متغيرهاي پولي تورم‌ساز به روند فزاينده پيشين بازگشت
شكست «دستاوردسازي» از كاهش نقدينگي
گروه اقتصادي
بانك مركزي بعد از 6 ماه سكوت خبري و ارايه «اخبار مثبت» و «دستاوردسازي»، آمارهاي بخش پولي و بانكي را منتشر كرده كه به خوبي نشان مي‌دهد دليل اين سكوت طولاني چه بوده است. بر اساس اين آمارها، رشد نقدينگي از خردادماه بار ديگر مسير «افزايشي» را در پيش گرفته و به نزديك 27 درصد رسيده است. در واقع پس از يك دوره كاهشي، متغيرهاي پولي بار ديگر روند «فزاينده» خود را از سر گرفته‌اند. از اسفندماه پارسال تا خرداد امسال، هم متغير نقدينگي با شتاب بالاتري افزايش پيدا كرده و هم ضريب فزاينده. ضمن اينكه رشد پايه پولي نيز كه فقط در دو ماهه اول سال كاهشي شده بود، روند نزولي خود را در خردادماه قطع كرده و چاپ پول در انتهاي بهار امسال بار ديگر رونق داشته است. اطلاعات تازه از متغيرهاي پولي عمدتا تاثيرگذار بر تورم درحالي منتشر شده كه دهم خرداد ماه امسال رييس كل بانك مركزي در اظهارنظري عجيب مدعي شده بود كه «در دولت مردمي سيزدهم تمام متغيرهاي پولي تاثيرگذار بر تورم بعد از سال‌ها كاهشي شدند» و با برنامه‌ريزي و هدف‌گذاري‌هاي انجام شده در بانك مركزي، «بهبود شاخص‌هاي اقتصادي ادامه دارد.»
مجموعه دولت سيزدهم و بانك مركزي در طول بهار امسال از كاهش رشد نقدينگي و ورود اين شاخص به كانال 24درصدي به عنوان يك «موفقيت» نام برده و معتقد بودند كه با اين اتفاق تورم نيز در پايان سال به زير كانال 30درصدي سقوط مي‌كند. اما نرخ تورم اعلام شده براي سال ۱۴۰۲ از سوي بانك مركزي نشان مي‌دهد كه تورم باوجود تلاش‌هاي دولت رشد پيدا كرده و حتي ركورد دولت سازندگي را شكسته است. ضمن اينكه ريشه كاهش رشد نقدينگي، كنترل ترازنامه بانك‌هاست. كاري كه مدت‌ها قبل بايد انجام مي‌شد و مردم هم با نقدينگي كاري ندارند. براي مردم تورم و پولي كه از جيب‌شان مي‌رود مهم است و اين شتاب افزايش قيمت‌ها است كه بايد كند شود. بانك مركزي 18 ارديبهشت ماه امسال نيز در گزارش جالب توجه ديگري بدون اشاره به جزييات، ارقام مرتبط با تحولات رشد پايه پولي و نقدينگي را در پايان سال گذشته منتشر كرده كه برآيند اصلي اين آمارها اين بود كه «همه چيز مرتب است و جاي نگراني نيست.» اما حداقل با آمارهاي تازه از روند متغيرهاي پولي در پايان بهار امسال بايد گفت كه خبري از «اسب زين كرده» براي دولت جديد نيست و حداقل در سال جاري بايد منتظر تاثيرات مخرب شرايط ترسناك نقدينگي و پايه پولي بر سفره مردم و ارزش پول ملي باشيم. اما گزارش بانك مركزي چه نكاتي را در خود دارد و چرا مهم است؟
نقدينگي چقدر شد؟
عدد نقدينگي در پايان خردادماه امسال به 83539.9هزار ميليارد تومان رسيده است. اين عدد نسبت به انتهاي سال گذشته 6 درصد رشد كرده است. ضمن اينكه رشد نقدينگي در بازه يكساله 26.8درصد بوده است. رشد نقدينگي پس از يك دوره كاهش مداوم در اسفندماه به ۲۴،۳درصد رسيده و در فروردين نيز روند كاهنده خود را ادامه داده است. اما اين متغير در ارديبهشت ماه سير صعودي به خود گرفت و در يك روند افزايشي در خردادماه به سطح حدود 27 درصد رسيد. نقدينگي به مجموعه‌اي از پول نقد و دارايي‌هاي قابل تبديل به پول نقد اطلاق مي‌شود كه به سرعت و با كمترين هزينه به پول نقد تبديل مي‌شوند. به عبارتي ديگر، به مجموع پول و شبه پول در اقتصاد يك كشور نقدينگي مي‌گويند. بنابراين با توجه به رشد نقدينگي بايد ديد متهم اصلي چنين رشدي در بازه يكساله و در سه ماهه بهار امسال چه چيزي بوده است؟ براي پاسخ به اين سوال بايد به آمار و اطلاعات بخش پول- شامل اسكناس و سكه و سپرده‌هاي ديداري- و شبه‌پول شامل انواع سپرده‌هاي كوتاه‌مدت و بلندمدت نگاه كرد. آمارها نشان مي‌دهد كه بخش پول در خرداد امسال نسبت به خرداد پارسال 21.2 درصد رشد كرده. اين متغير در سه ماهه ابتدايي امسال نيز 7.3 درصد افزايش پيدا كرده است. در كنار آن، شبه‌پول نزديك به 29درصد در بازه يكساله و 5.7درصد در بازه سه ماهه افزايش پيدا كرده است.
روند نگران‌كننده چاپ پول
از طرف ديگر، بررسي رشد پايه پولي از اسفند پارسال تا خرداد ماه سال جاري نشان از روند كاهشي تا ارديبهشت ماه و روند افزايشي در خرداد ماه دارد. پايه پولي، منبعي است كه توسط بانك مركزي منتشر شده و در چرخه اقتصاد دراختيار بانك‌هاي تجاري قرار مي‌گيرد، به گونه‌اي كه بانك‌ها مي‌توانند با استفاده از اين منابع و از طريق خلق پول بانكي به گسترش حجم پول بپردازند. به عبارتي پايه پولي متغيري است كه نشان مي‌دهد چه ميزان پول توسط بانك مركزي در اقتصاد خلق شده است. اين متغير موتور پيشران ايجاد نقدينگي در اقتصاد و به تبع آن تورم است. آمارها نشان مي‌دهد رشد پايه پولي در اسفند ماه پارسال معادل ۲۷،۶درصد و رقم پايه پولي بيش از 1090 هزار ميليارد تومان بوده است. متغير رشد پايه پولي تا ارديبهشت ماه روند كاهشي طي كرده و به سطح ۲۱،۱ درصد رسيده و رقمي معادل 1093 هزار ميليارد تومان را ثبت كرده بود. اما در خرداد ماه امسال افزايش يافته و در سطح ۲۳،۳درصد رشد ايستاده است. طبق آمارها رقم پايه پولي در اين ماه به بيش از 1130 هزار ميليارد تومان رسيده است.
ضريب فزاينده از ۷،۵ عبور كرد
نقدينگي در اقتصاد متاثر از ميزان چاپ پول و شدت «ضريب فزاينده» موجود در اقتصاد است. در واقع متغيري به نام «ضريب فزاينده نقدينگي» توضيح مي‌دهد كه «به‌ازاي هر يك واحد پول خلق شده توسط بانك مركزي يا همان چاپ پول، به‌طور متوسط چند واحد پول و شبه‌پول در اقتصاد خلق شده است؟» ضريب فزاينده از سوي ديگر، نشان‌دهنده ميزان چرخش پول در شبكه بانكي است و ميزان تسهيلات‌دهي بانك‌ها را نيز مشخص مي‌كند. زماني كه اين ضريب افزايش پيدا مي‌كند به معناي افزايش تسهيلات‌دهي در شبكه بانكي و وام‌دهي به مشتركان بوده است. بررسي آمارهاي ضريب فزاينده از اسفند پارسال تا خرداد امسال نشان مي‌دهد روند اين متغير همواره صعودي بوده است؛ ضريب فزاينده در انتهاي زمستان پارسال معادل ۷،۲۲ بوده كه در يك روند پايدار افزايش به بيش از ۷،۵ در خرداد ماه امسال رسيده است. اين عدد نشان مي‌دهد كه در پايان بهار امسال، با سرعت بيشتري پول و شبه‌پول خلق شده است.
به‌طور كلي آمار متغيرهاي پولي، برخلاف اظهارات پيشين مسوولان بانك مركزي، خبر از يك سير افزايشي است. اما اين آمار زماني منتشر مي‌شود كه دولت چهاردهم هنوز شكل نگرفته و مشخص نيست كه برنامه دولت آقاي پزشكيان چيست؟ بنابراين بايد منتظر شكل‌گيري تيم اقتصادي دولت بود تا روند اقدامات بانك مركزي را براي كنترل تورم در اقتصاد مورد ارزيابي قرار داد.