حزب کمونیست شوروی وتكنولوژی كامپيوتری

اتحاد جماهیر شوروی در 26 دسامبر 1991 رسما منحل شد؛ حدودا 33 سال پیش. حزب کمونیست این ابرقدرت پهناور نگاه پیچیده‌ای به توسعه علوم کامپیوتر و برنامه‌نویسی داشت. آنان از یک‌سو، به دلیل نیازهای نظامی و علمی، حمایت و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در این زمینه انجام می‌دادند و از سوی دیگر، به دلیل نگرانی‌های ایدئولوژیک و اعمال کنترل شدید در لایه‌های اجتماعی، دسترسی عمومی به این فناوری‌ها را محدود می‌کردند. این نگاه دوگانه باعث توسعه یک‌جانبه کامپیوترها و برنامه‌نویسی در سطح نخبگان علمی و نظامی شد، در‌حالی که مردمان عادی تا حد زیادی از این تحولات محروم بودند.
حزب کمونیست شوروی درحالی که خود را به عنوان قدرت نظامی و اتمی جهان معرفی می‌کرد، کامپیوترهای بومی را با هزینه‌های سرسام‌آور دولتی توسعه می‌داد. سری «بِسْم» (BESM) و «الکترونیکا» (Elektronika) از‌جمله این کامپیوترها بودند که تلاش می‌شد در نظام آموزشی و پروژه‌های تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرند. این ماشین‌های پردازشگر اغلب از روی مدل‌های غربی به صورت ناشيانه و در ابعادی بسيار بزرگ‌تر از نمونه‌های اصلی کپی‌برداری و ساخته می‌شدند و در مقايسه با آنها کارآمدی کمتر و همچنين عمر مفيد كوتاه‌تری داشتند، اما با تغییرات و اصلاحات بومی تولید می‌شدند و اسباب افتخار حکومت و ماشین پروپاگاندا بودند. آموزش برنامه‌نویسی و توسعه کامپیوتر در موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها اهمیت ویژه‌ای برای نظام تک‌حزبی شوروی داشت. دانشجویان بسیاری در این زمینه‌ها آموزش می‌دیدند و این آموزش‌ها به توسعه فناوری‌های بومی و پیشبرد پروژه‌های دولتی کمک می‌کردند. با این حال، دسترسی عمومی به فناوری‌های نوظهور محدود یا ناممکن بود. تنها افراد خاصی که در پروژه‌های علمی و نظامی شرکت داشتند، به این تکنولوژی‌ها دسترسی داشتند. وجود این محدودیت‌ها باعث شد که استفاده عمومی از کامپیوترها تا زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی محدود بماند. از نیمه دوم دهه هفتاد میلادی،یعنی حدودا 15 سال پیش از فروپاشی، کامپیوترهای شخصی در خانه‌های مردم در کشورهای پیشرفته مانند کمودور 64 محبوبیت زیادی پیدا کردند. این کامپیوتر حتی در بازارهای ایران نیز به صورت گسترده وارد شد و بسیاری از متولدین دهه‌های 50 و 60 با آن خاطرات بسيار و فراموش نشدنی‌ای دارند. مشخص نیست چه تعداد از این کامپیوترهای جذاب به روسیه کمونیستی با آن گستره پهناور آبی و خاكی قاچاق شده‌اند، اما به نظر می‌رسد تعداد آنها آن‌قدر زیاد بوده كه تاثير گذار باشد، به‌طوری كه بسياری از جوانان متولد دهه‌های هفتاد وهشتاد ميلادی در شوری به موازات ديگر جوانان هم‌نسل خود در سراسر جهان خاطرات مشتركی دارند. اتحاد جماهیر شوروی به دلیل رقابت سخت با ایالات‌متحده در جنگ سرد، به ویژه در حوزه نظامی، نیاز شدیدی به توسعه تکنولوژی‌های پیشرفته حس می‌کرد، توسعه كامپيوترها ارتباط مستقيمی به توسعه برنامه‌های فضایی و محاسبات مربوط به پرتاب موشك‌ها، در مدار قرار دادن ماهواره‌ها و همين‌طور مسافرت‌های طولانی فضایی داشت، همچنين کامپیوترها و برنامه‌نویسی نقش کلیدی در توسعه سیستم‌های دفاع موشكی، موشک‌های قاره‌پيما و توليد تسليحات اتمی ايفا می‌کردند. بنابراین دولت شوروی سرمایه‌گذاری زیادی در این زمینه‌ها انجام می‌داد، اما نتایج به دلایلی که ذکر شد، آن چیزی نبود که در ذهن تئوریسین‌های حزب می‌گذشت، ذهنيات آنان بيشتر شبيه به داستان‌های علمی تخيلی بود تا آنچه در واقعيت رخ می‌داد، آنان عادت كرده بودند با اغراق در اندازه پيشرفت‌ها و جعل اخبار موهوم به بزرگ نمایی رشد فناوری در تمامی عرصه‌ها دامن بزنند و واقعيت‌های قابل اندازه گيری در دسترس جرايد آن دوران پنهان كنند، به‌طور مثال با گذشت 38 سال از فاجعه چرنوبيل، بسياری از ابعاد آن همچنان برای جهانيان پنهان مانده است و آنچه كه موجود است تنها روايت‌های گوناگون غرب و شرق است كه هريك به نوبه خود و براساس تفسير جهت دار خود به آن پرداخته‌اند.
عقب‌ماندگی تکنولوژیکی روسيه خصوصا در زمينه دانش سخت افزاری و توسعه ترانزيستورها از جهان غرب ناشی از همان دوران است و هنوز هم اكثر کشورهای باقی‌مانده از شوروی سابق با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. علاوه بر کاربردهای نظامی، حزب کمونیست به توسعه علم رایانه برای پیشبرد پروژه‌های علمی و پژوهشی مانند رآكتورهای هسته‌ای، راديو داروها، گداخت هسته‌ای و امثالهم نیز علاقه‌مند بود. کامپیوترها در تحقیقات علمی، محاسبات پیچیده و مدیریت داده‌های اجتماعی نيز نقش مهمی ایفا می‌کردند، اما با تمام اين علايق و محدوديت‌ها دولت شوروی هرگز در سطحی ايده‌آل به توسعه و تولید کامپیوترهای بومی قابل رقابت با بلوك غرب دست نیافت.
دولت بلشويكی تلاش می‌کرد از ورود اطلاعات و تکنولوژی‌های خارجی که می‌توانست ایدئولوژی کمونیستی را به چالش بکشد، جلوگیری کند.به دليل ناكارآمدی سياست‌های نظام تك‌حزبی، دستگاه‌های نظارتی و امنيتی به نوعی با هر مساله‌ای كه به آگاهی‌بخشی عمومی ختم می‌شد مشكل داشتند، این نگرانی در کنار رویکرد دولت‌محور به توسعه فناوری و علوم در تمامی سطوح باعث شد تا کشورهای باقی‌مانده از شوروی همچنان از رقابت با قدرت‌های بزرگ جهان عقب بمانند. این کشورها هنوز هم چیزی برای عرضه در زمینه توسعه پردازنده‌های کامپیوتری ندارند و اكثريت به اتفاق آنان مصرف‌کنندگان تولیدات سایر کشورها هستند.