معناي ميزباني عربستان از پزشكيان
نشريه «هيل» نوشت
به نظر مي‌رسد با روي كار آمدن دولت جديد مسعود پزشكيان در ايران، همگان چشم به پويايي روابط خارجي دستگاه ديپلماسي كشورمان در منطقه و جهان دوخته‌اند. برخي تحليلگران انتظار دارند تيم ديپلماسي پزشكيان، سياست خارجي معتدلي در پيش بگيرد كه شامل تعميق روابط با كشورهاي منطقه نيز مي‌شود. به ادعاي عمران خالد، تحليلگر امور خاورميانه در وبگاه هيل، به‌رغم تشكيل كابينه نسبتا محافظه‌كار و ميانه‌رو در طيف سياسي ايران ازسوي رييس‌جمهور تازه منتخب ايران، سياست خارجي تهران تشويق خواهد شد رياض را براي اولين سفر رسمي خارجي خود در اولويت قرار دهد. منطق دولت تازه‌نفس روشن است: در سال‌هاي اخير، مهارت‌هاي ديپلماتيك عربستان‌سعودي در كاهش تنش‌ها موفق بوده است.
به‌زعم خالد، اين لحظه فرصتي منحصر به فرد براي ايران فراهم مي‌كند تا روابط خود را در منطقه بازتعريف كند و در تعميق روابط با عربستان‌سعودي، پس از بيش از يك سال از عادي‌سازي، نقش موثري ايفا نمايد. حال، اهميت درخواست‌ها براي تعميق روابط تهران و رياض، با توجه به جنگ غزه و همچنين ترور اسماعيل هنيه، رهبر سياسي حماس در تهران در 31 جولاي و همزمان با مراسم تحليف پزشكيان، به شكلي برجسته عريان است. ايران وعده خونخواهي هنيه از اسراييل را داده و در هفته‌هاي اخير، سايه سنگين جنگ گسترده بر منطقه سايه انداخته است. عربستان عمدتا تلاش داشته از درگيري‌هاي منطقه‌اي گاه و بيگاه در منطقه در ماه‌هاي اخير به دور باشد. به‌رغم تنش در درياي سرخ، رهبران سعودي با هوشياري تلاش كرده‌اند از ورود به هر نوع مناقشه بر حذر باشند، اما رويارويي ايران و اسراييل از نوع ديگري است. وعده انتقام ايران عليه اسراييل نگراني‌ها را افزايش داده و ايده ميانجيگري را در ميان رهبران منطقه مطرح كرده است.
درحالي كه مفهوم نقش ميانجيگري عربستان‌سعودي در روابط ايران جديد نيست، با نزديك شدن به انتخابات رياست‌جمهوري ايالات‌متحده و عدم اطمينان در مورد پيروزي دونالد ترامپ، اين مفهوم شكل تازه‌‌اي به خود گرفته است. حاميان اين استراتژي پيشنهاد مي‌كنند كه روابط نزديك رياض با واشنگتن مي‌تواند كاهش تحريم‌ها عليه تهران را تسهيل كرده يا معافيت‌هايي را براي سعودي جهت تجارت با ايران تضمين كند. اين رويكرد نيز جديد نيست، چراكه حتي پيش از تشديد تنش‌هاي اخير در منطقه، برخي مقامات در ايران درباره ايده ورود عربستان‌سعودي به عنوان ميانجي براي كمك به تعامل بهتر تهران با جامعه جهاني تحليل‌هايي مطرح كرده‌اند. حال، شرايط منطقه به نوعي است كه بسياري از بازيگران به دنبال راهي براي تعامل سازنده ميان تهران و واشنگتن هستند تا بدين طريق از ميزان تنش‌ها بكاهند. به‌زعم عمران خالد، همكاري بالقوه عربستان‌سعودي با واشنگتن مي‌تواند در اين سناريو نقش داشته باشد.
به نظر مسيري كه پزشكيان در ارتباط با كشورهاي منطقه در آن قدم گذاشته، پيش‌تر از سوي سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور فقيد ايران آغاز شده بود. به عقيده دانيل بايمن، تحليلگر امور خاورميانه در مركز مطالعات راهبردي و بين‌المللي، با اين حال، رويكرد كلي ايران خروج از انزواي ديپلماتيك به واسطه تعامل با كشورهاي منطقه، اوراسيا و به طور كلي شرق است تا تهران بدين طريق بتواند با گشودن دروازه‌هاي خود به سمت بازيگران قدرتمند، از اهرم آنها در مناسبات و مناقشات بين‌المللي براي خود سود جويد. عربستان‌سعودي، از بازيگران اقتصادي و قدرتمند منطقه است كه قدرت چانه‌زني بالايي نيز دارد و مي‌تواند براي ايران به شريك راهبردي بدل شود، چراكه منافع تهران و رياض به انرژي گره خورده است و دشمن اصلي فروش انرژي، ناامني است. بنابراين، رياض تلاش خواهد كرد بيش از پيش نسبت به تحولات خارجي ايران حساسيت به خرج دهد و پيوند خود را با تهران عميق‌تر كند. دوري بن سلمان از غرب و نزديكي او به شرق، به ويژه چين و روسيه باعث شده است حركت به سمت روابط نزديك‌تر ميان تهران و رياض تسريع شود.
رويكرد رييس‌جمهور آينده ايالات‌متحده در قبال خاورميانه نيز در روابط دولت پزشكيان با سران سعودي نقش اساسي خواهد داشت. به‌زعم كاترين تروگر، كارشناس امور اوراسيا در دانشگاه جان هاپكينز و عضو غيرمقيم در مركز مطالعات راهبردي و بين‌المللي، در صورت روي كار آمدن ترامپ، او ممكن است نسبت به هرگونه مداخله نظامي در خاورميانه بسيار محتاط‌تر از دولت بايدن باشد. دولت بايدن به شكل موثري با اسراييل، اردن و كشورهاي حاشيه خليج‌فارس براي سرنگوني پهپادها و موشك‌هاي ايراني همكاري كرد. همچنين، آرايش نظامي اخير و پرهزينه ايالات‌متحده در منطقه نشان از عزم بايدن براي دفاع از اسراييل در مقابل پاسخ احتمالي ايران به اين رژيم دارد. بنابراين، كشورهاي منطقه، به ويژه عربستان‌سعودي به خوبي مي‌دانند ناامني در منطقه بسيار به ضرر آنها تمام خواهد شد، اين درسي است كه عربستان از جنگ در يمن آموخت. در آن زمان، به‌رغم فروش كم‌سابقه سلاح به عربستان ازسوي دولت ترامپ، ايالات‌متحده به شكل مستقيم هيچ قدمي در اين جنگ به نفع عربستان بر نداشت. همين امر خشم سعودي‌ها را برانگيخت. بنابراين، ايران و عربستان، در شرايط كنوني و تحولات پيش رو بيشتر به دنبال شراكت و همگرايي هستند تا رقابت و تخاصم و اين امر در تحركات ديپلماتيك دو كشور به خوبي عريان است. دولت پزشكيان نيز فرصتي دراختيار دارد تا باب روابط عميق‌تر را با كشورهاي منطقه، به ويژه عربستان‌سعودي باز كند. اين امر مي‌تواند اولين آزمون سياست منطقه‌اي دولت پزشكيان باشد.