روزنامه اعتماد بررسی کرد
ترور اسماعیل هنیه؛ سنگ‌‌اندازي تل‌آویو در مسیر سیاست تنش‌ز‌دایی دولت چهاردهم
حدیث روشنی
به نظر می‌رسد خاورمیانه همان نقطه‌ای از جهان است که گویا قرار نیست نه الان و نه در هیچ زمان دیگری روی آرامش را ببیند؛ جغرافیایی درگیر تحولات عجیب و پیچیده‌ای که در بازه زمانی تقریبا دو هفته‌ای بعد از ترور اسماعیل هنیه در تهران معادلات حاکم بر آن پیچیده‌تر نیز شده است. به نظر می‌رسد این بار این محور مقاومت است که تعیین می‌کند این تحولات به چه سمت و سویی برود؛ جنگی فراگیر یا کاهش سطح تنش‌ها. تمامی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای حالا دیگر در حال تلاش و تکاپو برای هدایت تنش‌های کنونی هستند. آنچه که دايما طی این روزها شاهد بودیم و البته همچنان هستیم افزایش فعل و انفعالات سایر کشورها با هدف مدیریت تنش‌ها بعد از اقدام اسرايیل در ایران است. گویا این بزنگاه متفاوت از سایر بزنگاه‌های دیگر است. آنچه که نشان از مواضع قطعی تهران دارد این است که اسرايیل با این اقدام خود از خطوط قرمز ایران عبور کرده است. همین موضوع تمامی کشورهای منطقه و متحدان فرامنطقه‌ای اسرايیل را توجیه کرده که ایران این عبور را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت. از سفر مقامات سایر کشورها به ایران گرفته تا رایزنی‌های تلفنی که روزهای اخیر با مقامات ایرانی در این زمینه گرفته شده است. فضای گمانه‌زنی‌ها در این زمینه همچنان داغ است. این‌گونه به نظر می‌رسد که سیاست سکوت و صبر استراتژیکی که ایران تا کنون در پیش گرفته است مقامات سایر کشورهای منطقه و حتی قدرت‌های فرامنطقه‌ای را از ذهن‌خوانی درباره تصمیمات ایران عاجز کرده است. پیام‌های مختلفی که امریکا از طرق مختلف به ایران می‌رساند نشان از درماندگی برای معین کردن زمان دقیق پاسخ احتمالی ایران دارد. اقدامی که در خاک ایران توسط اسرايیل و آغاز به کار مسعود پزشکیان صورت گرفت به نوعی رویکرد دولت چهاردهم را نیز به چالش کشید. احتمالا حالا دیگر کار برای تیم دیپلماسی آقای پزشکیان برای پیگیری رویکرد تعاملی با غرب در جهان سخت‌تر هم شده است. اما در نگاهی خوشبینانه‌تر می‌توان این احتمال را نیز داد که دولت کنونی با درنظر گرفتن سیاست‌های کلی نظام از تنش‌های حاکم ظرفیت‌سازی کرده و بدین طریق کارت‌های بیشتری را برای بازی با رقبا دراختیار گرفته و چند و چون این بازی را به نوع واکنش خود در قبال تل‌آویو مشروط کند. البته که تمام این فرضیه‌ها در شرایط مبهم کنونی چیزی فراتر از گمانه‌زنی نخواهد بود.
جدیدترین اقدامی که در راستای مدیریت تنش‌ها در منطقه رخ داده است بیانیه مشترک امریکا و قطر و مصر است. در این بیانیه آمده است: «اکنون زمان آن فرا رسیده است که فورا به درد و رنج ساکنان نوار غزه، گروگان‌ها و خانواده‌های آنها پایان دهیم، زمان امضای توافق آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها و بازداشت‌شدگان فرا رسیده است.» این سه کشور افزودند: «ماه‌ها به دنبال دستیابی به توافق بودیم و اکنون توافق روی میز است و تنها جزيیات اجرایی آن باقی مانده است؛ دیگر نباید زمان تلف شود و هیچ طرفی نباید برای تعویق تعهدات مندرج در آن بهانه‌ای داشته باشد.» امریکا، مصر و قطر همچنین گفتند که از اسرايیل و حماس خواسته‌اند تا در تاریخ 15 آگوست مذاکرات را در دوحه یا قاهره از بگیرند تا اختلاف‌های باقی‌مانده حل و فصل شود. با‌توجه به تماس‌های مکرری که مقامات مصری با همتایان ایرانی داشته‌اند و مراوداتی که میان ایران و قطر در جریان بوده است و همچنین بنابر ادعای برخی رسانه‌ها مراوداتی که میان ایران و امریکا به صورت غیرمستقیم در جریان بوده است این بیانیه حامل این پیام است که شاید هنوز تمامی درهای دیپلماسی برای مدیریت تنش‌های کنونی بسته نشده است. گفتنی است که تا پیش از این بیانیه مشترک، ایران دست به اقدام خاصی که نشان از پاسخ تلافی‌جویانه در‌قبال اسرايیل باشد نزده است. نکته بسیار مهمی که در رابطه با این بیانیه وجود دارد، همزمانی آن با آماده شدن ایران برای پاسخ به اسرايیل است و به نظر می‌رسد بی‌ارتباط با این موضوع نیست.
در این رابطه «اعتماد» با درنظر گرفتن مولف‌های متعددی که در‌خصوص تحولات این روزهای منطقه وجود دارد با جاوید قربان اوغلی، دیپلمات ارشد پیشین وزارت امور خارجه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کرده است.
قربان اوغلی درباره همزمانی بیانیه امریکا و مصر و قطر و زمان‌سنجی پاسخ احتمالی ایران معتقد است که با توجه به اینکه ایران پاسخ به ترور شهید اسماعیل هنیه را به تاخیر انداخته و رایزنی‌های زیادی نیز در این زمینه صورت گرفته، گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد که همزمان شاهد دو اتفاق بوده‌ایم: اول مساله توافق است که به هرحال رایزنی‌هایی در پشت پرده برای اینکه ایران یا پاسخی ندهد و در صورت پاسخ نیز مانند دفعه قبل اقدامی مدیریت شده و شبه سمبلیکی داشته باشد رایزنی‌هایی انجام شده، رایزنی‌هایی که هم اعتبار و بازدارندگی ایران را حفظ کرده و هم اهداف سیاسی ایران نیز در جریانش محقق شود.
مشروح گفت‌وگو با قربان اوغلی در ادامه می‌آید: