مجموعه سندهاي راهبردي فدراسيون روسيه

كتاب 374 صفحه‎اي «مجموعه سندهاي راهبردي فدراسيون روسيه (2021-1993) » به همت خانم دكتر الهه كولايي استاد ارجمند دانشگاه تهران، گردآوري و با همكاري خانم‎ها «سيكا سعدالدين» و «زهره خان محمدي» به فارسي ترجمه و توسط انتشارات «پژوهشكده مطالعات راهبردي»منتشر شده است.
بيش از سه دهه است كه برخي از دولت‎هاي جهان اسنادي را در حوزه‎هاي سياسي، نظامي و امنيتي تهيه و منتشر مي‎كنند. اسناد امنيت ملي معمولا در راستاي ايجاد وفاق ملي در داخل و ارايه يك چهره موجه و پيش‌بيني‌پذير در عرصه بين‎المللي تهيه و منتشر مي‎شود. سندها تلاش مي‎كنند ضمن طرح آمال و آرزوي‎هاي ملي از پندارهاي ذهني عبور كنند و با طرح مسائل و تهديدات عيني و ملموس، راهبردي براي رسيدن به اهداف و تامين كم هزينه منافع ملي ارايه دهند. اسناد امنيت ملي نشان‌دهنده شناخت زمامداران آن كشور از محيط و بازيگران مهم بين‎المللي و رويكردها و جهت‌گيري سياسي و نظامي آنها در مواجهه با تهديدات احتمالي و تامين منافع ملي است.
فدراسيون روسيه بزرگ‎ترين همسايه ايران است. سياست و رفتار روسيه بر اهداف و منافع ملي ايران تاثيرگذار است. به‌رغم اينكه روابط دو كشور طي سده‎هاي گذشته فراز و فرودهاي زيادي را تجربه كرده است. در حال حاضر آنها روابط بسيار نزديكي با هم دارند و زمامداران دو كشور به دنبال تقويت روابط و گسترش سريع‎تر مبادلات با يكديگر هستند. شناخت اهداف، سياست‎ها و راهبردهاي فدراسيون روسيه براي دانشجویان، پژوهشگران و سياست‌گذاران ايران اهميت مضاعفي دارد. اسناد سياسي، نظامي و امنيتي اين كشور در پيش از سه دهه گذشته جهت‌گيري‎ها، اهداف و راهبرد آن كشور و سير تحول آن را مشخص مي‎كند. كتاب مجموعه اسناد راهبردي فدراسيون روسيه، مجموعه‎اي ارزشمند براي شناخت سياست رسمي؛ جهت‌گيري‎هاي كلان و رويكرد اصلي روسيه نسبت به ساير كشورها، مسائل و تهديدات بين‎المللي است. با مطالعه سندهاي راهبردي روسيه كه در اين كتاب گردآوري شده است، به‌‌خوبي روند تحول در نگرش رهبران روسيه به جهان پساشوروي و شكل‌‌گيري نظم جديد بين‌المللي ديده مي‌شود. آنان در نخستين سال‎هاي پس از فروپاشي، با خوش‌بيني منتظر شكل‌گيري جهان چند قطبي بودند. در ديدگاه رهبران اين كشور در دوران پساشوروي منافع مشتركي در روابط روسيه با بسياري از كشورها در مورد مشكلات امنيتي بين‎المللي مانند مبارزه با انتشار سلاح‎هاي كشتار جمعي، جلوگيري از درگيري‎هاي منطقه‎اي، رويارويي با هراس‌پراكني بين‎المللي و تجارت مواد مخدر و حل مشكلات شديد محيط زيستي جهاني و نيز ايمني هسته‎اي ايجاد شده است.
در سندهاي سياست خارجي روسيه كه از سال 1993 منتشر شده نيز مي‎توان روند دگرگوني در نگرش رهبران فدراسيون روسيه به جهان و برداشت‎هاي آن را به خوبي ديد. در نخستين سند رويكرد ليبرال آنان و تاكيد بر نهادهاي بين‎المللي و هنجارهاي حقوق بين‎الملل آشكار است. از همين سند ايجاد جهان چند قطبي و مخالفت با يكجانبه‌گرايي امريكا مطرح شده است. اهميت همكاري براي رويارويي با مشکلات عمومي جهاني مانند جلوگيري از گسترش سلاح‎هاي كشتار جمعي و ابزار انتقال آنها، تنش‎هاي اجتماعي و قومي، هراس‌پراكني، قاچاق مواد مخدر، گرسنگي و همه‎گيري مورد تاكيد قرار گرفته است.
در ديدگاه رهبران روسيه، بحران اقتصادي مهم‎ترين چالش امنيتي روسيه پس از فروپاشي بود. در نظر آنان احياي اقتصادي روسيه بدون سرمايه‎گذاري مهم در حوزه‎هاي راهبردي اقتصاد غير ممكن برآورده شده بود. در سند امنيتي 1997 اعلام شد چشم‌انداز گسترش ناتو به شرق براي روسيه پذيرفتني نيست و آن را تهديدي براي امنيت ملي اين كشور به‎شمارمي‎آوردند. در همان حال فدراسيون روسيه براي توسعه روابط با ناتو بر اساس برابري با هدف تقويت امنيت عمومي در منطقه اروآتلانتيك اعلام آمادگي كرده بود. در راهبرد امنيتي روسيه كه در سال 2009 تصويب شد، ناتو و فعاليت‎هاي آن، تهديدي رو به افزايش براي امنيت بين‎المللي برآورد شد. در نتيجه گسترش ناتو به سوي شرق در سند امنيتي 2021 روسيه، نگرش منفي آن نسبت به گسترش ناتو حفظ شد. 
در سندهاي سياست خارجي روسيه تحول در نگاه رهبران اين كشور به ايران نيز مشخص است. در حالي كه در سند سال 1993 «ايران به عنوان عامل ملموس بي‎اعتمادي در منطقه» معرفي و به تاثير آن در تحولات تاجيكستان اشاره شده است. در سند سال سال 2008 گسترش روابط با آن، مانند ديگر كشورهاي منطقه خليج فارس و غرب آسيا مورد توجه قرار گرفته است. در اين سند روسيه يافتن راه‎هاي سياسي و ديپلماتيك براي موضوع برنامه هسته‎اي ايران و استفاده صلح‌آميز آن از انرژي هسته‎اي با رعايت دقيق الزام‎هاي رژيم جلوگيري از گسترش سلاح‎هاي هسته‎اي را مطرح مي‎سازد. 
مطالعه و بررسي اين سندها براي استادان، دانشجويان و پژوهشگران علوم سياسي، روابط بين‌الملل، مطالعات منطقه‌‌اي و مطالعات روسيه و اوراسيا، ابزاري مناسب براي درك روند دگرگوني در نگرش‌‌هاي سياسي، امنيتي و نظامي رهبران روسيه پس از فروپاشي اتحاد شوروي و پيامدهاي منطقه‌‌اي و بين‌المللي آن فراهم مي‌‌آورد. اين دگرگوني، به‌‌ويژه در مورد سياست خاورميانه‌‌اي روسيه و روابط اين كشور با ايران بسيارمهم است.