تاریخ هنر را چرخشی بخوانیم، نه خطی

آنچه از مطالعه تاریخ هنر یا هر تاریخ دیگری به ما گفته‌اند، برداشتن گام‌های منظم و پشت سر هم براساس زمان رخ دادن وقایع است، درست مانند آنکه وقایع تاریخی دانه‌های تسبیحی هستند که دنبال هم ردیف شده‌اند، اما آیا می‌شود تاریخ یا آنچه اینجا درباره آن صحبت می‌شود، تاریخ هنر را به روشی دیگر بررسی کرد؟ سیامک ‌زنده‌دل، فارغ‌التحصیل رشته‌های عکاسی و تاریخ هنر از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه کنکوردیای کانادا، تلاش دارد تا خوانشی دیگر از تاریخ هنر که خود آن را رویکرد چرخشی می‌خواند، عملی کند. کلاس «درآمدی بر تاریخ هنر ایران» چندمین جلسه از دوره جدید را در گالری آریا پشت‌سر گذاشته. از سیامک زنده‌دل، مدرس پرسیدیم در این کلاس‌ها چه می‌گذرد.

آقای ‌زنده‌دل؛ در کلاس «درآمدی بر تاریخ هنر ایران» چه خبر است؟

در این دوره سعی می‌کنیم پیرامون مفهومی به اسم تاریخ هنر ایران بحث کنیم با این هدف مهم که شرکت‌کنندگان در این کلاس کمی به این فکر کنند که اصولا موضوع تاریخ هنر چیست و چرا راحت نیست درباره موضوعی با عنوان تاریخ هنر ایران یا پرشین آرت یا ایرانین آرت درسی را ارائه دهیم. باید بدانیم محدوده بحث چیست؟ از کجا می‌توان شروع کرد و به کجا باید رفت و چطور مبانی تئوریک را تبیین کرد.

مسیر این بررسی از کجا می‌گذرد؟

برای بررسی تاریخ هنر ایران در این کلاس مسیری خطی از مبدا به انتها طی نمی‌شود. در واقع روش این کلاس یک رویکرد چرخشی است. به عنوان مثال، برای بررسی یک کار هنری، از یک درگاه وارد می‌شویم مثلا از دوره معاصر با چند مثال معاصر بررسی و شروع می‌شود بعد باتوجه به عناصر موجود بحث به سمت دوره قاجار می‌رود. از قاجار به فراخور بحث، شاید لازم باشد گریزی به دوره پهلوی بزنیم یا از دوره تیموری تا زمان معاصر بیاییم و باز به هنر زمان صفوی برگردیم. به این ترتیب، بحث‌های کلاس براساس موضوع مطرح می‌شود نه توالی دوره‌های تاریخی. به عنوان مثال، یک اثر هنری مربوط به ۵ سال پیش در کلاس آنالیز می‌شود. ضمن آنالیز، چیزی در این کار به دوره تیموری برمی‌گردد یا عنصری در یک کار هنری عینا در دوره قاجار هم مطرح شده، پس بحث را به دوره قاجار باز می‌گردانیم و وارد فضای دیگری می‌شویم، مسائل دیگر را می‌بینیم و در موردشان صحبت می‌کنیم. این تنها راهی است که می‌شود وارد یک منظومه بزرگ پیچیده چند لایه شد. دوره‌های تاریخی متوالی را تا به حال پژوهشگرانی لیست کرده و درباره آن توضیح داده‌اند، اما برای مولف بودن و نوآوری کردن باید بررسی تاریخ هنر ایران را به صورت رفت و برگشت در دوره‌های تاریخی گوناگون انجام داد.

می‌توان در نظر گرفت که یک تابلوی نقاشی تاریخ دارد و به بیان بهتر در یک دوره و زمینه مشخص تاریخی، اجتماعی، سیاسی به وجود آمده که معرف دوره‌ای است که می‌توان ریشه‌های آن را در دوره‌های دیگری دید. همین ریشه‌هاست که باید دیده شوند و مورد بررسی قرار گیرند. در این دوره شرکت‌کنندگان به فکر کردن و مطالعه تشویق می‌شوند.