهي سوئد براي ناصرالدين شاه بوده است. البته سال قبل از آن شاه ايران يك مدال تمثال همايوني براي پادشاه اسكار ارسال كرده بود. هيات سوئدي علاوه بر نويسنده مركب از 3 نفر ديگر از مقامات ارشد آن كشور شامل رييس واحد شكارباني دربار پادشاهي، وزير دربار پادشاهي و يك نفر سرهنگ ارتش سوئد از سرهنگ امداد و نجات ارتش سوئد بوده و كتاب حول شرح سفر آنها و تشريح دقيق اوضاع اجتماعي، سياسي، نظامي و فرهنگي ايران در آن دوران است.
اغلب اطلاعاتي را كه نويسنده كتاب به صورت بي‌طرفانه و با دقت و ظرافت در اين كتاب طرح کرده ميتواند حاصل 18 سال حضور مداوم و تجربيات دكتر برتراند هيبنت سوئدي، دندانپزشك مخصوص شاه در دربار ناصرالدين شاه باشند. نويسنده در اين كتاب به درستي هسته اصلي قدرت حاكم در ايران آن عصر را شكافته و وابستگي‌ها و ميزان نفوذ بيگانگان را در بين آنان توضيح ميدهد. مواضع سياسي ايران به نقل از يك وزير شاه و فروپاشي ايران را پيشبيني ميكند. ايران عصر ناصري موضوع عمق فاجعه نوع زمامداري حاكمان وقت ايران را نشان ميدهد.
از اين جهت ميتوان بروز انقلاب مشروطيت را موهبتي ارزشمند براي حفظ و تداوم حيات ايران به عنوان يك كشور دانست كه از فروپاشي آن جلوگيري كرده است.
مترجم در تحقيق و جست‌وجو براي يافتن ردپايي از سفر هيات مذكور به ايران به مراجع مختلف داخلي مراجعه داشته است كه هيچ ردپايي از سفر هيات و از نشان مذكور در اسناد مراكز فوق يافت نشد. كتاب مذكور را نيز كه داراي جلد اصلي بود در مخزن كتابخانه ملي - گروه ايران‌شناسي - در رديف اسناد سوئدي يافته است.
ماجراي رسيدن كتاب با جلد اصلي به مخزن كتابخانه ملي آن است كه سيدحسن تقيزاده، سفير اسبق ايران در لندن در سال 1308 شمسي كتاب را در يك حراجي ديده و آن را به‌واسطه شكل تزييني آنكه مشابه با جلدهاي ايراني كتب نفيس بود خريداري و به كتابخانه ملي ايران هديه داده است. افراد مرتبط با كتاب هيچكدام از محتواي آن اطلاعي نداشتند تا آنكه مترجم به گروه ايران‌شناسي كتابخانه مذكور مراجعه و به‌صورت اتفاقي كتاب را شناسايي و دريافت كرده است.
نامبرده متولد 19 فوريه 1865 در استكهلم است و متوفي به تاريخ 26 نوامبر 1952 در همان شهر است.
وي از دوران نوجواني به جغرافيا و كشف سرزمين‌هاي ناشناخته علاقه‌مند بود. هدين بيش از 20 سال از عمر خويش را در صحراهاي آسيا گذراند و طي اين سال‌ها دورافتاده‌ترين نقاط صحراها و دشت‌هاي آسيا و نيز كويرهاي ايران را درنورديد و حاصل جست‌وجوهاي جسورانه خويش را طي 65 جلد كتاب و صدها گزارش علمي در شاخه‌هاي جغرافيا، تاريخ و باستانشناسي منتشر كرد.
او همچنين اسناد سياسي و اطلاعات استراتژيكي ذي‌قيمتي را براي دولت متبوعش به ارمغان برد. قسمت عمده مخارج سفرهاي طولاني او (و از جمله سفر اول وي به ايران) از سوي دربار سلطنتي سوئد تامين شد.
وي شرق‌شناسي قوي و در رشته جغرافيا از جمله نخبگان عصر خويش بود. يافته‌هاي او كم‌نظير و ستودني هستند. حمايت وي از آلمان نازي در جنگ دوم جهاني به شهرت وي لطمه وارد كرد. او همواره مورد ستايش فرماندهان آلماني بود و آنها از نتايج اكتشافات وي در مشرق زمين در جهت شناسايي سرزمين‌هاي دوردست آسيايي بهره‌مند مي‌شدند.
سون هدين 3 سفر به ايران داشته است كه اولين آن در سال 1886 و مصادف با فروردين 1265 و در عصر ناصرالدين شاه قاجار 10 سال قبل از كشته شدن شاه در حرم حضرت عبدالعظيم به دست ميرزا رضاي كرماني به ايران انجام شده است. دومين سفر وي در سال 1891 در همراهي به عنوان مترجم با سفير آكروديته دربار سوئد براي تقديم عالي‌ترين نشان دربار پادشاهي سوئد به ناصرالدين شاه بود. سومين سفر وي كه به مقصد هندوستان و تبت انجام شد در عصر مظفرالدين شاه قاجار و پيش از وقوع انقلاب مشروطه بود.