روزنامه اعتماد بررسي كرد
بازتاب شهادت يحيي سنوار در رسانه‌هاي جهان
آينده غزه و سرنوشت مذاكرات آتش‌بس بعد از رهبر ارشد حماس چگونه است؟
احسان پناه‌بر
روز پنجشنبه، مقامات اسراييلي مدعي شدند يحيي سنوار، رهبر حماس روز چهارشنبه هدف نظاميان اين رژيم در جنوب نوار غزه قرار گرفته و به شهادت رسيده است. جنبش حماس به طور رسمي و علني اين ادعاي مقامات اسراييلي را تاييد نكرده و در مورد اين گزارش‌ها اظهارنظر نكرده است. شهيد يحيي سنوار در واقع يكي از فرماندهان اصلي و مغز متفكر توفان‌الاقصي در 7 اكتبر سال گذشته عليه اشغالگري‌هاي رژيم اسراييل قلمداد مي‌شود. اسراييل پيش از اين تعقيب و ترور او را هدفي كليدي براي خود مي‌دانست. در همين رابطه، ارتش رژيم اسراييل و شين بت روز پنجشنبه در بيانيه‌اي اعلام كردند كه ترور يحيي سنوار چهارشنبه شب به وقت محلي در جنوب نوار غزه رخ داده است. اين بيانيه مدعي است در جريان «گشت‌زني معمول» ارتش اسراييل، نظاميان اين رژيم با سه رزمنده حماس مواجه شده، به تبادل آتش پرداختند و در نتيجه آن هر سه رزمنده حماس به شهادت رسيدند. مقامات اسراييلي مدعي شدند اين حادثه «تصادفي» بوده و مبتني بر اطلاعات و برنامه از پيش طراحي شده نبوده است. ارتش اسراييل و شين بت همچنين ادعا كردند هيچ اسير اسراييلي در دست حماس در اين حادثه حضور نداشت. سخنگوي بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل نيز در پيامي از ارتش اسراييل خواسته است تا گزارش ترور يحيي سنوار، رهبر حماس را در اختيار خانواده‌هاي اسراي اسراييلي قرار دهد. واكنش رهبران غربي و متحد اسراييل به خبر شهادت يحيي سنوار عمدتا با حمايت از مواضع اين رژيم در قبال اين حادثه همراه بود. بيشتر رهبران غربي از خبر شهادت رهبر حماس ابراز شادماني كرده و آن را فرصتي براي سرعت بخشيدن به حذف ادعايي حماس و آزادي اسراي اسراييلي در غزه دانستند. اما بسياري از ناظران مستقل معتقدند مرگ سنوار تغيير چنداني در موضع حماس ايجاد نخواهد كرد، چراكه پيش از اين نيز حذف برخي رهبران اين جنبش آنچنان خللي در مقاومت آنها نداشته است.
شهيد يحيي سنوار در سال 1962 در اردوگاه پناهندگان خان يونس در غزه تحت حاكميت وقت مصر در خانواده‌اي متولد شد كه در جريان جنگ فلسطين در سال 1948 از عسقلان اشغالي آواره شده بودند. او تحصيلات خود را در دانشگاه اسلامي غزه به پايان رساند و ليسانس زبان و ادبيات عربي گرفت. رهبر حماس به اتهام كشتن دو سرباز اسراييلي در سال 1989 به چهار بار حبس ابد از سوي اسراييل محكوم شد. اما پس از 22 سال در ميان هزار و 26 نفر زنداني فلسطيني بود كه در تبادل اسرا با اسراييل در سال 2011 آزاد شد. سنوار پس از آزادي از زندان‌هاي رژيم اسراييل، به يكي از بنيانگذاران دستگاه امنيتي و ضدجاسوسي حماس تبديل شد.
در سال 2017، سنوار به عنوان رهبر حماس در منطقه غزه برگزيده شد. او سال بعد با دفاع از تظاهرات مرزي 2019-2018 غزه، از مقاومت مسالمت‌آميز و مردمي عليه ظلم و اشغالگري حمايت كرد. در سال‌هاي بعد، او كه نسبت به مقاومت مسالمت‌آميز براي پايان اشغالگري اسراييل اميد خود را از دست داده بود، اعلام كرد رويارويي نظامي را تنها راه «آزادسازي فلسطين» مي‌داند. سنوار اذعان كرد اسراييل جز زبان زور نمي‌فهمد و راه مقابله با اسراييل را نه مذاكره، كه اقدام نظامي مي‌داند. يحيي سنوار مجددا در سال 2021 به عنوان رهبر حماس در غزه انتخاب شد. كمي بعدتر از سوء قصدي از جانب رژيم اسراييل در همان سال جان سالم به‌در برد. سنوار و ديگر رهبران حماس در غزه، سرانجام پس از برنامه‌ريزي عمليات توفان‌الاقصي، توانست با موفقيت آن را به انجام برساند و پس از يك سال مقاومت در مقابل اسراييل، به شهادت رسيد.
سرنوشت رهبري حماس؛ جانشين احتمالي سنوار كيست؟
شهادت يحيي سنوار پرسش‌هاي بسياري را در مورد آينده غزه و حماس ايجاد كرده است. شايد هيچ كدام مهم‌تر از اين پرسش نباشد كه چه كسي جايگزين سنوار در ساختار رهبري حماس خواهد شد. سنوار همواره به عنوان رهبري سرسخت در مبارزه با اشغالگري اسراييل و عدم مماشات با اين رژيم شناخته مي‌شود. او در مذاكرات آتش‌بس پيشنهادي ايالات‌متحده، متوجه امتيازات ويژه به اسراييل شده بود و در تلاش بود طرح‌هاي امريكا را خنثي كند. به همين دليل، مدام به سنگ‌اندازي در طرح آتش‌بس متهم مي‌شد. حال به نظر مي‌رسد سران اسراييل و امريكا شهادت او را فرصتي براي پيشبرد اهداف خود در غزه قلمداد كرده‌اند. اما اين خوشبيني ايالات‌متحده به نظر چندان واقعي نيست، چراكه تمامي گزينه‌هاي جانشيني شهيد يحيي سنوار به نظر در عدم مماشات با اسراييل با او هم‌صدا هستند. ناظران و منابع خبري برخي نامزدهاي اصلي براي جايگزيني او را مطرح مي‌كنند. مهم‌ترين و محتمل‌ترين گزينه جانشيني يحيي سنوار، خالد مشعل است. او از سال 2006 به مدت بيش از يك دهه رهبر كلي حماس و همچنين رهبر سابق دفتر سياسي اين جريان بود. به گفته شوراي روابط خارجي اروپا، محمود الزهار يكي از بنيانگذاران و اعضاي ارشد حماس، فردي با موضع سختگيرانه از ديگر جانشين‌هاي احتمالي است. او در سال 2006 به عضويت شوراي قانونگذاري فلسطين انتخاب و پس از پيروزي حماس در انتخابات در آن سال، به عنوان اولين وزير امور خارجه اين جنبش منصوب شد. گزارش شده است كه او از سوءقصد اسراييل در سال‌هاي 1992 و 2003 جان سالم به در برده است. رويترز گزارش مي‌دهد كه الزهار از 7 اكتبر تاكنون هيچ اظهارنظر علني نداشته است. الزهار پيش‌تر به عنوان پزشك در غزه كار مي‌كرد و باني موسسات خيريه پزشكي بوده است. يكي ديگر از جانشينان احتمالي مي‌تواند برادر يحيي سنوار، يعني محمد سنوار باشد. ناظران معتقدند اگراو به رهبري حماس انتخاب شود، احتمالا رويكرد برادرش در ارتباط با مذاكرات آتش‌بس را پيش مي‌برد. يك مقام امريكايي به سي‌ان‌ان گفت كه اگر محمد انتخاب شود، احتمالا مذاكرات آتش‌بس به كلي به‌هم مي‌خورد، چراكه به ادعاي اين مقام امريكايي محمد سنوار مواضع سختگيرانه‌تري در قبال مقاومت عليه اسراييل دارد. موسي ابومرزوق نيز مي‌تواند يكي از گزينه‌اي جانشيني يحيي سنوار باشد. ابومرزوق از بينانگذاران حماس است. او همچنان يكي از اعضاي دفتر سياسي ارشد اين جنبش به شمار مي‌رود. نيويورك تايمز گزارش داد كه در دهه 90، اسراييل ابومرزوق را متهم به تامين مالي و كمك به سازماندهي حملات عليه نظاميان اسراييلي كرد. او پس از گذراندن نزديك به دو سال در زنداني در منهتن در دهه 1990 با خروج از ايالات‌متحده موافقت كرد. سپس امريكا او را به اردن تبعيد كرد. گزينه احتمالي ديگر براي جانشيني شهيد يحيي سنوار، خليل الحيه، يكي از اعضاي دفتر سياسي حماس در قطر و مذاكره‌كننده اصلي در مذاكرات آتش‌بس در دوحه است.
آينده غزه بعد از ترور سنوار؛ مقدمات صلح برقرار مي‌شود؟
اكسيوس به نقل از مقامات اسراييلي و امريكايي مدعي است شهادت يحيي سنوار، رهبر حماس فرصتي براي از سرگيري مذاكرات براي آزادي 101 اسير باقيمانده نزد حماس در غزه است. آنها همچنين اين ادعا را مطرح كردند با شهادت سنوار، راه براي برقراري آتش‌بس در غزه هموارتر شده است. مقامات اسراييلي و امريكايي در گفت‌وگو با اكسيوس گفتند مذاكرات آتش‌بس و تبادل اسرا به مدت دو ماه متوقف شده است. آنها با متهم كردن حماس و شخص يحيي سنوار، شكست در مذاكرات قبلي و توقف آن را بر عهده حماس و رهبر آن مي‌دانند. ناظران معتقدند مواضع مستحكم شهيد يحيي سنوار در مقابل زياده خواهي‌هاي اسراييل و امريكا طرح‌هاي آنها را براي شكست دادن و نابودي احتمالي حماس ناكام گذاشته است. در واقع، اكنون پس از شهادت سنوار، «تصوير پيروزي» ادعايي نتانياهو را كه از زمان حملات 7 اكتبر به دنبال آن بوده است، روشن‌تر مي‌كند. برخي مقامات اسراييلي مدعي‌اند اكنون نتانياهو مي‌تواند از فضاي سياسي داخل اسراييل و هم در داخل كابينه‌اش استفاده كرده و به سمت توافق حركت كند. اين درحالي است كه ناظران معتقدند حذف يك رهبر مقاومت نمي‌تواند به معناي نابودي يا تضعيف چشمگير اين گروه باشد. آنها با استناد به ترورهاي قبلي رهبران حماس و حزب‌الله، ادعاي نابودي اين جنبش‌ها را رد مي‌كنند و معتقدند مقاومت عليه اسراييل ادامه خواهد داشت. ثباط المعار، نويسنده و تحليلگر سياسي فلسطيني به سي‌ان‌ان گفت كه سنوار تنها يكي از اسامي مندرج در فهرست طولاني ترورهايي است كه «مقاومت» را متوقف نكرده است. المعار گفت با ترور سنوار، بعيد است موقعيت حماس تغيير كند يا مجبور به تسليم شود. در همين رابطه، جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات‌متحده روز پنجشنبه پس از تماس خود با نتانياهو مدعي شد زمان آن فرا رسيده است كه پس از ترور يحيي سنوار، رهبر حماس، به جنگ غزه پايان داده شود.
در همين رابطه، برخي مقامات اسراييلي در گفت‌وگو با نيويورك تايمز مدعي‌اند برخلاف سنوار، ديگر رهبران و فرماندهان حماس ممكن است آمادگي بيشتري براي پذيرش شرايط آتش‌بس داشته باشند. در همين رابطه، نتانياهو روز پنجشنبه در بيانيه‌اي مدعي شد به كساني كه در غزه تسليم شوند، امان خواهد داد. نتانياهو همچنين مدعي شد شهادت سنوار آغاز «روز بعد» در غزه بدون حماس است و اين جنبش ديگر غزه را كنترل نخواهد كرد. نخست‌وزير اسراييل مدعي شد بازگشت اسراي اسراييلي فرصتي براي رسيدن به همه اهداف است و پايان جنگ را نزديك‌تر مي‌كند.
جاناتان پنيكاف، تحليلگر مسائل خاورميانه در شوراي آتلانتيك معتقد است كه نتانياهو ممكن است پس از يحيي سنوار فشار را بر غزه بيشتر كند، اما به نظر تحول چشمگيري در اين منطقه رقم نخواهد خورد، چراكه جبهه‌هاي ديگر، از جمله لبنان عليه اسراييل باز شده و توان نظامي اسراييل نيز همانند روزهاي اول جنگ نيست.
همچنين، كارميل آربيت، تحليلگر مسائل خاورميانه در موسسه اسكوكرافت به وال استريت ژورنال گفت طرح اسراييل براي غزه اشغال بلندمدت آن است و با حذف يك يا چند رهبر و فرمانده مقاومت در غزه در راهبرد كلي اسراييل تغييري ايجاد نمي‌كند. آربيت معتقد است كه نتانياهو در كوتاه‌مدت قادر نخواهد بود جنگ در غزه را به پايان برساند، چراكه اهداف بلندمدتي در داخل اسراييل (سرزمين‌هاي اشغالي) و خارج از آن دارد. پس به نظر اميدي به توافق آتش‌بس و پايان جنگ در كوتاه‌مدت وجود ندارد. در همين رابطه، دني سيترينوويچ تحليلگر امور راهبردي و امنيتي در گفت‌وگو با نيويورك تايمز گفت؛ ترور رهبران مقاومت در منطقه نمي‌تواند مشكلات راهبردي اسراييل در خاورميانه را حل كند، چراكه حماس هرگز سقوط نخواهد كرد و در يك سال گذشته، اين جنبش با توفان‌الاقصي باعث آزاد شدن خشم ديگر گروه‌هاي مقاومت و حتي برخي دولت‌هاي منطقه عليه رژيم اسراييل شده است. پس، پيروزي‌هاي تاكتيكي نتانياهو در حذف رهبران مقاومت هرگز نمي‌تواند به پيروزهاي راهبردي او بدل شود.