تجربه مرموز آگاهی
پايه‌اي‌ترين تعريف از آگاهي را تامس نيگل در مقاله معروفش «خفاش بودن چه كيفيتي دارد؟» ارايه كرده است كه در آنجا مي‌گويد: «ارگانيسم آگاه است اگر آن ارگانيسم بودن، كيفيتي داشته باشد.» به عبارت ديگر آگاهي چيزي است كه وقتي درباره تجربه، در ساده‌ترين حالتش حرف مي‌زنيم، به آن اشاره مي‌كنيم. مفهوم «آگاهي» در كتاب «ضمير آگاه» نيز دقيقا بر همان تعريفي مبتني است كه تامس نيگل از آن ارايه داده است. تجربه ما از آگاهي چنان در تاروپودمان تنيده است كه به ندرت درك مي‌كنيم چيزي مرموز و معماگونه در حال رخ دادن است. آگاهي «خودِ تجربه» است. از اين‌رو، پرسش عميقي را كه همواره به ما زل زده است به سادگي ناديده مي‌گيريم: چگونه توده‌اي مادّه مي‌تواند آگاه باشد؟ گاه فرض مي‌كنيم وجود آگاهي بديهي يا نتيجه ناگزير پيچيدگي‌هاي حيات است. اما اگر دقيق‌تر بررسي كنيم، درمي‌يابيم آگاهي يكي از عجيب‌ترين جنبه‌هاي واقعيت است. اين مبحث محور اصلي كتاب «ضمير آگاه» است. تلاش نويسنده اين كتاب كه هم در زمينه آگاهي تحقيقات نظري مي‌كند و هم دستي در مديتيشن و توجه آگاهي دارد، زيرورو كردن برخي پيش‌فرض‌هاي رايج درباره جايگاه آگاهي در جهاني است كه در آن زندگي مي‌كنيم. او با تمركز بر دو پرسش كار را آغاز مي‌كند: در ارگانيسمي كه مي‌دانيم تجربه آگاهانه دارد، چه شواهدي را مي‌توانيم از «بيرون» شناسايي كنيم كه نشانه‌اي از وجود آگاهي باشد؟ و ديگر اينكه، آيا وجود آگاهي براي تبيين رفتارهاي ما ضروري است؟ او در ادامه از ديدگاهي دفاع مي‌كند كه طبق آن، آگاهي جزو كيفيات بنيادي ماده است و در نتيجه پايه‌اي‌ترين جزو سازنده مادّه نيز از سطحي از تجربه آگاهانه برخوردار است. او مي‌كوشد اين نسخه از همه‌جان‌پنداري را تقويت كند و به برخي از نقدهاي وارد بر آن پاسخ گويد. «ضمير آگاه» با عنوان فرعي «راهنماي مختصري بر معماي بنيادين ذهن» نوشته آناكا هريس با ترجمه رشيد جعفرپور به همت انتشارات نشر كرگدن در 116 صفحه منتشر شده است. اين كتاب خلاصه و مفيد از هشت فصل كلي تشكيل شده است كه به ترتيب عبارتند از؛
1- معمايي پنهان در آشكارا
2- شهودها و توهم‌ها
3- آيا آگاهي آزاد است؟
4- صرفا جهت همراهي
5- ما كيستيم؟
6- آيا آگاهي همه جا هست؟
7- فراسوي همه‌جانبه‌پنداري
8- آگاهي و زمان