سال 2020 كتابي با عنوان «خون و نفت: تلاش بي‌رحمانه محمد بن سلمان براي قدرت جهاني» منتشر شده است. اين كتاب به اين سوال پاسخ مي‌دهد كه چرا چهار سالي كه از سلطنت محمد بن سلمان وليعهد سعودي گذشته تفاوت چشمگيري با پنج سال اول سلطنت او داشته است و اين موضوع چه معنايي براي آينده او و عربستان‌سعودي دارد.
در ابتداي پاسخ به اين سوال بايد به نحوه دست دادن بايدن با محمد بن سلمان در ورودي كاخ سلطنتي السلام در جده اشاره كرد. اين اتفاق در جولاي 2022 رخ داد و تنها دو سال قبل، بايدن وعده داده بود كه عربستان‌سعودي را به خاطر قتل روزنامه‌نگار جمال خاشقجي معرفي كند. اما با افزايش قيمت نفت، او ديگر نمي‌توانست به دشمني خود با محمد بن سلمان ادامه دهد!
اين درحالي است كه براي وليعهد جوان اين تغيير ديپلماتيك در بهترين زمان ممكن رخ داد. جنگ در اوكراين كه باعث افزايش قيمت نفت شده بود به او اهرم لازم را داد تا عربستان‌سعودي را در مركز يك نظم جهاني در حال تغيير سريع قرار دهد و خود را به عنوان فردي فعال در سطح جهاني و با صبر استراتژيك معرفي كند. اين درحالي است كه وقتي بايدن از محمد بن سلمان خواست تا قيمت نفت را كاهش دهد، او اين درخواست را رد كرد. ديپلمات‌‌هاي امريكايي شگفت زده شدند، اما محمد بن سلمان نياز داشت كه درآمدهاي نفتي همچنان جريان داشته باشد.
در ادامه گزارش بلومبرگ در اين زمينه آمده است كه هزينه‌هاي گزاف محمد بن سلمان براي اصلاحات فرهنگي جسورانه با يك جنگ ويرانگر در يمن همراه بوده است. اين گزاره وليعهد جوان عربستان‌سعودي را به لرزه درآورده بود. اما ديدار 2022 با بايدن نشان داد كه محمد بن سلمان، هر چند كه همچنان جاه‌‌طلب است اما به طور فزاينده‌اي به جايگاه خود در صحنه جهاني توجه دارد. اصلاحاتي كه زماني سرخط خبرها را به خود اختصاص مي‌دادند. در همين راستا مواردي چون رانندگي زنان و برگزاري رويدادهاي تفريحي به روالي جديد در عربستان‌سعودي تبديل شده‌اند. در ادامه صنايعي جديد در سراسر كشور در حال شكل‌گيري هستند و يك شهر بزرگ جديد به نام «نئوم» در حال ساخت است. محمد بن سلمان تلاش كرده است تا ذيل اين اقدامات خود همچنين نقش ميانجيگر را در خاورميانه ايفا كند و او حتي رابطه نزديك‌تري با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه برقرار كرده است.
به ادعاي بلومبرگ اما اين محمد بن سلمان توسعه يافته ممكن است با تغييرات قريب‌‌الوقوع ديگري
اين بار در واشنگتن جسورتر شود. در دوره اول رياست جمهوري دونالد ترامپ، بن سلمان روابط نزديك خود را با كاخ سفيد حفظ كرد. با بازگشت ترامپ، موقعيت محمد بن سلمان در عرصه بين‌المللي قطعا تقويت خواهد شد. تقويت روابط با ترامپ و دايره نزديكان او به نظر مي‌‌رسد كه دورانديشي او را تاييد كرده است.
به گزارش بلومبرگ براي درك اينكه محمد بن سلمان چگونه سبك رهبري خود را توسعه داده، ارزشمند است كه هم به پيامدهاي قتل خاشقجي و هم به تغييرات اجتماعي و اقتصادي كه او از طريق چشم‌انداز 2030 خود به عربستان‌سعودي مي‌‌آورد، توجه كنيم.
محمد بن سلمان «مسووليت كامل» قتل خاشقجي در سال 2018 در كنسولگري عربستان در استانبول را پذيرفت، اگرچه او همچنين اين موضوع را رد كرده كه دستور قتل را صادر كرده است. اما او گزينه‌اي جز تمركز بر ايجاد يك عربستان‌سعودي جديد نداشت. براي اين كار به پول نياز داشت. او با ديدگاهي جنجالي بر اين باور بود كه آينده كشور تا حد زيادي به درآمدزايي از نفت امروز بستگي دارد البته قبل از آنكه تقاضاها كاهش يابد. عرضه اوليه عمومي شركت آرامكو در سال 2019 كه به عنوان جواهر تاج صنعت انرژي كشور شناخته مي‌شود يكي از راه‌هاي دستيابي به اين هدف بود. هر چند فروش سهام نتوانست به هدف اوليه ارزيابي 2 تريليون دلاري دست يابد، اما اين فرآيند همچنان 25.6 ميليارد دلار آورده داشت و در آن زمان بزرگ‌ترين عرضه اوليه عمومي در تاريخ محسوب مي‌شد.
محمد بن سلمان بخشي از اين درآمد را براي بازتعريف عربستان‌سعودي به عنوان يك مقصد اصلي براي مسافران بين‌المللي صرف كرده است. هتل‌‌هاي جديد در سراسر سواحل در حال افتتاح هستند به اميد اينكه ميليون‌ها گردشگر از جنوب شرق آسيا و ديگر نقاط خليج‌فارس به عربستان‌سعودي جذب شوند. همه اين تحولات نشان مي‌دهد كه عربستان‌سعودي در حال بازتعريف خود به عنوان يك مقصدي مهم است. اين بازسازي همچنين شامل يك سازه بزرگ 400 متري در حال ساخت در رياض مي‌شود كه يكي از بزرگ‌ترين ساختمان‌هاي جهان خواهد بود.
براي بسياري از سعودي‌ها، به ويژه جواناني كه 70درصد از جمعيت را تشكيل مي‌دهند، اين تغييرات نمايانگر فرصت‌‌هاي بي‌سابقه‌اي است. بخش‌هاي در حال رشد سرگرمي و گردشگري در حال ايجاد هزاران شغل هستند و جوانان سعودي از آزادي‌هاي جديد در موسيقي، هنر و تعاملات اجتماعي استقبال مي‌كنند.
پروژه كلانشهر نئوم به ارزش 500 ميليارد دلار كه در سال 2017 با ترديدهايي اعلام شد، اما به دليل اراده قوي محمد بن سلمان در حال شكل‌گيري است. اين پروژه مورد درخواست بازار نبود، اما در چشم او اين يك توسعه حياتي براي آينده كشور تلقي مي‌شود. نئوم در گوشه شمال غربي كشور، در يك منطقه عمدتا توسعه نيافته نزديك به اردن، مصر و اسراييل واقع شده و محمد بن سلمان بر اين باور است كه با ايجاد يك شهر بزرگ آينده‌‌نگر، عربستان‌سعودي مي‌تواند براي دهه‌ها آينده خود را تضمين كند.
با ارسال محموله‌هاي فولاد از سراسر جهان يك شهر خطي به طول 170 كيلومتر در پروژه نئوم، در حال انجام است. طراحي اين پروژه تجسمي از رويكرد بلندمدت محمد بن سلمان به توسعه است. اين پروژه به نظر غيرممكن و شايد غيرقابل اجرا برسد، اما با اين حال در حال پيشرفت است.
به گزارش اين نشريه اما چالش جديدي كه
پيش روي وليعهد جوان وجود دارد، پيدا كردن منابع مالي كافي براي تكميل اين همه كلان پروژه و پايدار كردن اقتصاد عربستان‌سعودي است. رياض در حال اجراي برنامه‌اي براي كاهش هزينه‌ها و افزايش كارايي است كه شامل پرداخت ديرهنگام به برخي فروشندگان بزرگ براي حفظ نقدينگي مي‌شود. هرچند پادشاهي به سرعت در حال درآمدزايي از نفت خود است، اما نياز دارد كه ديگران نيز اقدام به سرمايه‌گذاري‌هاي كلاني كنند. نكته اينجاست كه اين امر به اندازه كافي سريع پيش نمي‌‌رود و همچنان يك ريسك وجودي براي پروژه محمد بن سلمان در شش سال آينده باقي مانده است. به واقع او روي عدم قطعيت شرط‌بندي زيادي كرده است.
در مركز بزرگ‌ترين ابتكارات عربستان‌سعودي، صندوق سرمايه‌گذاري عمومي (PIF) قرار دارد كه تحت هدايت شخص محمد بن سلمان به يكي از فعال‌ترين بازيگران مالي جهان تبديل شده است. تا سال 2022، دارايي‌هاي تحت مديريت اين صندوق به بيش از 600 ميليارد دلار رسيده بود و برنامه‌ريزي براي رسيدن به 2 تريليون دلار تا سال 2030 داشت. سرمايه‌گذاري‌هاي PIF از استارت‌آپ‌‌هاي سيليكون تا باشگاه‌هاي فوتبال ليگ برتر متنوع است.
درحالي كه منتقدان اين سرمايه‌گذاري‌‌ها را به عنوان «ورزش شويي» توصيف مي‌كنند يعني استفاده از ورزش براي بهبود تصوير بين‌المللي عربستان و پرت كردن حواس‌ها از نگراني‌هاي حقوق بشري جاري؛ اما محمد بن سلمان اين سرمايه‌گذاري‌‌ها را بخشي از يك استراتژي وسيع‌تر مي‌بيند. پيشنهاد ميزباني جام جهاني فوتبال 2034 كه به‌طور مشترك با مصر ارايه شده -و ميزباني نمايشگاه جهاني 2030- تنها به منظور بازسازي تصوير نيستند؛ بلكه اقدامات حساب شده‌اي براي قرار دادن عربستان‌سعودي به عنوان يك مركز جهاني سرگرمي و ورزش هستند.
در ادامه گزارش بلومبرگ آمده است كه اين استراتژي به وضوح نشان‌دهنده عزم محمد بن سلمان براي تغيير چهره عربستان‌سعودي و تقويت نقش آن در عرصه جهاني است، به‌ويژه در زمينه‌هاي اقتصادي و فرهنگي. اين درحالي است كه همچنان چالش‌‌ها و انتقادات وجود دارد.
يك نماد قدرتمند ديگر از قدرت مالي عربستان‌سعودي، كنفرانس سالانه ابتكار سرمايه‌گذاري آينده (FII) است كه به آن «داووس در بيابان» مي‌گويند! بسياري از سازمان‌هاي غربي در ابتدا پس از قتل خاشقجي اين كنفرانس را تحريم كردند، اما در اكتبر 2024، بزرگ‌ترين جمعيت خود را به خود جلب كرد و مديران عامل شركت‌هاي بزرگ جهاني، رهبران حوزه فناوري و سياستمداران به منظور متقاعد كردن مشاوران صندوق سرمايه‌گذاري عمومي (PIF) و محمد بن سلمان، در اين رويداد شركت كردند. هدف آنها اين بود كه بتوانند به يك فرصت مالي بي‌‌نظير دسترسي پيدا كنند كه ممكن است تنها يك بار رخ دهد. به باور برخي ناظران اين كنفرانس نشان مي‌دهد كه محمد بن سلمان ياد گرفته است به جاي درگيري مستقيم قدرت اقتصادي و فرهنگي عربستان‌سعودي را به طور استراتژيك‌تر به كار گيرد، چراكه اين رويكرد نه تنها به عربستان اجازه مي‌دهد در عرصه جهاني به عنوان يك بازيگر كليدي شناخته شود، بلكه همچنين به آن كمك مي‌كند تا با چالش‌هاي بين‌المللي به طور موثرتري مقابله كند.
به گزارش بلومبرگ اين قدرت‌نمايي حتي بر جغرافياي سياسي نيز تاثيرگذار خواهد بود. در يك اجلاس در العلا در ژانويه 2021، محمد بن سلمان به طور شخصي ميانجيگري كرد تا شكاف ميان چندين كشور خليج‌فارس و قطر به دليل سياست خارجي اين كشور و نقش رسانه‌هاي آن در ايجاد اختلافات منطقه‌اي پايان يابد. اين اقدام به تثبيت منطقه كمك كرد و به عربستان‌سعودي اين امكان را داد تا جبهه‌اي متحد از كشورهاي خليج‌فارس را در صحنه جهاني ارايه دهد، اين در شرايطي بود كه محمد بن زايد رييس امارات متحده عربي شريك ديرينه محمد بن سلمان در پذيرش اين تغيير با چالش مواجه بود. جالب‌تر آنكه محمد بن سلمان مذاكرات پشت‌پرده‌اي را با ايران آغاز كرده است. اين مذاكرات كه توسط عراق و عمان ميانجيگري شده، نشان‌دهنده يك تغيير چشمگير از موضع مقابله‌اي سال‌هاي اوليه قدرت محمد بن سلمان است؛ به‌ويژه در يمن، جايي كه ائتلاف تحت رهبري عربستان از سال 2015 با حوثي‌ها درگير بوده است. اين تغيير رويكرد به سمت ديپلماسي و گفت‌وگو، نه تنها به كاهش تنش‌ها در منطقه كمك مي‌كند، بلكه مي‌تواند به ايجاد ثبات و همكاري‌هاي جديد بين كشورهاي خليج‌فارس و ايران منجر شود. درحالي كه اين تحولات ممكن است با چالش‌هايي همراه باشد، نشان‌دهنده يك تغيير استراتژيك در سياست خارجي عربستان‌سعودي و تلاش براي مديريت روابط با همسايگان است.
اما در ادامه اين گزارش به اين نكته مهم اشاره شده كه هيچ يك از اين تلاش‌ها با هماهنگي امريكا انجام نشده است. سياست خارجي عربستان‌سعودي اكنون به طور قاطع با هدف «اول عربستان‌سعودي اول» پيش رفته است. محمد بن سلمان در درون كشور قدرت فزاينده‌اي دارد، چراكه رقباي او در داخل خانواده سلطنتي يا كنار گذاشته شده‌اند يا در حبس خانگي به‌سر مي‌برند. به نظر مي‌‌رسد اين وضعيت براي هميشه ادامه داشته باشد. فعالان و منتقدان همچنان با مجازات‌‌هاي سختي روبه‌رو هستند.