سریال «سرزمین مادری» به کارگردانی کمال تبریزی، از زمان پخش فصل اول تا پایان فصل سوم، به یکی از آثار بحث‌برانگیز تلویزیون ایران تبدیل شد. این سریال که به وقایع تاریخی ایران از جنگ جهانی دوم تا انقلاب اسلامی پرداخته، همواره مورد توجه و نقد مخاطبان و منتقدان قرار گرفته است. اکنون، با پایان یافتن پخش آن، می‌توان به شکلی جامع‌تر به تحلیل نقاط قوت و ضعف این اثر پرداخت.
تحول نقش رهی: چالش‌های بازیگران در به تصویر کشیدن یک شخصیت پیچیده
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های «سرزمین مادری»، نقش رهی بود که در طول سه فصل توسط سه بازیگر مختلف به تصویر کشیده شد. علی شادمان که در نقش کودکی رهی ظاهر شد، با بازی درخشان خود استانداردهای بالایی را برای این شخصیت تعیین کرد. او با اجرای احساسی عمیق، تصویری ماندگار از یک کودک هوشمند و مقاوم در برابر سختی‌های زندگی را به‌جا گذاشت. این عملکرد خیره‌کننده باعث شد که انتظارات مخاطبان از بازیگران بزرگسال که جایگزین او شدند، به‌ویژه شهاب حسینی و آرش مجیدی، بسیار بالا باشد.
شهاب حسینی در فصل دوم، نقش رهی جوان را برعهده گرفت. او با تکیه بر توانایی‌های بازیگری خود، تلاش کرد تا عمق بیشتری به شخصیت رهی ببخشد و تحولات روانی و اجتماعی او را به نمایش بگذارد. حسینی با موفقیت توانست از تصویر کودکانه رهی عبور کند و به شکلی باورپذیر، گذار او به دوران جوانی را به تصویر بکشد.
در فصل سوم، آرش مجیدی به عنوان رهی میانسال وارد صحنه شد. او با ارائه شمایلی آرام‌تر و منطقی‌تر از رهی تلاش کرد تا بُعدی جدید به این شخصیت اضافه کند. اما این تغییر بازیگر، که در ابتدا با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد، نتوانست به طور کامل انتظارات مخاطبان را برآورده کند و بسیاری احساس کردند که ارتباط عمیقی که شادمان و حسینی با نقش برقرار کرده بودند، توسط مجیدی ادامه نیافت.
داستان فصل سوم: بازگشت
به ریشه‌ها و چالش‌های جدید
فصل سوم «سرزمین مادری» به سال 1354 می‌پردازد و زندگی رهی را در دوران میانسالی دنبال می‌کند. رهی که اکنون در یک کتابفروشی کار می‌کند و به دلیل مطالعات گسترده‌اش مورد توجه دانشجویان قرار گرفته، با مسائل جدیدی در زندگی خود مواجه است. او پس از جدایی از همسرش به خانه اوس‌حسین، پدرش، بازمی‌گردد .
تغییرات در داستان نشان‌دهنده بازگشت رهی به ریشه‌های خود و مواجهه با چالش‌های خانوادگی و اجتماعی جدید است. اما فصل سوم نتوانست همان هیجان و شور فصل‌های قبلی را به مخاطبان منتقل کند. بسیاری از بینندگان احساس کردند که با وجود پرداخت دقیق به جزيیات تاریخی و انسانی، این فصل در ایجاد یک ارتباط عمیق‌تر با مخاطب دچار مشکل شده است.
تحلیل شخصیت رهی:
از جذابیت تا از دست رفتن ارتباط با مخاطب
یکی از نقاط قوت سریال در فصل اول، ملموس بودن شخصیت رهی بود. رهی، با بازی درخشان علی شادمان، به عنوان یک پسربچه باهوش و احساساتی که زیر بار حرف زور نمی‌رفت و مقابل همه می‌ایستاد، توانست مخاطبان را به خود جذب کند. اما با پیشروی داستان و ورود به فضای سیاسی در فصل دوم، رهی به تدریج از آن شخصیت جذاب و ملموس فاصله گرفت و به چهره‌ای سردتر و کمتر قابل درک برای مخاطبان تبدیل شد. این تحول در شخصیت رهی، به ویژه در فصل سوم، همچنان ادامه داشت و باعث شد ارتباط بسیاری از مخاطبان با این شخصیت و داستان سریال کمرنگ‌تر شود.
فیلمنامه و نقش بازیگران:
قدرت درام و تعهد به تاریخ
کمال تبریزی با استفاده از فیلمنامه‌ای قوی، توانست روایتی چندلایه از تاریخ معاصر ایران را به تصویر بکشد.
فیلمنامه سرزمین مادری چنان جذاب و پرقدرت بود که بسیاری از بازیگران سرشناس ایران را به همکاری با این پروژه ترغیب کرد. شخصیت‌ها در این سریال همگی جذاب، پرکشش و عمیق بودند و این فرصتی کم‌یاب برای بازیگران محسوب می‌شد تا مهارت‌های خود را به نمایش بگذارند. با این حال، نقدهای تاریخی نیز به این سریال وارد است.
تحریفات تاریخی و تحلیل‌های یک‌جانبه از برخی وقایع گذشته، به‌ویژه در فصل‌های اول و دوم، مورد انتقاد قرار گرفتند. این موضوع برای نسل جوان که اطلاعات دقیقی از تاریخ ندارند، می‌توانست گمراه‌کننده باشد. به عنوان مثال، نمایش نادرست حمله نیروهای انگلیسی به ایران و تغییرات در نحوه پرداخت به شخصیت‌های تاریخی مانند دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی، از جمله مواردی است که مورد بحث و نقد قرار گرفتند.
درامی تاریخی با نقاط قوت و ضعف
«سرزمین مادری» با تمام نقدها و تحسین‌هایی که دریافت کرده، همچنان یکی از آثار مهم تلویزیون ایران محسوب می‌شود. این سریال می‌تواند مخاطبان را به تأمل در تاریخ و جامعه ایران وادارد، اما باید آن را نه به عنوان یک منبع کامل تاریخی، بلکه به عنوان یک درام تلویزیونی با نقاط قوت و ضعف در‌نظر گرفت.
برای نسل جوانی که به دنبال درک بهتر تاریخ معاصر ایران هستند، این سریال می‌تواند منبعی آموزنده باشد، البته به شرطی که با دقت و آگاهی به آن نگاه کنند.
کارگردان سینما و برنامه‌ساز