«عاشقانه»ها بر صدر نشستند

هما شهرام‌بخت

در سال‌هاي اخير رمان‌ها به نويسندگان و خوانندگان به ويژه زنان مجال ظهور داده‌اند و دنياي ادبيات تجربه‌هاي نويني در كليه ژانرهاي ادبي به خود ديده است. وبلاگ Writer’s Relief برخي از ژانرهاي ادبي محبوب را ژانر عاشقانه، ژانر فانتزي، ژانر ترسناك و ژانر هيجان‌انگيز معرفي كرده است. ژانرهايي كه محبوبيت‌شان با افزايش و كاهش علايق خوانندگان در نوسان است.

براساس تحقيقات انجام گرفته در سايت‌هاي نيويورك تايمز، گاردين، گودريدز و پنگوئن، ژانر ادبي «عاشقانه» از پرخواننده‌ترين ژانرهاي ادبي سال 2023 بود. ژانر فانتزي در مقام دومِ علاقه‌مندي خوانندگان قرار داشت و داستان‌هايي با موجودات جادويي، محيط‌هاي ديستوپيايي و مضامين پيچيده را شامل مي‌شد. ژانر وحشت در مقام بعدي ژانرهاي پرطرفدار قرار داشت و آثار اين ژانر، رمان‌هاي ترسناكي از قبيل زامبي‌ها، خون‌آشام‌ها، ارواح و ديگر عناصر ماوراء طبيعي را دربر مي‌گرفت. برخي از زيرژانرهاي محبوب ژانر وحشت، داستان‌هاي روانشناختي، ترسناك گوتيك و داستان‌هاي وحشتناك كيهاني هستند. ژانر هيجان‌انگيز و معمايي پنجمين ژانر پرطرفدار در اين سال بود كه ارتباط نزديكي با اسرار و دنياي فانتزي داشت. ژانر وحشت و اسرارآميز اغلب شامل جنايت، تعليق و پيچيدگي است. داستان‌هاي پليسي از زير ژانرهاي اين ژانر محسوب مي‌شود.

در هر سال كتاب‌هاي زيادي در موضوعات مختلف منتشر مي‌شود كه در اين ميان حوزه ادبيات از اهميت زيادي برخوردار است، زيرا ادبيات كه هميشه بازتاب جامعه‌اي بوده كه در آن به رشته تحرير درآمده است با تغيير جامعه تغيير مي‌كند و تغيير و دگرگوني آن باعث تغيير انسان‌ها مي‌شود. در واقع ادبيات داستاني شيوه‌اي براي انعكاس گرايش‌ها، علايق و مسائل جامعه و فرهنگ محسوب مي‌شود و در مقام ژانري قدرتمند قادر است انتظارات، اولويت‌ها و سلايق خوانندگان، نويسندگان، ناشران و منتقدان را تحت تاثير قرار داده و حتي شكل دهد و از آنجايي كه از حوزه گسترده و متنوعي برخوردار است و دربردارنده رمان‌ها و داستان‌ها است، بر سبك، زبان و رشد شخصيت‌هاي انساني تاثيرگذار است و اغلب مضاميني مانند هويت، فرهنگ، جامعه، اخلاق و تاريخ را بررسي مي‌كند. در سال 2023 جهان دستخوش تغييرات سريع و بي‌سابقه‌اي در جنبه‌هاي مختلف از جمله فناوري، سياست، زيست محيطي و هويت قرار گرفت و به تبع آن ادبيات داستاني نيز با چالش‌ها و فرصت‌هاي زيادي روبه‌رو شد. اين تغييرات بر توليد، توزيع و استفاده كتاب و همچنين بر مضامين، سبك‌ها و اشكال آثار ادبي تاثير گذاشت. يكي از چالش‌هايي كه بازار جهاني كتاب در سال 2023 با آن روبه‌رو بود، اثرات همه‌گيري كوويد-19 بود كه از سال 2017 همچنان باقي مانده بود. در كنار آن ركود اقتصادي، اختلال ديجيتال و رقابت بر سر ساير اشكال سرگرمي در حال ركود نيز بر اين بازار تاثيرگذار بود. در نتيجه اين چالش‌ها از آن زمان به بعد عادت‌هاي مطالعه افراد تغيير كرده است. خوانندگان امروزي از متن‌هاي طولاني ادبي به متن‌هاي كوتاه‌، سريع‌ و آسان‌ مانند پُست‌هاي رسانه‌هاي اجتماعي، وبلاگ‌ها، پادكست‌ها و ويديوها روي آورده‌اند. اين يك چالش براي ژانر ادبي، به ويژه براي داستان‌هاي ادبي، شعر و نمايش محسوب مي‌شود كه زمان، توجه و تلاش بيشتري را از خوانندگان مي‌طلبد .

در سال 2023 ظهور پلتفرم‌هاي ديجيتالي و خود انتشاري به خاطر راحتي، انعطاف‌پذيري و مقرون به‌صرفه‌تر بودن آنها محبوب‌تر و در دسترس‌تر بودند، اين پلتفرم‌ها تنوع و خلاقيت بيشتري را زمينه ادبيات داستاني فراهم مي‌كنند و نويسندگان را قادر مي‌سازند تا به مخاطبان گسترده‌تر و تخصصي‌تري دست يابند و قالب‌ها، رسانه‌ها و ژانرهاي جديد را آزمايش كنند. با اين حال، اين موضوع براي ادبيات داستاني نيز چالشي بزرگ محسوب مي‌شود، زيرا رقابت، پراكندگي و اشباع بيشتري را در بازار كتاب ايجاد مي‌كند و سوالاتي در مورد كيفيت، اعتبار و عدم اعتبار آثار ادبي ايجاد مي‌كند. طبق بررسي‌هاي انجام شده در سايت‌هاي ذكر شده سال 2023 علي‌رغم افزايش تقاضا و آگاهي براي تنوع بيشتر در زمينه ادبيات داستاني، صنعت نشر همچنان تحت تسلط ديدگاه‌ها و ارزش‌هاي سفيدپوستان، مردان و غرب بود. اين صنعت همچنين از برنامه‌هاي سياسي و سوگيري‌هاي فرهنگي متأثر بود. اين عوامل بر انتخاب، ترويج و شناخت آثار ادبي تاثيرگذار بودند و چالشي براي ادبيات داستاني ايجاد كردند، زيرا فرصت‌ها و صداي نويسندگان و خوانندگان به حاشيه رانده شده و اقليت‌ها مانند زنان، رنگين‌پوستان، ال‌جي‌بي‌تي‌ها، افراد بومي و معلول را محدود مي‌كند.

فرصت‌هايي كه ادبيات داستاني در سال 2023 با آن روبه‌رو بود شامل مواردي است كه در ذيل خواهد آمد: ادبيات داستاني در سالي كه روزهاي پاياني آن در حال گذر است، به واسطه كار با فرم‌ها، قالب‌ها و رسانه‌هاي جديدي مانند داستان‌گويي تعاملي، فراگير و فرارسانه‌اي در حال تطبيق و تكامل بود. اين فرم‌ها، قالب‌ها و رسانه‌هاي جديد، امكانات و پتانسيل‌هاي بيشتري را براي ادبيات داستاني ارايه كردند و از آنجايي كه مشاركت و تجربه خوانندگان را افزايش مي‌دهند، مرزها، بيان‌ها و معاني آثار ادبي را گسترش دادند.

ادبيات داستاني همچنين در برابر مسائل و رويدادهاي سال 2023، مانند همه‌گيري كوويد-19، تغييرات آب و هوايي، جنبش‌هاي عدالت اجتماعي و سياست عكس‌العمل نشان داد. از آنجايي كه موضوعات و رويدادهاي فوق به دغدغه‌ها، چالش‌ها و فرصت‌هاي جامعه و فرهنگ مي‌پردازند و خوانندگان، نويسندگان و منتقدان را ملهم و متأثر مي‌كنند، ارتباط و فوريت بيشتري را براي ادبيات داستاني فراهم كردند.

در سال 2023 ادبيات داستاني سخنگو و صداي نويسندگان به حاشيه رانده شده و اقليت‌ها بود، زيرا در اين سال آنها سعي كردند داستان‌ها، ديدگاه‌ها و تجربيات خود را به نمايش گذارند و كليشه‌ها، پيش‌داوري‌ها و نابرابري‌هاي جامعه و فرهنگ را به چالش بكشند. نوشته‌هاي اين نويسندگان نيز به خاطر دانش، تخيل و همدلي‌اي كه براي خوانندگان فراهم كرده بودند، تنوع و غناي بيشتري را براي ادبيات داستاني ارايه دادند و به تغييرات اجتماعي و دگرگوني فرهنگي كمك كردند.

در كل ادبيات داستاني در سال 2023 پديده‌اي پويا و پيچيده بود و با جهان پيرامون خود تعامل داشت و نه‌تنها تحت تاثير آن قرار گرفت كه بر آن تاثير گذاشت. در اين سال ادبيات داستاني با چالش‌ها و فرصت‌هايي مواجه بود كه نيازمند توجه، انطباق و نوآوري بود و راهي براي كشف، بيان و لذت بردن از شرايط انساني و خلاقيت انسان ارايه كرد.

طبق آماري كه نيويورك تايمز، گاردين، گودريدز، نيويوركر و پنگوئن ارايه دادند، برخي رمان‌هاي برتر سال 2023 از اين قرارند:

«نيش زنبور» نوشته پل موري، داستان يك خانواده ايرلندي پس از سقوط مالي سال 2008 را توصيف مي‌كند كه با ركود اقتصادي مواجه مي‌شوند و اين تازه شروع مشكلات آنهاست.

«باند زنجيره‌اي همه ستاره‌ها» اثر نانا كامي ادجي برنيا، داستاني است درباره دو زن كه براي آزادي خود در يك سيستم زندان خصوصي فاسد مي‌جنگند. اين رمان پيرامون داستاني از بقا و مقاومت در نظام ناعادلانه زندان است؛ زندانياني كه تصميم مي‌گيرند تا سر حد مرگ براي آزادي، چيزي كه بسيار خواهان آن هستند، بجنگند. اين زندان خصوصي شباهت زيادي به نظام امريكايي دارد.

«شياد» نوشته زيدي اسميت (كه هفته گذشته روزنامه «اعتماد» مطلب مبسوطي به همين قلم درباره اين كتاب و نويسنده‌اش منتشر كرد) يك رمان تاريخي است كه داستان يك محاكمه واقعي در قرن نوزدهم را روايت مي‌كند و به مسائلي مانند هويت، طبقه و استعمار مي‌پردازد. رماني تاريخي كه پرتره‌اي كميك از لندن ادبي قرن نوزدهم ارايه مي‌كند و محاكمه‌اي واقعي را به تصوير مي‌كشد كه باعث مي‌شود احساسات پرشور طبقه‌هاي مختلف اجتماع برانگيخته شود. اين رمان به ‌طور ماهرانه‌اي تاريخ جاماييكا و بريتانيا را به هم پيوند مي‌دهد و عصر كنوني، جهاني شدن و رياكاري را زير سوال مي‌برد.

«جنگل‌هاي شمالي» اثر دنيل ميسن، يك رمان تاريخي است كه داستان يك خانه در جنگل‌هاي ماساچوست از قرن هفدهم تا بيست و يكم روايت مي‌كند.

«برنام وود» نوشته النور كاتو اثري است كه در آن چريكي آرمان‌گرا در نيوزيلند با يك ميلياردر بي‌رحم روبه‌رو مي‌شود. اين داستان در نيوزيلند در سال 2017 رخ مي‌دهد. گروه كوچكي از مردم كه خود را «برنام وود» مي‌نامند سبزيجات را در زمين‌هاي بدون استفاده مي‌كارند. آنها اين كار را گاه قانوني و گاه غيرقانوني انجام مي‌دهند. اين گروه توسط زني به نام ميرا و دوست نزديكش شلي رهبري مي‌شود. اين داستان يك تريلر هيجان‌انگيز است كه درگير بحران آب و هوا، تفكر آخرالزماني و ايدئولوژي سياسي است و به مسائل آن پاسخ مي‌دهد.

«لرزش» اثر تژو كول، رمان قدرتمندي است كه به‌ طور ماهرانه به بررسي معناي زندگي در دنياي خشن مي‌پردازد و اثري شگفت‌انگيز از واقع‌گرايي است كه با ادبيات، موسيقي، نژاد و تاريخ درآميخته است و به گذر زمان در بي‌رحمي تاريخ مي‌پردازد. اين رمان آدمي را عميقا درگير وحشت مي‌كند و درباره چگونگي تاثيرگذاري ايده‌هاي هنري، ارزش و آسيب‌هاي دانش تاريخي است.

«زمان خداي قديم» اثر سباستين بري، رماني زيبا و دلهره‌آور. داستاني كه در آن هيچ چيز آن طور كه به نظر مي‌رسد نيست، «زمان خداي قديم» درباره چيزي است كه در آن زندگي مي‌كنيم، با آن زندگي مي‌كنيم و چيزي كه از ما باقي مي‌ماند. رماني زيبا و وحشتناك كه به گذشته بازمي‌گردد تا نشان دهد كه چگونه گذر زمان بر تروما اثر ندارد و زخم آن تا ابد به صورت زخمي باز باقي مي‌ماند. زندگي آرام يك پليس بازنشسته ايرلندي با تجارب تاريخي سوءاستفاده در كليساي كاتوليك درهم آميخته مي‌شود: اين رمان تكان‌دهنده با نيروي عشق و سوگواري خانوادگي به تصوير كشيده مي‌شود.

«ملوان سرباز» اثر كلر كيلروي، طنزي تحمل‌ناپذير و سياه و سفيد از روزهاي نخستين مادر شدن. تجربياتي كه در گذشته بدان پرداخته نمي‌شد و نويسندگان سال‌هاي اخير به ‌طور پراكنده درباره آن قلم زده‌اند.

«گنجشك گنجشك» اثر ان انرايت، پرتره‌اي انعطاف‌پذير از مادران و دختران است كه در حال كند و كاو گذشته مردسالارانه مردي هستند كه آنها را به يكديگر پيوند داده است. اين مرد شاعر مشهوري است كه يكي از زنان را ترك مي‌كند؛ علي‌رغم آنكه شعري به ياد ماندني و جاودان درباره او خلق كرده است.

فرم بلند بالا اثر كيت بريگ، يك رمان بي‌سر و صدا از يك زندگي خانگي است كه در آن يك روز از زندگي زني به تصوير كشيده مي‌شود. اين زن روز خود را صرف خواندن، فكر كردن، غذا دادن به نوزاد، چرت زدن و «بودن» مي‌كند. اين كتاب مملو از ايده‌هاي سرشار از زمان، ادبيات، مراقبت و نحوه زندگي ما در قالب روزها است.

«آخرين شيادي كه مي‌ميرد» ريچارد اوسما، چهارمين كتاب از مجموعه كلوپ قتل پنجشنبه كه در آن اعضاي يك باشگاه حين تحقيق درباره قتل يك دوست قديمي در عتيقه‌فروشي با جاعلان آثار هنري، كلاهبرداران آنلاين و فروشندگان مواد مخدر روبه‌رو مي‌شوند.

«هر چه دنبالش هستي در كتابخانه پيدا مي‌شود» اثر ميچيكو آئوياما يك رمان جذاب ژاپني است كه داستان يك كتابدار را روايت مي‌كند كه از توانايي بي‌نظير فرا خواندن روح مهمانان حاضر در كتابخانه برخوردار است و از اين راه به آنها كمك و توصيه‌هايي مي‌كند كه هرگز نمي‌دانستند به آنها نياز دارند. اين كتاب را نشر نون با ترجمه هادي سالارزهي به چاپ رسانده است.

«فردا، فردا و فردا» اثر گابريل زوين رماني است كه در آن دو دوست چند بازي ويديويي طراحي مي‌كنند و با اين كار از دست دادن، حسادت، شادي، شهرت و تراژدي را تجربه مي‌كنند .

«آخرين چيزي كه به من گفت» نوشته لورا ديو رماني هيجان‌انگيز كه در آن زني به نام هانا قبل از ناپديد شدن شوهرش يادداشتي از او دريافت مي‌كند. در يادداشت آمده كه «از او محافظت كن» و به دختر 16 ساله او، بيلي، اشاره دارد. هانا براي محافظت از دختر ناتني خود حقيقتي را كشف مي‌كند كه ريشه در گذشته‌اش دارد.

«گريس آدامز شگفت‌انگيز» اثر فرن ليتل وود است. اين رمان مملو از وعده، دلهره و عشق است. گريس آدامز داستاني كاملا تحقق يافته از فاجعه و شادي، غم و اندوه و عشق است كه در آن اتاق‌هاي پنهان قلب انسان بهترين و بدترين تجربه‌هاي خود را آشكار مي‌كند. اين رمان داستان زني است كه تلاش مي‌كند بين زندگي خود به عنوان مادر و همسر تعادل برقرار كند.

«امريكايي‌هاي نسل پيش» نوشته برندن تيلر، رماني است كه حول محور گروهي از جوانان در شهر آيووا و روابط آنها با يكديگر مي‌پردازد.

رمان‌هاي موفقي كه در بالا معرفي شدند، تعداد اندكي از خيل رمان‌هايي بودند كه در سال 2023 منتشر شدند. سال 2023 با تمام كاستي‌ها و چالش‌هايش سال پرباري براي ادبيات محسوب مي‌شد و نويسندگان زيادي را به دنياي ادبيات معرفي كرد.

    در سال 2023 ادبيات داستاني سخنگو و صداي نويسندگان به حاشيه رانده شده و اقليت‌ها بود زيرا در اين سال آنها سعي كردند داستان‌ها، ديدگاه‌ها و تجربيات خود را به نمايش گذارند و كليشه‌ها، پيش‌داوري‌ها و نابرابري‌هاي جامعه و فرهنگ را به چالش بكشند. نوشته‌هاي اين نويسندگان نيز به خاطر دانش، تخيل و همدلي‌اي كه براي خوانندگان فراهم كرده بود، تنوع و غناي بيشتري را براي ادبيات داستاني ارايه داد و به تغييرات اجتماعي و دگرگوني فرهنگي كمك كرد.
    طبق بررسي‌هاي انجام‌شده از سوي منابع رسمي، سال 2023 به‌رغم افزايش تقاضا و آگاهي براي تنوع بيشتر در زمينه ادبيات داستاني، صنعت نشر همچنان تحت تسلط ديدگاه‌ها و ارزش‌هاي سفيدپوستان، مردان و غرب بود. اين صنعت همچنين از برنامه‌هاي سياسي و سوءگيري‌هاي فرهنگي متاثر بود. اين عوامل بر انتخاب، ترويج و شناخت آثار ادبي تاثيرگذار بودند و چالشي براي ادبيات داستاني ايجاد كردند.
     ادبيات داستاني همچنين در برابر مسائل و رويدادهاي سال 2023، مانند همه‌گيري كوويد-19، تغييرات آب و هوايي، جنبش‌هاي عدالت اجتماعي و سياست عكس‌العمل نشان داد. از آنجايي كه موضوعات و رويدادهاي فوق به دغدغه‌ها، چالش‌ها و فرصت‌هاي جامعه و فرهنگ مي‌پردازند و خوانندگان، نويسندگان و منتقدان را ملهم و متاثر مي‌كنند، ارتباط و فوريت بيشتري را براي ادبيات داستاني فراهم كردند.