گزارش «اعتماد» از وقوع زلزله‌هاي پي در پي مناطق جنوبي كشور
پيشبيني پس‌لرزه بعد از زمين‌لرزه‌هاي خوزستان
مهدي زارع، رييس مركز پيشبيني زلزله: زلزله‌هاي مذبور در همان‌جايي رخ داده كه در ۱۷ تير ۱۳۹۸ با بزرگاي 5/7 ريشتر موجب كشته شدن يك و بيش از ۱۰۰ نفر مجروح شد
گروه حوادث
در پي وقوع زلزله ۵.۶ ريشتري روز پنجشنبه ۱۵ آذر ماه در برخي شهرهاي استان خوزستان دست‌كم ۲۹ نفر در شهرستان مسجد سليمان مصدوم شدند. اولين و پرقدرت‌ترين اين زمين لرزه‌هاي روز پنجشنبه ساعت ۷ و ۳۲ دقيقه به بزرگي ۵.۶ ريشتر در عمق ۱۰ كيلومتري زمين رخ داد. دومين زمين لرزه در اين شهرستان ساعت ۸ و ۲۰ دقيقه به بزرگي۳.۲ ريشتر در عمق ۱۰ كيلومتري زمين و سپس سومين زمين لرزه ساعت ۸ و ۲۲ دقيقه به بزرگي ۳.۵ ريشتر در عمق هشت كيلومتري زمين با مركزيت اين شهرستان رخ داد. همچنين، زلزله شهرستان مسجدسليمان در ساعت ۷ و ۵۳ دقيقه صبح با قدرت ۴.۸ ريشتر در عمق ۱۰ كيلومتري زمين را لرزاند. اين شهرستان همچنين در ساعت ۸ و ۹ دقيقه پنجشنبه مركز زلزله ديگري با قدرت ۳.۳ ريشتر در عمق ۹ كيلومتري زمين بود. در آخرين اعلام پايگاه اطلاع‌رساني زلزله‌نگاري كشور، شهر مسجدسليمان به ترتيب در ۸ و ۴۴ و ۹ و ۸ دقيقه صبح همان روز با قدرت ۳.۲ و ۵.۲ ريشتر لرزيد. شهر قله‌تل از توابع شهرستان ايذه در ساعت ۸ و ۷ دقيقه صبح مركز زمين‌لرزه‌اي به قدرت ۳.۳ ريشتر در عمق ۸ كيلومتري زمين بود. همچنين شهر ايذه به ترتيب در ساعت ۸ صبح، مركز زمين‌لرزه‌هايي به قدرت۲.۸، ۳.۲ و ۲.۵ ريشتر بود.
پس از وقوع اين زمين‌لرزه‌ها «محمود اكبري فضلي» مديركل بنياد مسكن در مورد جزييات خسارت ناشي از اين زلزله‌ها گفت: «طبق آخرين ارزيابي بنياد مسكن استان بر اثر وقوع زمين لرزه‌ها ۲۰۰ واحد مسكوني در هفتكل و ۴۵ واحد در گلگير مسجدسليمان آسيب ديدند كه ديوار حياط ۱۲ خانه در گلگير تخريب شدند. همچنين پنج واحد مسكوني در شهرستان باغملك آسيب ديدند و از ايذه گزارشي از وارد شدن آسيب به خانه‌اي در اين شهرستان دريافت نشده است.»
اين در‌حالي است كه فرماندار مسجد سليمان درباره آخرين ارزيابي به جهت خسارات وارده گفت: «۲۹۶ منزل مسكوني دچار خسارت شدند.» طبق معمول در شرايط بحراني آمار و ارقام مانند هميشه با تناقض‌هايي روبه‌رو است و اين موضوع نشان مي‌دهد در شرايط بحراني هماهنگي بين مسوولان مربوطه وجود ندارد. با اين حال طبق آخرين ارزيابي در ۱۷ آذر ماه «مجيد جودي» معاون مسكن روستايي بنياد مسكن در مورد خسارات وارده به مسكن روستايي و شهري هفتكل و مسجدسليمان گفت: « با توجه به وقوع زلزله ۵.۶ ريشتري روز پنجشنبه در مسجدسليمان و هفتكل امروز بازديدي به منظور ارزيابي خسارات انجام شد. باتوجه به اينكه اين زلزله متوسط رو به بالا بود، انتظار مي‌رفت كه خسارت زيادي به بار آورد اما خوشبختانه، به علت كوتاه بودن زمان وقوع زلزله، خسارت وارده بسيار محدود است. بازديدي از بافت روستايي و شهري مسجدسليمان و هفتكل داشتيم خسارت وارده بسيار محدود است اما اين يك هشدار است كه در صورت طولاني بودن زمان زمين‌لرزه، ممكن بود تلفات زيادي داشته باشيم. بافت شهر هفتكل فرسوده و غيرمقاوم است و نيازي به وقوع زلزله ندارد تا آسيب ببيند. سعي مي‌شود كه به بهانه زلزله در هر سه شهر مسجدسليمان، هفتكل و گلگير اقدامات عمراني انجام شود. پس از زلزله سال ۹۸ مسجدسليمان، مصوبه‌اي با هدف مقاوم‌سازي حدود دو هزار واحد مسكوني در اين شهر تصويب شد كه سعي مي‌شود در ادامه نيز اقداماتي انجام شود. پس از ارزيابي خسارات وارد شده تسهيلات كم‌بهره قرض‌الحسنه و كمك بلاعوض خواهيم داشت.»
وقوع پس‌لرزه‌هاي فوجگونه دور از انتظار نيست
«مهدي زارع» رييس مركز پيشبيني زلزله و استاد گروه زلزله‌شناسي مهندسي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي گفت: زمين لرزه با بزرگاي ۵.۶ در ساعت ۷ و ۳۲ بامداد پنجشنبه ۱۵/۹/۱۴۰۳ روستاي گلگير مسجدسليمان با دو پس‌لرزه مهم در دو ساعت اول بعد از رخداد (ساعت ۷ و ۳۵ دقيقه با بزرگاي ۵.۰ و ساعت ۹ و ۸ دقيقه با بزرگاي ۵.۲) همراه شده است. زلزله‌هاي مذبور در همان‌جايي رخ داده كه در ۱۷ تير ۱۳۹۸ زمين لرزه‌اي با بزرگاي ۵.۷ موجب كشته شدن يك و بيش از ۱۰۰ نفر مجروح شد. ساز و كار زمين‌لرزه ۱۵ آذر ۱۴۰۳ به صورت گسل فشاري نزديك به قائم با راستاي شمال غربي- جنوب شرقي بوده و ژرفاي برآورد شده ۲۵ كيلومتر بوده به نحوي كه سوي شرق/شمال شرقي گسل حركت به سمت بالا (نسبت به فروديواره در سوي غرب/جنوب غربي گسل) نشان مي‌دهد. به نظر مي‌رسد مانند زمين‌لرزه سال ۱۳۹۸، گسل مسبب همچنان گسل رامهرمز است و در واقع رخداد ۱۵ آذر ۱۴۰۳ به نوعي مشابه و تكرار زمين‌لرزه ۱۷ تير ۱۳۹۸ است.»
زارع در ادامه با اشاره به زلزله سال ۱۳۹۸ مي‌گويد: «ساعت ۳۳: ۳۰: 11روز ۱۷ تير ماه ۱۳۹۸ زلزله ۵.۷ در خوزستان در مختصات ۳۱.۹۵ درجه عرض شمالي و ۴۹.۰۵ درجه طول شرقي در جنوب شرق مسجدسليمان رخ داد. ترك‌هاي جزيي منازل در ۱۰ روستا و تخريب بيش از ۵۰درصد 8 خانه در‌پي زلزله مسجدسليمان موجب كشته شدن يك و ۱۱۲ نفر مجروح شد. تخريب بناها و ساختمان‌ها و ريزش گنبد مسجد جامع مسجدسليمان و ترك‌ها بر ديوارهاي خانه‌ها بخشي از خسارات منازل اين شهرستان بود. گلگير در گذشته داراي چشمه‌هاي آب‌شيرين و باغات ميوه و درختان فراواني بوده است. بارش‌هاي زياد و زمين حاصلخير آن باعث فراواني گياهان و رشد انواع گل‌ها مي‌شد به همين سبب آن را گلگير مي‌نامند. خشكسالي باعث از بين رفتن باغ‌ها و حفر تعداد زيادي چاه ژرف در پيرامون كارخانه سيمان گلگير باعث خشك شدن چشمه‌ها شده است. اثر فرهنگي تاريخي فرودگاه مسجدسليمان -كه توسط انگليسي‌ها و پس از اكتشاف نفت مسجد سليمان در يك سده قبل احداث شده- در دهستان تمبي گلگير به شماره ۳۲۰۴۵ در فهرست آثار ملي ايران به‌ثبت رسيد. گلگير از ۱۳۹۱ با تصويب هيات وزيران به شهر تبديل شده است.»
رييس مركز پيشبيني زلزله و استاد گروه زلزله‌شناسي مهندسي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي زمين‌لرزه مي‌گويد: «با توجه به جوان بودن پوسته اين منطقه وقوع پس‌لرزه‌هاي فوجگونه دور از انتظار نيست. در زمين‌لرزه ۱۵ آذر ۱۴۰۳ نيز مشابه مدل آزاد شدن استرس در زلزله‌اي ۱۷ تير ۱۳۹۸ چند هفته تا چند ماه بعد پس‌لرزه‌هاي فوجگونه ادامه داشته باشد. در اين پهنه چون لايه‌هاي پوسته نامقاوم در زاگرس وجود دارد و فشار و استرسي كه در گسل‌ها جمع شده به جاي اينكه يك دفعه و در يك شكستگي آزاد شوند؛ به صورت مجموعه‌اي از زلزله‌ها آزاد مي‌شود كه به آن زلزله فوجگونه مي‌گويند. كانون زمين لرزه در جنوب ۲۰ كيلومتري مسجد سليمان در پهنه گسله آغاجاري، شوشتر و رامهرمز رخ داد. زلزله به احتمال با جنبايي گسلي قائم در پهنه گسله رامهرمز مربوط بوده است . گسل رامهرمز يك گسل فشاري است كه سوي شرق/شمال شرق روي بخش غربي / جنوب غربي بالا آمده است. طول گسل رامهرمز 100 كيلومتر و در مرز جنوبي زاگرس چين‌خورده در مجاورت كوهپايه زاگرس و بخشي از شرق مرز ساختاي فروبار دزفول است. بدين‌ترتيب گسل مذبور بخشي از مرز كوه-دشت خوزستان كه از مجاورت شهر رامهرمز در جنوب شرقي شوشتر مي‌گذرد. در راستاي اين گسل تاقديس نفت سفيد روي رسوبات كواترنري دشت آبرفتي رامهرمز رانده شده است. جنبايي گسل رامهرمز تحت اثر جنبايي ساختارهاي زمين‌شناسي پي سنگي به ويژه لايه نمك هرمز رخ مي‌دهد و لايه نمك در پي سنگ عنوان مانعي براي شكستگي عمل مي‌كند. حركت در راستاي اين گسل با جابه‌جايي فشاري در چندين زلزله قابل توجه با بزرگاي متوسط تا شديد در سال‌هاي اخير در ايران قابل توجه بوده و امكان گسيختگي بزرگ‌تر با زمين لرزه‌اي شديد هم در راستاي آن وجود دارد. لايه‌هايي از پوسته در زاگرس به دليل برخورد مداوم به سمت شمال ورقه عربستان با ورقه اوراسيا با سرعتي در حدود 3-2 سانتي‌متر در سال چين خورده‌اند. در قسمت جوان‌تر و بيروني رشته كوه زاگرس، نزديك خليج‌فارس و دشت خوزستان تاقديس‌ها فاصله بيشتري دارند و چندان بلند نيستند. در حركت به سمت شمال شرقي، فاصله آنها كمتر مي‌شود تا اينكه ارتفاع كوه‌ها به بيش از 4000 متر نيز برسد.اين برخورد، نيروي محركه زمين لرزه‌هايي است كه معمولا در اين پهنه رخ مي‌دهد. تغيير شكل عمدتا در قسمت بالايي پوسته، دريك لايه جوان و ضعيف رخ مي‌دهد.»