پلن تهران براي عبور از بازي كريدورها

 مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور ايران در اولين سفر خارجي خود در راس هياتي بلند‌پايه به عراق رفت تا زمينه را براي تقويت روابط تهران و بغداد در بحبوحه تشديد تحريم‌هاي غرب تقويت كند. در واقع، يكي از اهداف مهم سفر رييس دولت چهاردهم، پافشاري بر آزادسازي دارايي‌هاي بلوكه شده ايران در عراق در نتيجه تحريم‌هاي امريكاست. بر طبق گزارش‌ها، حدود 11 ميليارد دلار از دارايي‌هاي ايران در بانك‌هاي عراق بلوكه شده است. اين مبلغ در نتيجه صادرات كالا و تامين برق و گاز عراق از سوي ايران بوده است. ناظران بر آنند در صورت همكاري عراق در آزادسازي اين دارايي‌ها و رويكرد دولت پزشكيان به كشورهاي منطقه، روابط تجاري تهران و بغداد روزهاي بهتري را به چشم خواهد ديد. 

 پزشكيان ديدار سه روزه خود را در روز چهارشنبه با محمد شياع السوداني، نخست وزير عراق در بغداد آغاز كرد و تعدادي توافقنامه همكاري را به امضا رساند. او در سفري تاريخي، در دومين روز وارد اربيل شد و مورد استقبال نيچروان بارزاني، رييس اقليم كردستان عراق قرار گرفت. سفر پزشكيان به عراق در بحبوحه مجموعه تحولات و رويارويي‌هاي تازه ايران با غرب رخ مي‌دهد. عراق همسايه‌اي راهبردي براي ايران محسوب مي‌شود و در همين راستا تمايل تهران براي حفظ رابطه با بغداد بيش از پيش ارزيابي مي‌شود. اما حضور نيروهاي امريكايي در بخش‌هايي از عراق از يك سو و همچنين تحريم‌هاي غرب مانع از تعميق روابط راهبردي دو بازيگر در سال‌هاي اخير شده است.پس از بهبود روابط تهران با برخي كشورهاي منطقه در دولت ابراهيم رييسي، به نظر ماموريت پزشكيان اكنون حفظ و گسترش روابط با كشورهاي منطقه است. عراق به دليل وابستگي‌هاي متقابل سياسي، اقتصادي و اجتماعي با تهران همچنان اولويتي راهبردي براي ايران است. ايران نفوذ قابل توجهي در عراق دارد و نيروهاي مقاومت متحد ايران در ماه‌هاي اخير و در همراهي با مردم غزه، به نوعي با رژيم اسراييل درگير بوده‌اند. از سوي ديگر، بغداد براي بهبود وضعيت اقتصادي نه چندان مناسب خود، به تامين انرژي از سوي ايران نياز مبرم دارد؛ هر چند كه براي تامين امنيت خود، بيش از ايالات متحده، بر ايران تكيه كرده است. همزمان پزشكيان به اقليم كردستان عراق نيز سفر داشت؛ سفري كه هدفش تقويت روابط سياسي، تجاري و امنيتي با رهبران كرد در اربيل و سليمانيه است. ايران نه تنها براي تامين امنيت در درون مرزهاي خود به همكاري اقليم كردستان نياز دارد، كه براي پيشبرد اهداف راهبردي و بلندمدت نيز بر امنيت در كل عراق و به ويژه اقليم كردستان حساب ويژه‌اي باز كرده است. پس دست كم در مورد اقليم كردستان، امنيت و تجارت، هم در بعد محلي و هم منطقه‌اي، براي تهران اهميت ويژه‌اي دارد. تهران همواره براي حفظ ثبات امنيتي و تجاري خود تلاش داشته تا با بازيگران منطقه وارد تعامل شود. روابط تهران و اقليم كردستان از اين دست است. در واقع، پس از دفع خطر گروه تروريستي داعش به كمك ايران در عراق به‌طور كلي، و در اقليم به شكل خاص، روابط تهران، بغداد، و اربيل وارد فصل تازه‌اي شد. تهران امنيت اربيل و بغداد را امنيت خود قلمداد مي‌كند چرا كه در صورت هر گونه هرج و مرج در اين منطقه، امنيت مرزهاي ايران نيز ممكن است با تهديد مواجه شود. حضور گروه‌هاي متخاصم در مرز همواره معضلي امنيتي براي ايران قلمداد مي‌شود. اخيرا با توافقنامه امنيتي ايران با بغداد و اربيل، اين گروه‌هاي مسلح به مناطقي دور از مرزهاي ايران رانده شده‌اند.
از سوي ديگر، موقعيت ژئوپوليتيك اقليم براي ايران نيز حائز اهميت است. اقليم كردستان در واقع يك شاهراه ژئوپوليتيك است كه مي‌تواند كريدورها و خطوط لوله انرژي بسيار راهبردي را از خود عبور دهد. در شرايطي كه قدرت‌هاي جهاني با تحريم و كارشكني تلاش دارند ايران را از بازي كريدورها كنار بگذارند، تهران نيز تلاش دارد در راستاي منافع خود اين طرح‌ها را خنثي كند. هم بازيگران منطقه‌اي رقيب ايران، و هم قدرت‌هاي جهاني در تلاش بوده‌اند موقعيت ژئواكونوميك و ژئوپوليتيك ايران را تضعيف كنند و به نوعي تهران را در محاصره اقتصادي قرار دهند. طرح‌هاي عمدتا امريكايي براي دور زدن ايران با حمايت از كريدور «آي مك » و حضور نظامي در منطقه سبب شده است ديپلماسي ايران با كشورها و بازيگران منطقه به مرحله‌اي با پويايي بيشتر و موثرتر وارد شود. 
خوزه ايگناسيو كاسترو تورس، تحيلگر مسائل خاورميانه در وبسايت آتالايار نوشت در واقع، پس از توفان‌الاقصي و شكست طرح كريدور هند-خاورميانه-اروپا موسوم به «آي مك » در عبور از سرزمين‌هاي اشغالي، ايالات متحده تلاش دارد اين كريدور را، بدون در نظر گرفتن منافع ايران، از عراق عبور دهد. در واقع، يكي از اهداف غرب و برخي كشورهاي منطقه براي اين كريدور، همانند كريدور زنگزور، خنثي‌سازي طرح‌هاي ايران براي توسعه روابط تجاري و امنيتي با بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه است. فارغ از اينكه اين پروژه در شرايط كنوني منطقه تا چه حد قابل اجرا باشد، مانع از طرح‌هاي بلندمدت ايران براي دستيابي كريدور راهبردي خود به مديترانه خواهد شد. 
طرح بلندمدت و راهبردي ايران براي رسيدن به درياي مديترانه از مسير عراق و سوريه، با ايجاد ناامني در اين دو كشور پس از بهار عربي و ظهور داعش تا حدي مختل شد. پس از آن نيز با حضور نيروهاي اشغالگر امريكايي در عراق و سوريه به بهانه مبارزه با داعش، اين طرح به سمت كمرنگ شدن پيش مي‌رفت. اما به نظر مي‌رسد با آرام‌تر شدن اوضاع و ثبات نسبي در عراق و اقليم كردستان، طرح راهبردي ايران دوباره در دستور كار قرار گرفته است. به باور برخي ناظران امور راهبردي، اين كريدور مي‌تواند در دو محور جنوب و شمال عراق پيگيري شود و نيازمند همكاري امنيتي و سياسي دولت عراق و اقليم كردستان است. به زعم مارتين چولوف، تحليلگر مسائل خاورميانه در روزنامه گاردين، اين كريدور، تهران را از مسيرهاي بغداد و اقليم كردستان، و نواحي شمال سوريه به بندر لاذقيه در سوريه مي‌رساند. پس اولين كليد اين كريدور راهبردي، حفظ امنيت در عراق و اقليم كردستان و همچنين تعميق روابط با بغداد و اربيل است. فارغ از نقش بسيار مهم بغداد و اربيل در تجارت دوجانبه با تهران، همكاري‌هاي دو طرف در مسائل منطقه‌اي و راهبردي نيز در دستور كار سفر اخير پزشكيان قرار داشت و طرفين بر آن تاكيد كردند.