ايران؛ نقطه اختلاف امريكا و اروپا در نشست پيش روي آژانس
محمدجواد قهرماني
طبق گزارشي كه اخيرا خبرگزاري رويترز منتشر كرده، ايالات‌متحده و سه متحد اصلي اروپايي آن بر سر اينكه آيا بايد در نشست پيش روي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه در اوايل ماه ژوئن برگزار خواهد شد، به صدور قطعنامه عليه ايران اقدام كنند يا خير، اختلاف‌نظر دارند. به عبارت ديگر، سه كشور اروپايي خواستار صدور قطعنامه هستند، اما امريكا چنين مسيري را دنبال نمي‌كند. همين امر اين پرسش را از اهميت برخوردار مي‌سازد كه چه انتظاري مي‌توان از نشست پيش‌رو داشت؟ به عبارت ديگر، آيا شرايط نسبت به نشست قبلي شوراي حكام تغيير جدي پيدا كرده كه امريكا در رويكرد خود تغيير اعمال كند؟
در پاسخ به اين پرسش اشاره به سابقه اقدام عليه ايران در نشست‌هاي آژانس ضرورت دارد. از آخرين قطعنامه‌اي كه عليه جمهوري اسلامي ايران صادر شده 18 ماه مي‌گذرد كه طي آن از ايران خواسته شده با تحقيقات آژانس در مورد ذرات اورانيوم يافت شده در سه سايت اعلام نشده همكاري فوري داشته باشد. در نشست پيشين شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه در ماه مارس برگزار شد نيز قطعنامه‌اي عليه ايران صادر نشد. اين در حالي بود كه امريكا به سرزنش كنش‌هاي هسته‌اي ايران پرداخت و رافائل گروسي، دبيركل آژانس نيز طي نشست مذكور ادعا كرد: «افزايش ذخاير اورانيوم غني‌شده ايران ادامه دارد، اگرچه سطح اورانيوم غني‌شده بيش از ۶۰ درصد، كمي افت داشته است.» در آن زمان (منظور نشست قبلي شوراي حكام در ماه مارس است) محرك‌ها و عواملي در عدم پيگيري صدور قطعنامه توسط امريكا تاثيرگذار بودند. اولين موضوع مهم پيش‌رو بودن انتخابات رياست‌جمهوري امريكا بود كه طي ماه‌هاي گذشته، به عنوان عاملي مهم در پيگيري برنامه‌هاي سياست خارجي دولت بايدن، ايفاي نقش مي‌كند. نگراني امريكا از اين منطق ناشي مي‌شد كه فشار بر ايران مي‌تواند ايران را به تشديد و تسريع در فعاليت‌هاي هسته‌اي وا دارد و در نتيجه همين امر مي‌تواند پيامدهاي انتخاباتي براي دولت دموكرات امريكا در پي داشته باشد. به اين موضوع تنش‌هاي منطقه‌اي به ويژه پس از آغاز جنگ غزه نيز بايد افزود كه در شكل‌دهي به ملاحظات امريكا در اتخاذ اين رويكرد، مساله‌اي مهم قلمداد مي‌شد؛ امكان گسترش درگيري‌هاي منطقه‌اي از جمله نگراني‌هايي بود كه به نظر مي‌رسد در نوع رويكرد امريكا در نشست قبلي آژانس تاثير داشته است. حال بايد به اين موضوع پرداخته شود كه آيا تغييري عمده صورت گرفته است كه عوامل تاثيرگذار بر رويكرد امريكا مبني بر عدم صدور قطعنامه را تحت‌الشعاع قرار دهد يا خير. بررسي اين موضوع مي‌تواند دستور كار امريكا در نشست پيش‌رو را روشن سازد. اگر به موضوع انتخابات رياست‌جمهوري امريكا بازگرديم، همچنان نزديك بودن انتخابات بر دستوركارهاي امريكا در سياست خارجي ازجمله در برابر جمهوري اسلامي ايران تاثير زيادي دارد. نزديكي انتخابات امريكا مساله‌اي مهم به‌شمار مي‌رود كه دو دلالت مهم در رويكرد واشنگتن در قبال تهران دارد. از يك طرف اين موضوع بدين معناست كه امريكا نمي‌خواهد سطح تنش با جمهوري اسلامي ايران به گونه‌اي افزايش يابد كه به سوء محاسبه و به تبع آن تشديد درگيري بينجامد. از سوي ديگر، به اين معناست كه به نظر نمي‌رسد دستيابي به معامله‌اي بزرگ با تهران در دستور كار ايالات‌متحده قرار داشته باشد. در كنار اين، تنش‌هاي منطقه‌اي در مقايسه با دوره نشست قبلي در ماه مارس، افزايش پيدا كرده است. حمله اسراييل به كنسولگري ايران در سوريه نقطه عطفي در افزايش تنش‌هاي منطقه‌اي بود. به دنبال آن ايران در واكنش، حمله‌اي بي‌سابقه عليه اسراييل صورت داد. اسراييل نيز به اين حمله واكنش نشان داد. هرچند اين حملات خاتمه يافت، اما يك موضوع را به نمايش گذاشت كه هر آن امكان افزايش درگيري در منطقه و حتي تبديل به جنگي تمام عيار در منطقه وجود دارد. اين تحولات نشان مي‌دهد مسائل منطقه‌اي حتي نسبت به چند ماه گذشته پيچيده‌تر شده است.
موضوع سومي كه مي‌توان به آن اشاره كرد، آغاز دور جديد گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ميان جمهوري اسلامي ايران و امريكاست كه ظاهرا با هدف كاهش تنش در سطح منطقه صورت گرفته و احتمالا موضوع هسته‌اي نيز يكي از محورهاي گفت‌وگو بوده است. اين موضوع نشان مي‌دهد مديريت تنش در دستور كار سياست خارجي دو كشور قرار دارد و بدين ترتيب مي‌توان اين نتيجه را گرفت حداقل تا آينده قابل پيش‌بيني دو طرف از يكديگر انتظار دارند اقدامي خلاف روند حاكم بر اين روابط صورت نگيرد كه به اختلافات دامن بزند و در نتيجه اين كانال گفت‌وگو همچنان باز بماند. در كنار موارد فوق، مواضع اخير گروسي به دنبال سفر به ايران و ديدار با مقامات جمهوري اسلامي ايران نيز حاكي از لحني اميدوارانه نسبت به همكاري ميان تهران و آژانس است. وي در گفت‌وگو با فايننشيال تايمز اين ادعا را مطرح كرده است: «من در آنها (منظور مقامات ايران) اين درك را مي‌بينم كه بهتر است تعامل داشته باشيم تا اينكه مسيري كاملا متفاوت را ادامه دهيم كه منجر به تشديد بيشتر (تنش) و حتي خطر بيشتر، ازجمله جنگ شود.» همين موضوع سبب شد برخي گزارش‌ها براي وي نقش ميانجي قائل شوند و نه لزوما نقش بازرس يك نهاد بين‌المللي. اما عامل ديگري كه شايد بتواند در دستوركار امريكا تاثيرگذار باشد، تحولات داخلي جمهوري اسلامي ايران است. برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در ماه آينده شايد بتواند اين انگيزه را در ميان مقامات دولت بايدن به وجود آورد تا از دست زدن به اقدامي كه به كاهش اقبال به نيروهاي ميانه‌رو منجر شود، خودداري كنند. هر چند هنوز كانديداهاي احتمالي رياست‌جمهوري ايران مشخص نيستند. به‌طور كلي همان‌طور كه در بالا اشاره شد در حال حاضر شرايطي وجود دارد كه به شرايط حاكم در آستانه نشست قبلي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي شباهت دارد و حتي مواردي نيز افزوده شده است. اين شرايط براي امريكا معاني و دلالت‌هاي مشخصي دارد. مخالفت امريكا با صدور قطعنامه كه در گزارش رويترز به آن اشاره شده از اين منطق نشأت مي‌گيرد. به عبارت ديگر، به نظر مي‌رسد امريكا خواهان پيگيري سياست مديريت تنش با تهران است و اين موضوع بر دستوركار اين كشور در نشست پيش روي آژانس تاثيرگذار خواهد بود. اين موضوع احتمالا بتواند به تلاش امريكا براي متقاعد‌سازي كشورهاي اروپايي براي عدم صدور قطعنامه عليه تهران منجر شود. اگرچه طبق گزارش رويترز اين كشورها پيش‌نويس قطعنامه را نيز آماده كرده‌اند. بنابراين در نتيجه اين وضعيت انتظار مي‌رود اقدامي در نشست پيش‌رو صورت نگيرد كه به عاملي در تشديد تنش‌ها تبديل شود. موضوعي كه از ماه‌ها پيش و بيش از همه، متاثر از نزديكي انتخابات رياست‌جمهوري امريكا در دستور كار دولت بايدن قرار گرفته است.
کارشناس ارشد مسائل بین الملل