چشم‌انداز روابط ایران و بحرین

10 مارس 2023، نقطه عطفی در تاریخ روابط ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس محسوب می‌شود. در این تاریخ ایران و عربستان، پس از هفت سال و دو ماه قطع روابط دیپلماتیک، با کمک کشورهای عراق و عمان و میانجیگری چین، طی توافقی در پکن، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. این عادی‌سازی منجر به این شد سودان نیز که به لحاظ سیاسی و مالی به عربستان وابسته است و همراه با این کشور، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع كرده بود، چند ماه پس از توافق پکن، روابط خود را با ایران از سر بگیرد. همچنین 10 مارس، درها را روی بهبود روابط ایران و مصر نیز باز کرده است. پیش از این نیز، ایران و امارات به‌رغم مناقشات ارضی بر سر جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، پس از چند سال کاهش روابط دیپلماتیک، تصمیم گرفتند که در سال 2022، روابط خود را احیا كنند. بر این اساس، عربستان‌سعودی و امارات به عنوان دو بازیگر تاثیرگذار در خلیج‌فارس، تصمیم گرفتند که از طریق برقراری روابط و گفت‌وگوهای بیشتر با ایران، منافع امنیتی و اقتصادی خود را پیش ببرند. ایران نیز که در دوره ریاست‌جمهوری مرحوم سیدابراهیم ريیسی، بهبود روابط با همسایگان را به عنوان یکی از اولویت‌های مهم در راهبرد سیاست خارجی دولت سیزدهم دنبال می‌کرد، بر آن بود تا با ارتقای سطح روابط با همسایگان، انزوای منطقه‌ای تهران را کاهش دهد و از این طریق با تحریم‌های غرب علیه ایران مقابله كند. 
میانجیگری پکن میان تهران و ریاض، مبتنی بر سیاست جدید هیات حاکمه سعودی و ولیعهد جوان آن در جهت برقراری نوعی توازن میان قدرت‌های غرب و شرق و نشانه‌ای از تغییر در معادلات بین‌المللی و از ویژگی‌های دوره گذار در نظم بین‌المللی محسوب می‌شود که در آن، نظم امریکا محور منطقه خاورمیانه دیگر جایگاه گذشته خود را نداشته و قدرت‌هایی همچون چین و روسیه می‌توانند به ایفای نقش اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی و نظامی در منطقه پرآشوب خاورمیانه بپردازند.
پس از عادی‌سازی تهران و ریاض و باتوجه به روابط نزدیک بحرین و عربستان و از آنجا که منامه در بسیاری از سیاست‌ها از ریاض پیروی می‌کند، این پرسش در میان کارشناسان مطرح بود که چرا تهران و منامه از الگوی توافق پکن میان ایران و عربستان بهره نبرده و روابط دیپلماتیک خود را با میانجیگری یکی از قدرت‌های مورد اطمینان طرفین از سر نگرفته‌اند؟ چراکه درست پس از قطع رابطه دیپلماتیک ایران و عربستان بود که منامه به بهانه حمایت ایران از شیعیان بحرین، با پیروی از عربستان روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد. حال که نزدیک به 15 ماه از عادی‌سازی روابط ایران و عربستان می‌گذرد، به نظر می‌رسد که دلیلی برای ادامه این روند میان تهران و منامه وجود ندارد. این دقیقا همان نکته‌ای است که از زبان حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین در سفر اخیرش به مسکو بیان شده است. وی در سفری که 23 مه به مسکو داشت، طی دیدار با ولادیمیر پوتین، ريیس‌جمهور روسیه، ضمن اشاره به عدم وجود دلیلی منطقی برای به تعویق افتادن روند عادی‌سازی، از وی خواست که میان تهران و منامه میانجیگری کند. 
لازم به ذکر است که عمان نیز به عنوان بازیگری میانجیگر در خلیج‌فارس که پیش از این بازیگری موثری را در جهت احیای روابط تهران و ریاض داشته و همچنین چندین دوره میزبان مذاکرات هسته‌ای میان ایران و غرب بوده، تلاش‌های قابل‌توجهی را تاکنون در جهت احیای روابط ایران و بحرین ایفا کرده است. سال گذشته بود که سلطان هیثم، ضمن بازدید از منامه در مورد روند ترمیم روابط میان همسایگان گفت‌وگو کرد.
البته به نظر می‌رسد که عادی‌سازی روابط تهران و منامه، به آسانی عادی‌سازی روابط تهران و ریاض نباشد و موانعی بر سر آن وجود داشته باشد، چراکه نفوذ سیاسی بحرین در منطقه به‌طور قابل توجهی کمتر از عربستان‌سعودی است و اگرچه اختلاف منامه با تهران بیشتر به مسائل دوجانبه محدود می‌شود، اما اصلاح روابط با ایران شامل پیچیدگی‌های متعددی است که می‌تواند مصالحه میان دو کشور را به تاخیر بیندازد.
مشکلات شیعیان در بحرین و در زندان به‌سر بردن تعدادی از آنها و عدم حضور احزاب شیعی در ساختار رسمی سیاسی و پارلمانی بحرین و همچنین عادی‌سازی روابط بحرین و اسرايیل، ازجمله مسائلی است که ایران نگاه خوبی به آن ندارد و نفوذ اسرايیل در مرزهای جنوبی خود را تهدیدی علیه امنیت خود می‌داند. این نکته و امضای پیمان ابراهیم توسط بحرین را، مرحوم حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه فقید ایران در پاییز 2021 بدان اشاره كرد و آن را خیانتی آشکار و تهدیدی علیه امنیت منطقه خوانده بود. 
حال باتوجه به عزم منامه برای عادی‌سازی و سفر عبداللطیف الزیانی، وزیر خارجه این کشور به تهران برای تسلیت درگذشت ريیس‌جمهور و وزیر خارجه فقید ایران، باید دید که فضا چه زمانی برای میانجیگری مسکو یا بازیگران دیگر برای مصالحه تهران و منامه فراهم می‌شود. 
پژوهشگر مسائل خاورمیانه