روابط سرد تهران و بروكسل و سفر گروسي به تهران

سفر رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران در شرايطي صورت گرفت كه هم شرايط منطقه و هم شرايط نظام بين‌الملل در وضعيت پيچيده‌اي قرار دارد. از يك سو سطح درگيري‌ها در منطقه ميان ايران و اسراييل به اوج خود رسيده و هر لحظه امكان بالا گرفتن تنش‌ها ميان دو طرف وجود دارد و از سوي ديگر به واسطه بازگشت ترامپ به كاخ سفيد كه شخصيتي غيرقابل پيش‌بيني است، امكان پيگيري كمپين فشار حداكثري عليه ايران از سوي وي وجود دارد.  همچنين روابط ايران و اتحاديه اروپا نيز در شرايط خوبي قرار ندارد و موضوعات زيادي منجر به افزايش سطح تنش‌ها ميان تهران و بروكسل شده است. به واسطه بحران اوكراين و ادعاي تروييكاي اروپايي مبني بر تحويل دادن موشك بالستيك از سوي ايران به روسيه، ايشان تحريم‌هايي را عليه برخي افراد و نهادهاي مرتبط به برنامه موشكي ايران وضع كرده‌اند. البته ايران همواره اين ادعاها را رد كرده و آن را بي‌اساس و بدون سند و در چارچوب جنگ رواني غربي‌ها عليه ايران قلمداد كرده است. موضع خصمانه اخير اتحاديه اروپا در قبال جزاير سه‌گانه ايراني و به كار بردن عبارت «اشغال» در بيانيه مشترك با اعضاي شوراي همكاري خليج‌فارس نيز واكنش‌هاي زيادي را در ايران به همراه داشت و سيدعباس عراقچي، وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران در واكنش، اين اقدام را در راستاي سياست «تقابل» اتحاديه اروپا عليه ايران قلمداد و با بيان حق حاكميت بي‌چون و چراي ايران بر اين جزاير بيان كرد كه اتحاديه اروپا به دنبال اتخاذ سياست «تفرقه بنداز و حكومت كن» است. همچنين به واسطه افزايش سطح غني‌سازي اورانيوم از سوي ايران و بالا رفتن سطح ذخاير اورانيوم و كاهش همكاري‌هاي تهران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و محدود شدن سطح دسترسي بازرسان آژانس، احتمال تصويب قطعنامه عليه ايران از سوي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي وجود داشته و بعيد نيست كه به دنبال ارجاع پرونده هسته‌اي ايران به شوراي امنيت بوده و تروييكاي اروپايي حاضر در برجام يعني انگليس، فرانسه و آلمان، مكانيزم ماشه عليه ايران را فعال كنند. مكانيزم ماشه كه در بند 36 و 37 برجام به آن اشاره شده، يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي برجام بوده و به اعضاي حاضر در برجام اجازه مي‌دهد كه در صورت نقض تعهدات از سوي ايران، با طي كردن فرآيندي، تمام تحريم‌هاي سازمان ملل را به صورت خودكار عليه ايران بازگردانند. نكته قابل توجه در سفر رافائل گروسي به ايران اين بود كه در اقدامي نادر و كم سابقه، تهران به وي اجازه داد كه از سايت هسته‌اي شهيد مسعود عليمحمدي (فردو) و سايت شهيد احمدي‌روشن (نطنز) بازديد كند. اين اقدام واكنش‌هاي زيادي را به همراه داشت و يكي از اعضاي كميسيون امنيت ملي و سياست خاجي مجلس شوراي اسلامي اين اقدام را برخلاف قانون اقدام راهبردي مجلس دانسته و عنوان داشت كه اين كميسيون اين مساله را پيگيري خواهد كرد. همچنين برخي تحليلگران نيز اين اقدام را در شرايط فعلي كه سطح درگيري‌ها ميان ايران و اسراييل مجهز به سلاح هسته‌اي به اوج خود رسيده و هر لحظه امكان افزايش سطح تنش‌ها ميان دو طرف وجود دارد، برخلاف امنيت ملي كشور دانستند، چراكه در محيط آنارشيك نظام بين‌الملل و محيط آشوب‌زده خاورميانه، سياست ابهام هسته‌اي تا حد زيادي مي‌تواند رفتارهاي تهاجمي اسراييل را كنترل كرده و مانع از اقدامات بعدي آنها عليه منافع كشور شود و نبايد از طريق شفاف‌سازي و اطمينان دادن‌ها، خيال طرف مقابل را از ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي ايران راحت كرد. برخي ديگر از تحليلگران نيز سفر گروسي به تهران را نوعي تقسيم كار كشورهاي غربي براي فشار بر ايران تلقي كرده و معتقد هستند كه گروسي با هدف تحت تاثير قرار دادن راي و نظر مقامات و امتيازگيري از تهران با استفاده از اهرم بازگشت ترامپ، راهي ايران شده است.  با وجود همه انتقادات، اقدام ايران در اجازه دادن به رافائل گروسي جهت بازديد از سايت‌هاي هسته‌اي نطنز و فردو، با هدف، اطمينان دادن به آژانس، مبني بر صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي ايران صورت گرفته است و همان‌طور كه آقاي دكتر پزشكيان، رييس‌جمهور كشور بيان داشته‌اند، ايران آمادگي دارد كه ابهامات در مورد مسائل اختلافي همچون دو سايت ورامين و ‌تورقوزآباد را رفع كند. طبيعتا شرايط امروز نظام بين‌الملل و منطقه خاورميانه با شرايط زمان امضاي برجام در سال ۲۰۱۵ متفاوت بوده و همان‌طور كه وزير امور خارجه كشور، دكترسيد عباس عراقچي نيز اذعان داشته، امكان بازگشت به برجام به شكلي كه در توافق بوده، وجود ندارد. چراكه موعد غروب برخي بندهاي برجام سر رسيده و اكتبر 2025 زمان پايان قطعنامه 2231 شوراي امنيت است و پس از آن ديگر امكان فعال كردن مكانيزم ماشه از سوي تروييكاي اروپايي وجود ندارد. لذا اگر بناست توافق جديدي صورت بگيرد، بایددر طول همين 10 ماه آينده صورت بگيرد. همچنين بايد اذعان داشت كه با توجه به محيط آنارشيك نظام بين‌الملل و تهديدات روزافزون اسراييل، جمهوري اسلامي ايران در شرايط فعلي راهبرد بازدارندگي هسته‌اي نهفته يا راهبرد بازدارندگي هسته‌اي در آستانه را در پيش گرفته است .پيگيري راهبرد بازدارندگي هسته‌اي نهفته، هيچ تعارضي با پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (NPT) نداشته و كشوري كه در حالت آستانه قرار دارد، مي‌تواند در چارچوب NPT به همكاري‌هاي خود با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادامه بدهد .اكنون نيز ايران همين مسير را در پيش گرفته و به دنبال اين است كه به آژانس اين اطمينان را بدهد كه كشور به دنبال ساخت سلاح هسته‌اي نيست.  در نهايت ‌بايد گفت كه ايران در سفر اخير آقاي گروسي هشدار‌هاي لازم را به وي در زمينه هر گونه تصويب قطعنامه عليه ايران در شوراي حكام يا ارجاع پرونده هسته‌اي ايران به شوراي امنيت داده است. اگر غربي‌ها به دنبال تصويب قطعنامه عليه ايران در نشست آتي شوراي حكام باشند يا بخواهند كه مكانيزم ماشه را فعال كنند، طبيعتا اين احتمال وجود دارد كه ايران سطح غني‌سازي خود را بالا برده و ميزان همكاري‌هاي  خود را با  آژانس مجدد كاهش بدهد.  رفتار  ايران تا حد  زيادي تابع  اقدام  غربي‌هاست. 
پژوهشگر  امنيت  بين‌الملل