تحليلگران ابعاد سفر رييس‌جمهوري به قطر را بررسي كردند
معناي سفر پزشكيان به دوحه؟
آيا غرب مي‌تواند با حمايت پادشاهي‌هاي خليج‌فارس
تنش‌ها را مهار كند؟
مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور ايران در جريان سفرش به دوحه از ديدار رسمي با شيخ تميم بن حمد آل ثاني امير قطر و حضورش در نشست مجمع گفت‌وگوي همكاري آسيا خبر داد. اين سفر در بحبوحه گسترش تنش در منطقه پس از شهادت سيد حسن نصرالله، پاسخ موشكي ايران به اسراييل و حمله زميني اسراييل به لبنان رخ داد. به گزارش ايرنا، مسعود پزشكيان رييس‌جمهور ايران روز چهارشنبه براي يك سفر رسمي دو روزه وارد دوحه شد كه سومين سفر بين‌المللي او از زمان تصدي‌اش بر مسند رياست‌جمهوري ايران است. اين سفر كه به دعوت شيخ تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر انجام شد، براي تقويت روابط ديپلماتيك و اقتصادي بين دو كشور حياتي ارزيابي مي‌شود. سپس، پزشكيان در نشست خبري مشترك با امير قطر بر اهميت ثبات منطقه به ويژه در ميان ملت‌هاي مسلمان تاكيد كرد. او با تاكيد بر اينكه ملت‌هاي مسلمان با هم برادر هستند، خواستار اتحاد و همبستگي بيشتر كشورهاي اسلامي شد. پزشكيان با تاكيد بر اينكه ايران به دنبال جنگ و خونريزي نيست، تصريح كرد: امنيت منطقه، امنيت همه مسلمانان است. ما به دنبال صلح و ثبات هستيم. او همچنين با صدور هشداري به اسراييل خاطرنشان كرد: در صورت ادامه اقدامات تجاوزكارانه رژيم صهيونيستي، پاسخ ايران قاطع‌تر خواهد بود. پزشكيان رييس‌جمهور در اين سفر چندين تفاهمنامه دوجانبه را نيز امضا كرد. اين توافقنامه‌ها نشان‌دهنده پيشرفت قابل‌توجهي در روابط ايران و قطر قلمداد مي‌شود. سفر پزشكيان همچنين شامل شركت در نوزدهمين نشست گفت‌وگوي همكاري آسيا (ACD) بود. اين اجلاس كه 35 كشور عضو را گردهم مي‌آورد، گفت‌وگو و همكاري را در زمينه ابتكارات اقتصادي و فرهنگي عمده در سراسر آسيا تسهيل مي‌كند. پزشكيان در اين نشست بر همكاري‌هاي منطقه‌اي تاكيد كرد و به چالش‌هاي كليدي پيش روي آسيا پرداخت. علاوه بر اين، رييس‌جمهور ايران در حاشيه نشست گفت‌وگوي همكاري آسيا با وزير خارجه عربستان ديدار كرد و دو طرف بر حل و فصل اختلافات تاكيد كردند. پزشكيان همچنين با رهبران حماس نيز ديدار كرد و بر حمايت ايران از مقاومت منطقه تاكيد داشت. در همين رابطه، روزنامه گاردين در گزارشي اين مساله را مطرح مي‌كند كه سفر پزشكيان به دوحه و ديدار با سران كشورهاي حاشيه خليج‌فارس، در ميانه تشديد تنش‌ها در خاورميانه حمله احتمالي ادعايي اسراييل به ايران چه معنايي دارد؟ تل‌آويو فعل و انفعال‌هاي اخير ادعايي اخير خود را با هدف تضعيف ايران و اعمال نظم جديدي در خاورميانه قلمداد كرده است. اين نظم جديد تماما در راستاي اهداف اسراييلي براي مقابله با نفوذ ايران و تضعيف متحدين تهران است. حملات اخير همچنين، توسعه‌طلبي اين رژيم در سرزمين‌هاي اشغالي را نمايان مي‌كند. فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان‌سعودي در روزنامه فايننشال تايمز روز چهارشنبه بدون اشاره به درگيري اسراييل و ايران يا احتمال اينكه جو بايدن در بحبوحه تنش ميان اسراييل و ايران چه نقشي مي‌تواند داشته باشد، مدعي شد: تشكيل كشور فلسطين پيش‌نياز صلح است، نه محصول جانبي آن. با اين حال از نظر پاتريك وينتور، نويسنده يادداشت، واقعيت اين است كه بعيد است رهبران كشورهاي خليج‌فارس، علي‌رغم حمايت مردمي در كشورهاي‌شان از آرمان فلسطين، استراتژي كلان منطقه‌اي خود را تغيير دهند و از فلسطينيان حمايت سياسي و نظامي كنند.
گاردين در ادامه مدعي شد: در حال حاضر، رهبران كشورهاي حاشيه خليج‌فارس با چشم‌اندازي در منطقه روبه‌رو هستند كه در آن رژيم اسراييل مصمم به دامن زدن به بحران‌هاي منطقه‌اي است. گزارش‌هايي مبني بر اينكه اسراييل در نظر دارد به تاسيسات نفتي ايران حمله كند، آشوبي در دل سران شوراي همكاري خليج‌فارس به‌راه انداخته است. يكي از ديپلمات‌هاي عرب به گاردين گفت كه از پيامدهاي احتمالي گسترش تنش در منطقه هراس دارد. او ادعا كرد پيروزي كامل (ادعايي) اسراييل در منطقه مشكلات فراواني براي خاورميانه به همراه دارد كه مهم‌ترين آن،اين است: «هر چيزي را مي‌توان از طريق جنگ كامل به دست آورد.» ترور (شهيد) اسماعيل هنيه، رهبر حماس، ضربه شديدي به اميد دوحه براي دستيابي به توافق آتش‌بس و كاهش تنش‌ها در منطقه وارد كرد. به همين ترتيب، در جبهه دوم، يعني لبنان، كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس از جمله كويت، عمان، عربستان‌سعودي، قطر و امارات متحده عربي قبلا از اسراييل خواسته‌اند به حاكميت كشور لبنان احترام بگذارد و آتش‌بس را بپذيرد. اما در عين حال، تمامي اين طرف‌ها در قبال رويارويي ايران و اسراييل موضع خاصي نگرفته يا اعلام بي‌طرفي كرده‌اند.
به ادعاي ويتنور، اگر رويارويي ايران و اسراييل ادامه يابد، كشورهاي خليج‌فارس و كشورهاي عربي ممكن است با معضلاتي مواجه شوند. از يك‌سو به ادعاي نويسنده تضعيف درازمدت نفوذ ايران ممكن است خلأ نامطلوب و بي‌ثبات‌كننده‌اي ايجاد كند كه در آن تنها رژيم اسراييل در منطقه حاكم است. از سوي ديگر، ممكن است فرصتي براي كشورهاي منطقه باشد تا از تضعيف ادعايي نفوذ ايران استفاده كنند و متحدين ايران را در منطقه تحت فشار قرار دهند. اين در شرايطي است كه ايران خواهان ارتباط نزديك‌تر با كشورهاي حاشيه خليج‌فارس و همكاري با آنها در زمينه‌هاي متفاوت است.
در اين ميان گروهي از تحليلگران با استناد به سفر اخير پزشكيان به قطر براين باورند كه ايران و كشورهاي خليج‌فارس گام به گام از اختلافات سال‌هاي اخير خود فاصله مي‌گيرند. در ميان اين كشورها، عربستان‌سعودي از اهميت بالايي برخوردار است. هرچند به ادعاي گروهي از تحليلگران رقابت پنهان تهران و رياض در ميانه افزايش تنش‌ها در خاورميانه نيز قابل انكار نيست، با اين حال، آسيب‌پذيري‌هاي متقابل فزاينده باعث ايجاد نزديكي آرام و محتاط دو طرف به يكديگر شد كه در توافق كاهش تنش پكن در سال 2023 به اوج خود رسيد. اگرچه هنوز تهران و رياض تا حل و فصل كامل مناقشه فاصله دارند، ديدار وزير خارجه عربستان با مسعود پزشكيان در حاشيه گفت‌وگوي همكاري آسيا نشان از عزم جزم دو طرف براي پيمودن مسير رسيدن به همكاري منطقه‌اي دو بازيگر درقبال چالش‌هاي منطقه‌اي دارد. اين تنش‌زدايي به مهار تنش‌هاي منطقه‌اي كمك كرده است. گفت‌وگو بين رياض و تهران در بحبوحه بحران غزه مكرر رخ داده و ممكن است پس از شهادت سيد حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله ازسوي اسراييل، وارد مرحله‌اي تازه شود.
در بحبوحه تنش‌هاي منطقه‌اي كه به سرعت در حال گسترش است و همچنين، چالش‌هاي ناشي از مخالفت ايران با حضور غرب در منطقه و مناقشه تهران با غرب بر سر برنامه هسته‌اي ايران و اتهامات غرب عليه ايران نسبت به مشاركت (ادعايي تهران) در جنگ اوكراين، كشورهاي اروپايي اكنون بايد نزديكي غيرمنتظره تهران و رياض و ساير كشورهاي منطقه را به دقت برآورد كنند. به عقيده جولين بارنز ديسي، مدير خاورميانه و شمال آفريقاي انديشكده شوراي اروپايي روابط خارجي، رياض و دوحه اكنون از نفوذ و اهرم اقتصادي فزاينده‌اي در تهران براي كاهش تنش و همچنين ميانجيگري در قبال برنامه هسته‌اي ايران برخوردارند و نزديكي ايران به اين دو بازيگر مي‌تواند بستري براي غرب هموار سازد تا روند مذاكرات در آينده را تسريع بخشند. نشريه گاردين با استناد به گزاره‌هاي فوق نوشت: اروپايي‌ها بايد فعالانه گزينه ديپلماسي را براي ارتقاي ثبات منطقه تشويق كنند. همزمان آن‌گونه كه مدير انديشكده شوراي اروپايي روابط خارجي نوشته، سعودي‌ها مي‌توانند در روند تقويت تعامل خود، از تهران بخواهند براي امنيت منطقه و تعيمق همكاري‌هاي منطقه‌اي، از جنگ گسترده‌تر در خاورميانه جلوگيري كند. تعامل تهران با عربستان و قطر حتي مي‌تواند به تشويق مذاكرات در مورد ساير موضوعات حياتي مانند برنامه هسته‌اي ايران بينجامد. از نظر بارنز ديسي، اين امر حتي اگر دولت دوم دونالد ترامپ كارزار «فشار حداكثري» امريكا عليه تهران را تجديد كند و روابط با غرب بيش از پيش بدتر شود، صادق است. اين تحليلگر مي‌نويسد بعيد است رياض با امريكا براي توقف فعالانه اقدامات سخت عليه ايران همكاري كند، اما نزديكي رياض به تهران به فضا براي تعامل تهران با واشنگتن را تعديل خواهد كرد.