مركز آمار ايران خلاصه نتايج آمارگيري نيروي كار پاييز ۱۴۰۲ را منتشر كرده است. اين گزارش كه نخستين تصوير از بازار كار در پاييز امسال است مدعي است كه نرخ بيكاري - درصدي از افراد در جست‌وجوي كار كه ناكام مي‌مانند- ركورد
۱۹ ساله‌اش را شكست و با نرخ 6/7درصدي كمترين مقدار از زمان آمارگيري نيروي كار از سال ۱۳۸۴ را ثبت كرده است. از ميان 6/64 ميليون نفر جمعيت بالاي ۱۵ سال ايران در پاييز امسال، 8/26 ميليون نفر در بازار كار به عنوان فعال محسوب شده‌اند و نرخ مشاركت 5/41درصدي را رقم زده‌اند. با اين حال اكثريت جمعيت در سن كار يعني 58.7درصد از آنها همچنان غيرفعالند. همچنين مطابق اعداد و ارقام مركز آمار ايران نزديك به 25 ميليون نفر جمعيت شاغل نشان از هفتصد هزار نفر افزايش نسبت به پاييز سال قبل دارد. بر اين اساس، جمعيت شاغل نسبت به آخرين فصل پيش از شروع همه‌گيري كرونا، «بالاخره» رشد كرده است. هر چند نسبت اشتغال، يعني نسبت جمعيت شاغل به جمعيت در سن كار هنوز به وضعيت پيش از كرونا برنگشته و در نتيجه رشد آرام شاغلان از رشد جمعيت كندتر بوده است. در پاييز سال جاري نرخ مشاركت و نرخ اشتغال زنان نسبت به مدت مشابه در سال قبل با افزايش مواجه شده است. در مقابل، نرخ بيكاري زنان با وجود افزايش تعداد زنان بيكار ثابت مانده است. به نظر مي‌رسد چون تعداد زناني كه شاغل شده‌اند به مراتب بالاتر از تعداد زنان بيكارشده است، نرخ بيكاري ثابت مانده و نرخ اشتغال بالا رفته است. نرخ بيكاري مردان نيز در سومين فصل سال جاري با كاهش مواجه شده است. در مقابل، نرخ مشاركت و نرخ اشتغال اين گروه شاهد افزايش بوده است. مركز آمار يكي از نهادهاي رسمي ارايه‌دهنده آمار است كه محاسبه شاخص‌هاي بازار كار را برعهده دارد. سه مورد از مهم‌ترين اين شاخص‌ها، نرخ بيكاري، نرخ اشتغال و نرخ مشاركت است. نرخ مشاركت نشان‌دهنده درصدي از جمعيت در سن كار (15 ساله و بالاتر) است كه يا به صورت شاغل يا به صورت بيكار در بازار كار فعاليت دارد. بيكار نيز به شخصي اطلاق مي‌شود كه يا تمايل به كار كردن داشته باشد يا دنبال كار بگردد. بنابراين افرادي كه قصد كار كردن ندارند يا از يافتن شغل نااميد شده‌اند در محاسبه بيكاران لحاظ نمي‌شوند. به نسبت جمعيت بيكاران به جمعيت فعال، نرخ بيكاري گفته مي‌شود. اين نرخ نشان مي‌دهد كه چند درصد از افراد فعال در بازار كار، بيكار هستند. حال اگر جمعيت افراد شاغل به جمعيت فعال تقسيم شود، نرخ اشتغال به دست مي‌آيد كه نشان‌دهنده درصدي از جمعيت فعال است كه شغل دارند. براي مثال، نرخ مشاركت زنان نشان‌دهنده درصدي از زنان 15 ساله و بالاتر است كه در بازار كار يا به صورت شاغل يا به صورت بيكار مشاركت دارند.
بر اين اساس، نرخ اشتغال زنان در برگيرنده درصدي از زنان فعال در بازار كار است كه شاغل هستند.
وضعيت نرخ مشاركت در پاييز 1402
جديدترين داده‌هاي مركز آمار نشان مي‌دهد كه در پاييز سال جاري حدودا 26 ميليون و 819 هزار نفر از جمعيت 15 ساله و بالاتر در بازار كار ايران مشاركت داشته‌اند. به عبارت ديگر، نرخ مشاركت در پاييز سال جاري 41.5درصد برآورد شده است. اين نرخ در مدت مشابه در سال قبل 41درصد بوده بنابراين نرخ مشاركت با افزايش مواجه شده است. البته اين تغييرات مربوط به كل كشور است. نرخ مشاركت زنان و مردان نيز در پاييز سال جاري بالاتر از پاييز سال قبل قرار گرفته است. به بيان دقيق‌تر، نرخ مشاركت مردان از 68.5درصد به 68.6درصد رسيده است. اين نرخ در زنان نيز بعد از تجربه افزايش 0.8 واحد درصدي وارد كانال 14.4درصد شده است.
بيش از دو ميليون نفر همچنان بيكارند
همزمان با افزايش نرخ مشاركت، نرخ بيكاري نيز در پاييز 1402 به سطح 7.6درصد رسيده درحالي كه اين نرخ در پاييز گذشته برابر با 8.2درصد بوده است. بر اين اساس، در پاييز سال جاري حضور تقريبا 2 ميليون و 43 هزار نفر بيكار در بازار كار ايران ثبت شده است.
تعداد زنان بيكار افزايش يافت
با اينكه نرخ بيكاري زنان در پاييز سال جاري 14.2درصد ثبت شده و نسبت به پاييز سال قبل تغييري نكرده اما تعداد زنان بيكار 47 هزار و 274 نفر افزايش يافته است. در مقابل، نرخ بيكاري در مردان كاهش يافته و از 7درصد به 6.2درصد رسيده است. بر اين اساس، تعداد زنان بيكار 15ساله و بالاتر در پاييز سال جاري حدود 663 هزار نفر و تعداد مردان بيكار در اين بازه سني حدود يك ميليون و 380 هزار نفر برآورد شده است.
نرخ اشتغال بيشتر شد
همان‌طور كه پيش‌تر به آن اشاره شد، نرخ اشتغال نشان‌دهنده درصدي از جمعيت فعال است كه به صورت شاغل در بازار كار مشاركت دارد. داده‌هاي مركز آمار نشان مي‌دهد كه نرخ اشتغال در كل كشور افزايش يافته و از 37.7درصد به 38.3درصد رسيده است. نرخ اشتغال زنان نيز از اين روند پيروي كرده و با افزايش 0.7 واحد درصدي در پاييز سال جاري روي پله 12.4درصد ايستاده است. به عبارت ديگر، حدودا 270 نفر به جمعيت زنان شاغل در پاييز سال جاري نسبت به پاييز سال گذشته اضافه شده است. مردان نيز از اين قاعده مستثني نبودند و نرخ اشتغال آنها به كانال 46.3درصد وارد شده است.
نرخ بيكاري دو رقمي در 7 استان
با اينكه اثرات تخريبي همه‌گيري كوويد بر بازار كار ايران بعد از دو سال تا حد زيادي فروكش كرده، اما همچنان 7 استان ايران در پاييز امسال نسبت به پاييز سال گذشته نرخ بيكاري 2 رقمي دارند و البته به تبع آن شاخص‌هاي ديگري چون مشاركت اقتصادي و نسبت اشتغال نيز در اين استان‌ها نزولي بوده است. استان‌هاي هرمزگان، لرستان و چهارمحال و بختياري نزديك به 12درصد بيكاري را نسبت به پاييز سال گذشته داشته‌اند اما بالاترين سطح اين شاخص در گزارش مركز آمار متعلق به سيستان و بلوچستان است كه نرخ بيكاري پاييز در اين استان 13.5درصد نسبت به پاييز سال گذشته بوده است.
بيكاري فارغ‌التحصيلان ادامه دارد
از نكات ديگر گزارش مركز آمار ايران مي‌توان به شاخص بيكاري فارغ‌التحصيلان دانشگاهي اشاره كرد. درحالي كه سهم فارغ‌التحصيلان دانشگاهي از مجموع بيكاران مناطق شهري در پاييز سال گذشته 45.6درصد بوده، اين نسبت در پاييز امسال نزديك به نيم درصد ديگر بالا رفته و به 46درصد رسيده است. در روستاها وضعيت بدتر از اين بوده و سهم 26.7درصد فارغ‌التحصيلان بيكار در پاييز سال گذشته به 27.5درصد در پاييز امسال افزايش پيدا كرده است.
سهم كشاورزي آب رفت
نكته جالب توجه اينكه همزمان با بروز خشكسالي شديد، سهم اشتغال در بخش كشاورزي به پايين‌ترين سطح در پاييز ۱۹ سال اخير رسيده و از آن سو، سهم اشتغال در بخش خدمات به بالاترين سطح در اين مدت رسيده است. گزارش مركز آمار مي‌گويد سهم شاغلان در بخش كشاورزي در پاييز سال گذشته معادل ۱۴.۳درصد بوده كه اين رقم در پاييز سال جاري به ۱۳.۶درصد رسيده است. يعني در پاييز امسال به ازاي هر ۱۰۰۰ نفري كه در كشور شاغل بوده‌اند ۱۳۶ نفر در بخش كشاورزي فعاليت مي‌كردند. به نظر مي‌رسد كه با خشكسالي شديد و كاهش سطح بارندگي‌ها، بخش بزرگي از شاغلان حوزه كشاورزي به سمت ديگر فعاليت‌ها در بخش‌هاي ديگري مانند خدمات يا صنعت رفته‌اند. اين اتفاق مي‌تواند پيام ويژه‌اي براي اقتصاد ايران داشته باشد كه كشاورزي آن مبتني بر نيروي كار و البته مصرف آب زياد است. با كاسته شدن از سهم شاغلاني كه در حوزه كشاورزي مشغول به كار بوده‌اند، ممكن است از اهميت بخش كشاورزي و خوراكي كاسته شده و تعادل در تامين منابع غذايي كشور نيز تا حد زيادي به‌هم بخورد.