شفافيت، كليد اصلي جلوگيري از فساد در شهرداري‌هاست، اما اجراي آن به آن سادگي كه در شعارهاي تبليغاتي مي‌گويند، نيست. با گذشت ۵ سال از مطرح شدن شعارهاي شفافيت در شهرداريها، به نظر نمي‌آيد كه شفافيت آن‌طور كه قرار بود، در شهرداري‌هاي كلانشهرهاي كشور محقق شده باشد. اطلاعات برخط شهرداريها اين مساله را تصديق مي‌كند. در اين گزارش، عملكرد شفافيت 8 كلانشهر تهران، شيراز، اصفهان، قم، مشهد، كرج، اهواز و تبريز را مي‌خوانيد.
شهرداري تهران:
در شهرداري تهران، سايت شفافيت زيرمجموعه پرتال شهر تهران، براي انتشار اطلاعات مربوط به شفافيت ايجاد شده است. اين نخستين سامانه شفافيت در شهرداري‌هاي ايران بود كه آبان ۱۳۹۷ افتتاح شد. سامانه‌اي كه بنيانگذار آن بهاره آروين، عضو شوراي شهر پنجم تهران بود و تا زماني كه ا و در شوراي شهر بود، به‌روز مي‌شد.
در بخش شهرسازي، اكثر اطلاعات اين سامانه قديمي است. اطلاعات مهمي چون پروانه‌هاي تغيير كاربري، از انتهاي ۱۳۹۹ ديگر در سامانه موجود نيست. در مورد تعارض منافع نيز بخش‌هاي مشخص‌شده در سامانه خالي است.
بخش مهمي از اطلاعات سامانه شفافيت كه تا انتهاي سال ۱۳۹۹ منتشر مي‌شد، ميزان هزينه‌كرد شهرداري تهران در رسانه‌ها و فضاي مجازي است كه اطلاعات پيمانكاران و ميزان هزينه‌كرد آنها از سال ۱۴۰۰ به‌روز نشده است. از سوي ديگر در بررسي قراردادهاي سازمان بهشت زهرا مشخص است كه شهرداري به‌طور متناوب قراردادهاي چند ده ميلياردي با شركت پيام‌رسا براي فعاليت در رسانه‌ها و فضاي مجازي منعقد كرده است اما گزارشي از نحوه هزينه‌كرد مبالغ دريافتي توسط شركت پيام‌رسا يا پيمانكاراني كه اين شركت با آن در دو سال و اندي اخير قرارداد بسته است، وجود ندارد.
در زمينه منابع انساني اسامي كاركنان شهرداري تهران و شركت‌هاي وابسته در سامانه شفافيت وجود دارد، اما اطلاعات منابع انساني يكي از شركت‌هاي قديمي زيرمجموعه شهرداري تهران در اين سامانه يافت نشد كه نشان از كامل نبودن اطلاعات منتشر شده است. اين شركت، پيام‌رساست كه عليرضا زاكاني، در ۱۶ آبان ۱۴۰۰ مهدي كاظمي قمي را به مديريت آن منصوب كرد و خبر آن در رسانه‌ها منتشر شد، اما نه اطلاعات اين شركت در سامانه شفافيت وجود دارد و نه نام مديرعامل آن در فهرست كاركنان شهرداري تهران. همچنين خبري از ميزان دريافتي كاركنان و مديران شهرداري در سامانه شفافيت نيست و ظاهرا در دوره قبل نيز چنين اطلاعاتي در اين سامانه گزارش نشده است.
در بخش بودجه نيز جزييات بودجه مصوب و درآمدها وجود دارد، اما جزييات هزينه‌ها بعد از سال ۱۴۰۰ ظاهرا به سبب مشكل فني قابل رويت نيست و شهروندان نمي‌توانند جزييات هزينه‌كردهاي شهرداري را به تفصيل ببينند.
تفريغ بودجه شهرداري تهران نيز تا سال ۱۳۹۹ به شكل درآمد - هزينه در سايت شفافيت وجود دارد، اما براي سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ تنها شاهد انتشار درآمدها هستيم و خبري از هزينه‌ها نيست.
اطلاعات مساعدت به اشخاص حقوقي در سايت شفافيت شهرداري تهران نيز كامل نيست و فقط ۶ مورد مساعدت را شامل مي‌شود.
برخي اطلاعات نيز در اين سامانه به نظر به روز مي‌رسد اما با توجه به موارد نقص موردي اطلاعات، امكان تاييد كامل بودن اين اطلاعات به‌طور مستقل وجود ندارد و تنها مي‌توان به آنچه در سامانه موجود است، اكتفا كرد. اطلاعات پروژه‌هاي سرمايه‌گذاري در مناطق تهران از اين جمله است.
در جمع‌بندي در مورد شفافيت در شهرداري تهران بايد گفت نبود نظارت بر عملكرد اين سامانه، موجب نقص‌هاي موردي در آن شده به ويژه در مورد ارتباط با رسانه‌ها و عملكرد تبليغاتي شهرداري، جزيياتي كه قبلا منتشر شده است، اكنون منتشر نمي‌شود و نمره نهايي شهرداري تهران با اغماض ۶.۵ از ۱۰ است.
شهرداري شيراز:
سامانه شفافيت عملكرد شهرداري شيراز در زير پرتال شفاف سايت شهرداري شيراز قرار دارد و اطلاعات تفصيلي شهرداري شيراز را منتشر مي‌كند.
در اين سامانه آگهي‌هاي مناقصه و مزايده شهرداري به شكل مناسبي منعكس شده، اما در بقيه موارد اطلاعات به شكل جسته و گريخته به روز شده است.
در زمينه اسناد قراردادها سامانه شفافيت شهرداري شيراز ناقص است. به عنوان مثال اطلاعات قراردادهاي اداره كل روابط عمومي و امور بين‌الملل اين شهرداري از انتهاي ۱۳۹۹ به اين سو به روز نشده است و مشخص نيست اين اداره كل چگونه و با چه پيمانكاراني كار مي‌كند.
اطلاعات قبل از اين تاريخ نيز تنها شامل سه مورد مي‌شود كه دو مورد چاپ و نصب بنر و مورد ديگر نگهداري يك دستگاه آسانسور است. در مورد بقيه ادارات نيز وضع مشابهي حاكم است و نشان از عدم اهتمام ادارات شهرداري شيراز بر انتشار اطلاعات قراردادها دارد كه احتمالا به سبب فقدان نظارت لازم از سوي شوراي اين شهر است.
در زمينه بودجه، گزارش تفريغ بودجه شهرداري شيراز براي سال‌هاي اخير روي سايت شفافيت آن موجود نيست، اما جدول بودجه موجود است كه به سبب تصويب آن توسط شوراي شهر، شهرداري فقط زحمت بازنشر آن را به خود داده است.
سايت شفافيت شهرداري شيراز بخشي براي حقوق و دستمزد مديران دارد، اما حتي با جست‌وجوي مديران فعلي اين شهرداري، حقوق آنها نمايش داده نمي‌شود. به عنوان مثال جست‌وجو براي حقوق و مزاياي رضا جاويدي، مديركل روابط عمومي و امور بين‌الملل شهرداري شيراز نتيجه‌اي در بر نداشت.
در مورد سفرهاي خارجي نيز اطلاعات سفرها از سال ۱۳۹۸ به بعد به روز نشده و البته بعيد است از آن مدت تاكنون هيچ فردي در شهرداري شيراز به خارج سفر كاري نكرده باشد.
اطلاعات سرمايهگذاريهاي شهرداري شيراز نيز به روز نيست و آخرين قراردادهاي منتشر شده به سال ۱۳۹۸ بازمي‌گردد.
نمره كل شهرداري شيراز در زمينه شفافيت ۳.۵ است كه با توجه به وسعت عملكرد و فعاليت‌هاي اين شهرداري، نمره بسيار پاييني است، اما در ادامه شهرداري‌هاي ديگري نيز هستند كه نمره‌شان از اين هم كمتر شده است.
شهرداري اصفهان:
سامانه شفافيت شهرداري اصفهان بنا بر اطلاعات ارايه‌شده از تاريخ ۲۹ دي ماه ۱۴۰۰ كه طرح شفافيت و ارتقاي سلامت اداري توسط شوراي اسلامي اين شهر تصويب شده، گردآوري، بارگذاري و به صورت ماهانه به روز مي‌شود و در همان زير پرتال شفاف مانند شهرداري‌هاي ديگر در دسترس است.
اطلاعات سفرهاي خارجي در اين سامانه تا سال ۱۴۰۲ بارگذاري شده و آخرين سفر مربوط به فرزانه كلاهدوزان، از اعضاي شوراي شهر به مقصد هندوستان بوده است. در گزارش اين سفر در سامانه شفافيت شهرداري اصفهان آمده است كه اين عضو شورا با پوشش اسلامي حاضر شده و تبيين جايگاه زن در جمهوري اسلامي جزو اهداف اين سفر بوده است و همچنين او توانسته در هيات‌مديره شبكه حفظ ميراث ناملموس به عنوان عضو اصلي قرار گيرد.
انتشار جزييات سفرهاي خارجي و گزارش اهداف آن از جمله نقاط مثبت شهرداري اصفهان به شمار مي‌رود.
اطلاعات بودجه شهرداري اصفهان به تفصيل در اين سامانه قرار دارد و تفريغ بودجه نيز تا سال ۱۴۰۰ در آن به روز شده و از موارد جالب توجه، انتشار حقوق و مزاياي مصوب شهردار و درصد تحقق آن است كه در ديگر شهرداريها مشاهده نشد. اطلاعات تفريغ بودجه ۱۴۰۱ اين شهرداري البته روي سامانه موجود نيست.
درباره اطلاعات پيمانكاران شهرداري اصفهان، در سامانه شفافيت اين شهرداري، اطلاعات سال ۱۴۰۱ موجود است. از سوي ديگر اطلاعات پيمانكاران حوزه رسانه و طرف قرارداد با اداره كل ارتباطات اين شهرداري، يافت نشد.
از جمله موارد شايسته تحسين در سامانه شفافيت شهرداري اصفهان، وجود اطلاعات كمك به مراكز غير دولتي و حتي مساجد است كه اين اطلاعات در سامانه شفافيت اين شهرداري، به روز است. بدين‌ترتيب مي‌توان فعاليت مراكز غير دولتي مرتبط با شهرداري را به راحتي رديابي كرد، امري كه در بيشتر شهرداريها قابل پيگيري نيست.
نمره كلي شهرداري اصفهان به‌رغم عدم انتشار ريز قراردادهاي منعقده، ۷ است كه البته عدم انتشار قراردادها يا انتشار آنها به شكلي كه به راحتي در دسترس مراجعه‌كننده باشد، نكته منفي مهمي است.
شهرداري قم:
سامانه شفافيت شهرداري قم در پوشه شفاف سايت اين شهرداري است و اطلاعات آن در دسترس مخاطبان قرار دارد.
گزارش اطلاعات بودجه اين شهرداري به شكل ناقص در سايت موجود است. گزارش تفريغ بودجه ۱۴۰۰ به شكل صفحات اسكن‌شده قرار دارد كه جست‌وجو در آنها به سختي ممكن است. خبري از تفريغ بودجه ۱۴۰۱ نيست و فايل بودجه ۱۴۰۲ اين شهرداري نيز به سبب خطاي فني در دسترس قرار ندارد.
اطلاعات قراردادها و هزينه‌كردهاي شهرداري قم در اين سايت وجود ندارد. همچنين اطلاعات مناقصه‌ها و مزايده‌ها هم به صفحه انگليسي فاقد اطلاعات ختم مي‌شود.
اطلاعات سفرهاي خارجي مديران شهرداري، پيمانكاران و تامين‌كنندگان نيز در سامانه شفافيت شهرداري قم منتشر نشده است. همچنين هيچ اطلاعاتي از فعاليت‌هاي اداره كل روابط عمومي و امور بين‌الملل شهرداري قم و همكاري آن با رسانه‌ها و هزينه‌كرد آن در فضاي مجازي وجود ندارد.
خبري از اطلاعات حقوق و دستمزد مديران شهرداري قم نيز در سايت شفافيت آن نيست. اگر چه با جست‌وجو در رسانه‌ها مباحثي در سال‌هاي گذشته درباره حقوق سقاييان‌نژاد، شهردار قم مطرح بوده، اما رقمي منتشر نشده است. اطلاعاتي از سرمايهگذاريهاي شهري قم در سال‌هاي گذشته در قالب آمارنامه و گزارش عملكرد موجود است، اما داده اصلي اين سرمايه‌گذاري‌ها و ذي‌نفعان آن مشخص نيست و از اين رو نمره شهرداري قم در زمينه شفافيت، ۲ از ۱۰ است.
بود و نبود سامانه شفافيت شهرداري قم براي مخاطبان فرقي ندارد، زيرا در كل اطلاعاتي از عملكرد اين شهرداري به‌طور تفصيلي در اين سايت موجود نيست.
شهرداري مشهد:
شهرداري مشهد يكي از كامل‌ترين سامانه‌هاي شفافيت را در بين شهرداري‌هاي كشور داراست. اين سامانه جز اطلاعات تعامل با رسانه‌ها كه قبلا روي آن قرار داشت و اطلاعات حقوق و دستمزد، در بقيه موارد نمره كامل را دريافت كرده است. اطلاعات تعامل با رسانه‌ها نيز به‌طور موردي در اين سامانه يافت مي‌شود. به عنوان مثال سازمان عمران شهرداري مشهد با فردي به نام نويد زنده روحيان قراردادي به مبلغ ۱۴۴ ميليون تومان براي توليد اخبار و گزارش به مدت ۱۱۸ روز از پروژه‌ها و كارگاه‌هاي اين سازمان بسته و اطلاعات اين قرارداد در سامانه شفافيت اين شهرداري موجود است.
نمره شهرداري مشهد به اين ترتيب در زمينه شفافيت 8.5 است كه يكي از بالاترين نمره‌ها در اين گزارش به شمار مي‌رود.
شهرداري كرج:
سامانه شفافيت شهرداري كرج مانند بقيه شهرداريها در زير پرتال شفاف اين شهرداري در دسترس است.
اطلاعات اين سامانه در برخي زمينه‌ها مانند قراردادهاي شهرداري به روز است و در برخي زمينه‌ها مانند مناقصه‌ها و مزايده‌ها از سال ۱۳۹۸ به روز نشده است.
در موردي نادر، اطلاعات آگهي‌هاي داده‌شده به رسانه‌ها در سال ۱۴۰۰ در صفحه اصلي اين سامانه قرار دارد، اما اطلاعات سال ۱۴۰۱ و بعد از آن موجود نيست و به همين دليل نمره اين بخش به شهرداري كرج تعلق نمي‌گيرد.
اطلاعات سفرهاي خارجي و حقوق و دستمزد مديران شهرداري كرج نيز در اين سامانه قرار ندارد.
به نظر مي‌رسد شهرداري كرج به‌رغم عزم جدي براي انتشار اطلاعات، در جمع‌بندي و نظم دادن به آنها دچار مشكل است و به همين دليل نمره ۳.۵ را در اين زمينه دريافت مي‌كند.
شهرداري اهواز:
شهرداري اهواز در اين بررسي كوتاه، مورد جالبي است. اگرچه در صفحه سامانه شفافيت اين شهرداري، شهردار اهواز با شعار هيچ‌چيز پنهاني از مردم نداريم، بر انتشار اطلاعات شهرداري، تاكيد كرده است اما در عمل چيزي براي نشان دادن به مردم در اين سامانه وجود ندارد.
نه خبري از ماموريت‌هاي خارجي اين شهرداري است نه جزييات قراردادها و پيمانكاران مشخص شده است.
اطلاعات حقوق و دستمزد و فعاليت و همكاري اين شهرداري با رسانه‌ها نيز در اين سامانه منتشر نشده است. شايد اين اطلاعات در بخش ديگري از سايت شهرداري يا شوراي شهر اهواز منتشر شده باشد، اما در سامانه شفافيت شهرداري اهواز چيزي مشخص نيست.
اطلاعات قراردادها البته تا سال ۱۴۰۰ در اين سامانه يافت مي‌شود، اما از اين سال به بعد تقريبا ردپايي از قراردادهاي شهرداري اهواز وجود ندارد.
به نظر مي‌رسيد شهرداري قم پايين‌ترين رتبه را در زمينه شفافيت داشته باشد، اما شهرداري اهواز با دريافت 1.5 از ۱۰ نمره، نشان داد كه حتي از پس ايجاد يك صفحه نمايشي با نمودارها و آمارها هم بر نيامده است.
شهرداري تبريز:
در شهرداري تبريز، به گفته سامانه شفافيت آن، هيچ‌چيز پنهان نيست، اما اين بدان معنا نيست كه همه‌چيز آشكار است! اين سامانه با طراحي ناقص و غيركاربردي، حتي توان ارايه اطلاعاتي كه در خود نهفته است را نيز ندارد.
خبري از هزينه‌كردها و ريز قراردادها نيست و جزييات تعامل با رسانه‌ها نيز منتشر نشده است.
سفرهاي خارجي مديران شهري شهرداري تبريز در حالي منتشر شده كه سفرهاي داخلي و ماموريت‌هاي داخلي در بخشي از اين سامانه قابل رويت است، اما مشخص نيست اين موارد مربوط به چه سالي است.
شهرداري تبريز اگر مي‌خواهد به شعار نوشته شده در سردر سايت شفافيت خود عمل كند، نيازمند جمع‌بندي اطلاعات و انتشار آنها به انضمام شفافيت بيشتر است و فعلا نمره آن در شفافيت، ۳ از ۱۰ است.
جمع‌بندي:
گفتمان شفافيت در شهرداريها كه از سال ۱۳۹۷ در شهرداري تهران آغاز شد، اگر چه با تاخير به ديگر شهرداريها نيز رسيد، اما با تغيير شوراهاي شهر در سال ۱۴۰۰ جز چند مورد به فراموشي سپرده شده است.
عدم پيگيري شفافيت توسط اعضاي شوراي شهر و فعالان جامعه مدني به ويژه رسانه‌ها سبب شده است تا شفافيت در شهرداريها به شكلي نمايشي در بيايد و سامانه‌هاي شفافيت در بيشتر موارد، از روي رفع تكليف و با اطلاعات به درد نخور و غير مفيد به روز شود.
ذكر اين نكته نيز ضروري است كه تمركز بر ارتباط شهرداريها با رسانه از آن جهت حايز اهميت است كه شهرداريها همواره به دنبال هزينه كردن در رسانه و فضاي مجازي براي نمايش و تبليغ فعاليت‌هاي خود هستند و عدم شفافيت در اين زمينه، سبب شكل‌گيري روابطي پنهان از مردم بين رسانه و شهرداري مي‌شود كه در اكثر موارد به نفع شهروندان نيست.