نمايشگاه ملي صنايع‌دستي با رويكردي متفاوت
هاني رستگاران
نمايشگاه ملي صنايع‌دستي و هنرهاي سنتي تهران، امسال به صورت اختصاصي با حضور تعداد كثيري از فعالان و توليدكنندگان صنايع‌دستي در محل دايمي نمايشگاه‌هاي بين‌المللي تهران، از تاريخ 23 لغايت 26 آبان ماه برگزار شد. همان‌طور كه از نام نمايشگاه و سابقه آنها برمي‌آيد، معمولا اين رويدادها بستري براي معرفي محصولات و برندهاي جديدي كه يا در بازار حاضر هستند يا بناست به بازار وارد شوند، است كه تلاش مي‌كنند به رقابت و جذب مشتري بپردازند. صنايع‌دستي ايران يكي از غني‌ترين و متنوع‌ترين جلوه‌هاي فرهنگي و هنري تاريخ ايران است كه به خوبي توانسته هويت و تمدن ايراني را در سطح بين‌المللي به نمايش بگذارد. اين هنر بازتاب‌دهنده فرهنگ و شيوه زندگي تمدني مردم ايران در طول قرن‌ها بوده و بسياري از آنها به عنوان ميراث ناملموس بشري در سازمان يونسكو به ثبت رسيده‌اند.
تاثير رويدادهاي فرهنگي در جامعه
شايد بتوان گفت تفاوت نمايشگاه‌هاي فرهنگي و هنري نظير نمايشگاه كتاب يا رسانه اين است كه علاوه بر معرفي و تبليغ محصول، به جنبه‌هاي آييني، سنتي، تاريخي و فرهنگ عامه مناطق گوناگون ايران هم اشاره دارد. نمايشگاه صنايع‌دستي و هنرهاي سنتي امسال، با اين تفاوت كه به‌طور تخصصي و گسترده‌تري نسبت به سال‌هاي گذشته برگزار شد، محلي براي ارايه محصولات اين حوزه، با تكنيك‌ها و كيفيت‌هاي مختلف بود كه هنرمندان و كالاي‌شان را از سراسر ايران براي نمايش و تجاري‌سازي آن به تهران آورده بود. سي‌وهفتمين نمايشگاهي از جنس هنر و تاريخ كه مطابق نظرسنجي‌ها، توانست رضايت اكثر بازديدكنندگان را جلب كند. آنچه در اين رويداد قابل توجه بود، اين است كه نمايشگاه صنايع‌دستي امسال، علاوه بر زيبايي و تنوع فرهنگي كه دارد، جايگاه و نقش مهمي در توسعه صادرات، ارتقاي معيشت و اقتصاد شهرها و روستاها داشته و محور وفاق و توسعه اقتصاد هويت بنيان است. در گذر از هر غرفه، هنرمنداني را مي‌توان ديد كه در حال خلق يك اثر هنري منحصربه‌فرد و آموزش آن به علاقه‌مندان هستند. اين فضا بي‌ترديد تاثيرات بسزا و مثبتي در تغيير روحيه و حال جامعه ايجاد مي‌كند.
هنرهايي كه خود سخن مي‌گويند
صنايع‌دستي خود سخن مي‌گويد. خودش را معرفي مي‌كند. حس منتقل كرده و حال دل را خوب مي‌كند. از كوزه‌گري و ساخت سفال و سراميك و كاشي گرفته تا جاجيم‌بافي و گليم‌بافي و ساخت زيورآلات سنتي جاي‌جاي ايران‌زمين كه هر يك موجب جلب توجه بازديدكنندگان و توقف چند دقيقه‌اي آنها مي‌شد تا لحظاتي به نواي چرخ كوزه‌گري گوش دهند. از شاخص‌ترين رشته‌هاي هنري فعال و قابل توجه در نمايشگاه امسال مي‌توان به سفالگري و سراميك‌سازي از شهر لالجين در همدان به عنوان پايتخت سفال ايران، ميناكاري، قلم‌زني و خاتم‌كاري اصفهان، گليم و جاجيم‌بافي به‌ويژه از استان‌هاي زنجان، فارس و سيستان و بلوچستان، هنرهاي چوب و نقره‌كاري كه در استان‌هاي زنجان، يزد و خراسانات اشاره كرد.
تغيير نگرش من به ما
براي تجاري‌سازي صنايع‌دستي
به گفته مريم جلالي‌دهكردي، معاون صنايع‌دستي و هنرهاي سنتي وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي در نمايشگاه‌هاي صنايع‌دستي گذشته به دليل وجود نگاه فردمحور و متمركز استان‌ها و سازمان فضايي بازديد در چيدمان غرفه‌ها، توجه كمتري از سوي مخاطبان و شركت‌كنندگان به سمت محصولات معطوف مي‌شد و اين موضوع موجب از ميان رفتن فرصت بازديد و بهره‌برداري عموم علاقه‌مندان شده بود، اما امسال با تغيير رويكرد و نگرش از من به ما و دخيل كردن تشكل‌ها، سازمان‌هاي مردم‌نهاد، بنياد‌هاي خيريه و گروه‌ها و هلدينگ‌هاي اقتصادي و تجاري بزرگ كه با تجميع چندين كارگاه كوچك يا فروشگاه‌هاي خرد، آنها را تبديل به يك مجموعه تجاري ارزش‌آفرين كرده بودند، شرايط مطلوب‌تري براي مخاطبين و سرمايه‌گذاران مهيا بود تا براي عقد قرارداد و خريد محصولات در حجم عمده براي امور صادرات و استفاده در بازارهاي فرعي هدف اقدام كنند. درواقع برخلاف دوره‌هاي گذشته، يك محصول در نمايشگاه سي‌وهفتم نماينده چندين كارگاه است كه توسط يك مجموعه تجاري يا كنسرسيوم به بازار وارد مي‌شود و با برند‌سازي با استفاده از شيوه‌هاي نوين تبليغات و ارايه اثر هنري، به دست مشتري، با انواع ذائقه و نياز مي‌رسد. درواقع شرايط به‌گونه‌اي است كه نمايشگاه برخلاف گذشته، ديگر مكاني براي فروش صرف محصولات يا سفارش گرفتن نيست. امروز اين فضا مكاني براي انتقال تجربيات، دانش فني، تضارب آرا و ايده‌ها در ميان استان‌هاي كشوري پهناور است كه شايد به ندرت شانسي براي گردهمايي و هم‌انديشي در اين سطح گسترده را به دست بياورند و مي‌توانند با هم‌افزايي و اخذ كمك‌هاي مشاوره‌اي و تسهيلاتي از وزارتخانه و ساير نهادهاي حمايتي، شبكه‌اي گسترده از هلدينگ توليد و فروش محصولات باكيفيت، با قيمت مناسب و قابليت برند‌سازي و صادرات را ايجاد كنند. تجربه‌اي كه كشورهاي داراي پيشينه تمدني ساخت محصولات سنتي نظير اسپانيا و ايتاليا يا كشورهاي آسياي شرقي طي كردند و امروز بسياري از محصولات خود را به صورت تجاري‌سازي شده به جهان صادر مي‌كنند. فرصتي كه ما مي‌توانيم در حوزه فرش، به عنوان كشوري كه صاحبنام در بافت انواع فرش با تكنيك‌هاي گوناگون و طرح‌هاي منحصربه‌فرد داشته باشيم، اين است كه مسير تجاري‌سازي آن و حضور موثر در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي را طي كنيم و فرصت‌ها را به سادگي از دست ندهيم.
توجه ويژه دولت چهاردهم
به تجاري‌سازي صنايع‌دستي
بازار ايران در حوزه صنايع‌دستي مي‌تواند يك بازار پويا، رو به توسعه و متنوع باشد كه جايگزين بازار تجاري چين، با محصولات عمدتا بي‌كيفيت و بي‌شباهت به نمونه اصلي ايراني شود. به نظر مي‌رسد در دولت چهاردهم اين مهم مورد توجه ويژه مسوولان قرار گرفته و حضور مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور اسلامي ايران در اين نمايشگاه مويد همين موضوع است. سيد رضا صالحي‌اميري، وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي مي‌گويد: يكي از اهداف اين نمايشگاه تقويت توجه و اثربخشي حوزه صنايع‌دستي در ميان مسوولان و مردم است. حضور بي‌شمار دستگاه‌هاي اجرايي، سازمان دولتي و غيردولتي كه بسياري از آنها به عقد قرارداد و ثبت سفارش براي تامين هدايا و تجهيز مكان‌هاي جلسات يا ساختمان‌هاي اداري خود پرداختند، وزرا و نمايندگان مجلس كه با هر نگرش سياسي، به مقوله صنايع‌دستي و اين ظرفيت ثروت‌آفرين نگاه مثبتي را داشتند و عموما در مصاحبه‌ها به لزوم حمايت و ترويج رشته هنرهاي اصيل در ايران پرداختند، نويدبخش ايجاد حساسيت و خبرهاي خوب در آينده اين صنعت است. مسعود پزشكيان هم كه در ميان خيل عظيم جمعيت هنرمندان و فعالان حوزه صنايع‌دستي از اين نمايشگاه بازديد كرد، از برنامه‌ريزي دولت براي پيش‌بيني انواع حمايت از حوزه صنايع‌دستي كشور خبر داد و اهميت اين صنعت مردمي كه امكان توانمندسازي اقشار كم‌درآمد و ساكنان روستاها را دارد، برشمرد. تسهيل‌گري براي ايجاد بسترهاي صادرات محصولات، كاهش عوارض گمركي و مسيرهاي ديپلماتيك از طريق رايزن‌هاي فرهنگي و بازرگاني جمهوري اسلامي ايران در ساير كشورهاي جهان، ازجمله اقداماتي است كه دولت مي‌تواند با صدور دستورات و تصويب ضوابط و مقرراتي در هيات وزيران، به رونق و پويايي صنايع‌دستي كمك كند. با عزمي و نگاه مثبتي كه صالحي‌اميري و دولت چهاردهم در اين حوزه تاكنون از خود نشان داده‌اند، بارقه‌هاي اميد و آينده‌اي روشن پيش روي فعالان اين صنعت ديده مي‌شود.
تبليغ و ترويج، حلقه مفقوده صنايع‌دستي
ناگفته نماند عدم توجه به موضوع رسانه و تبليغات فراگير در تغيير سبك زندگي مردم و ترويج استفاده از محصولات مرتبط با هنرهاي سنتي در زندگي روزمره نيز از نكاتي است كه بايد به‌طور ويژه‌اي در آينده به آن پرداخته شود و با بهره‌گيري از ابزارهاي موجود در بستر رسانه‌هاي گروهي، طبع و ذائقه مردم را تغيير داد. امروز با وجود تلويزيون ويژه گردشگري در ايران، رسانه‌هاي گروهي و اجتماعي علاقه‌مند به فعاليت و ورود به عرصه‌هاي فرهنگي و تاريخي ايران‌زمين، اينفلوئنسرها و كساني كه مي‌توانند هنر ايراني را از قاب رسانه به منازل مردم ببرند، بايد به‌طور ويژه‌اي تاثير افزايش تمايل به استفاده از صنايع‌دستي را افزايش داد. صنايع‌دستي ايران نه‌تنها به عنوان نمادي از سبك زندگي و تفكر هنري مردم شناخته مي‌شود، بلكه نقشي مهم در اقتصاد محلي و ملي ايفا مي‌كند. اين صنايع معمولا با استفاده از مواد طبيعي و فناوري‌هاي سنتي توليد مي‌شوند كه خود ضامن اصالت و كيفيت محصولات هستند. همچنين اين صنايع در جذب توريست و نمايش فرهنگ ايران به جهانيان نقشي بسزا ايفا مي‌كنند. به عنوان ميراثي كه نسل به نسل انتقال يافته، صنايع‌دستي ايران نه‌تنها براي شناخت تاريخ و فرهنگ اين سرزمين ارزشمند است، بلكه به تغيير و تكامل اين هنرها طي زمان كمك مي‌كند. به همين دليل، حفظ و ترويج اين صنايع مي‌تواند به پايداري فرهنگي و اقتصادي جوامع محلي كمك كند.
كارشناس ميراث فرهنگي و فعال رسانه