آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا روز شنبه با رهبران عرب در اردن دیدار کرد تا درباره چگونگی کمک به انتقال سیاسی دولت در سوریه بحث کند، این دیدار تقریبا یک هفته پس از اینکه شورشیان دولت مرکزی سوریه را سرنگون کردند، برگزار شد. بلینکن یکی از چندین مقام ارشد امریکایی بود که در هفته‌های پایانی دولت بایدن به منطقه سفر کردند، این درحالی است که در واشنگتن و خارج از آن نسبت به اینکه دولت دوم دونالد ترامپ چگونه به خاورمیانه نزدیک خواهد شد، عدم اطمینان عمیقی وجود دارد. به ادعای رسانه‌ها پیش از این نشست، بلینکن در اردن، ترکیه و عراق دیدارهایی برگزار کرد تا بدین طریق آینده سوریه پس از اسد را با ایجاد توافق میان شرکای منطقهای و متحدانی که منافع‌شان اغلب متفاوت است، شکل دهد. بلینکن تنها سه روز پس از خروج بشار اسد به روسیه، واشنگتن را ترک کرده و گفت که هدفش متقاعد کردن کشورهای خاورمیانه و دیگر نقاط جهان است که باید به دیدگاه ایالات‌متحده درباره نحوه اداره سوریه پس از اسد پایبند باشند. به این منظور، او مدعی شد که حمایت ۱۲ وزیر امور خارجه از اتحادیه عرب، ترکیه و مقامات ارشد اتحادیه اروپا و سازمان ملل که روز شنبه در شهر بندری عقبه اردن جلسه اضطراری درباره سوریه برگزار کردند را به دست آورده است. به ادعای ناظران آنها توافق کردند که دولت جدید سوریه باید به حقوق اقلیت‌ها و زنان احترام بگذارد و از نفوذ گروههای تروریستی جلوگیری کند. همزمان رسانه‌های امریکایی به نقل از وزیر خارجه این کشور مدعی شدند که بلینکن در بغداد مدعی حمایت ایران از برخی گروهها در سوریه شده و از نخست‌وزیر عراق خواسته مانع از این امر شود. بغداد قصد دارد در چارچوب سیاست خارجه خود که به دنبال ممانعت از تشدید تنش و رسیدن به موضعی هماهنگ میان کشورهای مختلف منطقه است، نشست‌هایی را در هفته‌های آتی با حضور روسا و مسوولان بینالمللی و منطقهای برای بررسی تحولات اوضاع در سوریه برگزار کند. در این چارچوب «محمد شیاع السودانی»، نخست‌وزیر عراق در دو روز گذشته تماس‌های تلفنی با چند تن از سران منطقه ازجمله «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان و «عبدالفتاح السیسی»، ريیس جمهور مصر داشت، همچنین او تماس تلفنی از طرف «دیوید لمی»، وزیر خارجه انگلیس دریافت کرد و در بغداد نیز با «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه امریکا دیدار کرد. شبکه خبری «سی‌ان‌ان» به نقل از یک مسوول امریکایی گزارش داد که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه این کشور در اظهاراتی مدعیانه از محمد شیاع السودانی خواست «اقدامات جدی را علیه گروههای مسلح در کشورش» انجام داده و مانع از اقدام ایران در ارسال سلاح از عراق برای گروههای مقاومت در سوریه شود.» بلینکن همچنین وعده داده که ایالات‌متحده دولت جدیدی را که این اصول را رعایت کند، به رسمیت می‌‌شناسد و از آن حمایت میکند. این درحالی است که بلینکن همزمان به خبرنگاران گفت: ما با هیات تحریرالشام و سایر گروهها در تماس مستقیم بوده‌‌ایم. این درحالی است که امریکا این گروه را در فهرست سازمان‌‌های تروریستی قرار داده است. هر چند که جزيیاتی درباره نحوه برقراری این تماس ارائه نشده است، اما بلینکن اشاره کرد که بخشی از این تماس درباره «آستین تایس» خبرنگار امریکایی بوده که سال ۲۰۱۲ در سوریه ناپدید شد.
تلاش برای ایجاد اجماع عربی
نیویورک تایمز با انتشار گزارشی در این باره مدعی است که ایمن الصفدی، وزير امور خارجه اردن در رابطه با نشست مشترک اعراب با بلینکن اعلام کرد: گفت‌وگوها بر حمایت از یک فرآیند سیاسی جامع که به رهبری سوریه باشد و هدف آن دستیابی به یک راه‌حل انتقالی باشد، متمرکز خواهد بود، چراکه بیانیهای که روز شنبه منتشر شد، نشان داد این نشست در حال برگزاری است اما الصفدی هیچ اشاره‌‌ای به حضور نماینده‌‌ای از سوریه نکرد. به ادعای دیگر نشریاتی که سفر مهم بلینکن به منطقه را مورد ارزیابی قرار داده‌اند وزیر امور خارجه امریکا در اردن نیز به عنوان بخشی از سفر خود به خاورمیانه درحالی حضور دارد که پیش از این توقف‌هایی در آنکارا -و پایتخت عراق، بغداد- نیز داشته است. به ادعای ناظران این سفر به منظور ارزیابی پیامدهای ناشی از برکناری بشار اسد و تحولات اخیر در منطقه انجام میشود. به ادعای ناظران غربی، ترکیه نیز به عنوان بازیگری تاثیرگذار در تحولات اخیر سوریه طی روزهای اخیر باتوجه به سالها حمایت خود از گروه تحریرالشام نقش پررنگی در نشست‌های اخیر داشته است. ترکیه پیش‌تر از تحریرالشام در پایگاه‌‌هایش واقع در شمال‌غرب سوریه حمایت میکرد و تجهیزاتی را دراختیار این گروه قرار داد تا مواضع گروههای مخالف در سوریه را هدف حملاتش قرار دهد.
توافق میان آنکارا و واشنگتن نزدیک است؟
به گزارش نیویورک تایمز، آنکارا به عنوان بازیگری تعیین‌کننده در تحولات آینده سوریه باید مورد رایزنی طرف‌های امریکایی نیز قرار بگیرد، به ویژه که این کشور سالها در قامت حامی تحریرالشام رهبر شورشیان سوری فعالیت داشت؛ گروهی که در لیست سیاه امریکا قرار دارد، اما اکنون گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر تجدیدنظر در این سیاست ایجاد شده است. اما همزمان با انتشار این گمانه‌زنی‌ها نیز هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه به اعضای شبه نظامی کرد هشدار داد؛ گروهی که همچنان کنترل شمال‌شرقی سوریه را در دست دارند. وزیر امور خارجه ترکیه، در مصاحبه‌اش همچنین اعلام کرد: «هدف استراتژیک ما حذف کردهای سوری (YPG) است.» او مدعی شد: «تمام سطوح فرماندهی YPG نیز باید کشور را ترک کنند. افرادی که باقی می‌‌مانند، باید به زندگی ادامه دهند به شرطی که سلاح‌‌های خود را زمین بگذارند.» این درحالی است که نیروهای کرد رهبری شده در سوریه، شرکای کلیدی ایالات‌متحده در مبارزه ادعایی با گروه تروریستی داعش در این کشور بوده‌اند. گفتنی است ایالات‌متحده و ترکیه به عنوان اعضای ناتو، روابط نظامی و امنیتی نزدیکی دارند. در عین حال، ترکیه به تامین مالی و آموزش یک نیروی شورشی سوری به نام ارتش ملی سوریه پرداخته است. این نیرو مسوول تامین امنیت پایگاههای نظامی ترکیه در شمال سوریه بوده و به ترکیه در مبارزه با نیروهای کرد رهبری‌شده در این کشور کمک کرده است. این درحالی است که فرمانده کردهای متحد امریکا در سوریه در این هفته ایالات‌متحده را به انفعال در برابر متحدان کرد خود متهم کرد. این اتهام درحالی مطرح میشود که همچنان نگرانی‌‌ها در مورد آینده نیروهای کرد و حمایت‌‌های بینالمللی از آنها افزایش یافته است.
چالش‌های ژئوپليتیکی سوریه پسا اسد
تحولات اخیر سوریه و فروپاشی ناگهانی دولت بشار اسد همچنان ابهاماتی را درباره چگونگی مدیریت و انتقال قدرت سیاسی توسط دولت جدید تحت رهبری محند البشیر، نخست‌وزیر موقت در کشوری که به دلیل سالها جنگ ویران شده، به وجود آورده است. به ادعای گروهی از ناظران این یک تحول جدید در منطقهای است که در حال حاضر از بیش از یک سال جنگ رنج می‌‌برد و تغییرات ژئوپلیتیکی را برای اسرايیل، ایران و لبنان و همچنین روسیه، متحد ثابت بشار اسد رقم زده است. همزمان با این تحولات، مقامات امریکایی نگرانی خود را از اینکه بی‌‌ثباتی در سراسر سوریه، جایی که گروههای مسلح مختلف با برنامه‌‌های متضاد فعال هستند، میتواند تهدیدی برای همسایگان این کشور باشد، ابراز کرده‌اند. آغاز جنگ داخلی در سوریه در سال ۲۰۱۱ به ظهور داعش کمک کرد، گروهی که بخش‌‌های وسیعی از سوریه و عراق را تصرف کرد و شکست آن سالها طول کشید. علاوه بر این، اسرايیل نیز از فرصتی که با فروپاشی دولت بشار اسد ایجاد شده به دنبال بهره‌برداری حداکثری است. به گونه‌ای که این بازیگر به بمباران انبارهای تسلیحات و سایر اهداف در سوریه پرداخته تا آنچه را که مدعی است تهدیدات بالقوه می‌باشد، از بین ببرد و همچنین اراضی در نزدیکی بلندی‌‌های جولان مورد مناقشه را تصرف کرده است. همزمان فرماندهی مرکزی ایالات‌متحده روز شنبه اعلام کرد که ژنرال مایکل ای. کریلا، فرمانده نظامی ایالات‌متحده در خاورمیانه، این هفته با ژنرال هرتزی هلیوی، ريیس ستاد ارتش اسرايیل، در مورد وضعیت سوریه و منطقه گفت‌وگو کرده است.
سی‌ان‌ان: از بمباران مواضع سوریه تا پیشروی در شام؛ تل‌آویو به دنبال چیست؟
سی‌ان‌ان با انتشار گزارشی مدعی شد که اسرايیل پس از سقوط بشار اسد، بی‌درنگ اقدام به بمباران تمام دارایی‌های نظامی سوریه کرد، چراکه مدعی است که می‌‌خواهد تسلیحات شیمیایی از دست شورشیان دور بماند. به ادعای ناظران این بازیگر نزدیک به ۵۰۰ هدف را مورد حمله قرار داد، نیروی دریایی سوریه را نابود کرد و به ادعای خود، ۹۰درصد از موشک‌‌های زمین به هوای شناخته شده سوریه را از بین برد. این درحالی است که تصرف قله بلندترین کوه سوریه، یعنی قله هرمون، ممکن است یکی از مهم ترین دستاوردهای اسرايیل باشد، هر چند مقامات اسرايیلی ادعا کرده‌اند که اشغال آن موقتی است. اِفرایم اینبار، مدیر موسسه استراتژی و امنیت (JISS)، در این باره مدعی شد: «این بالاترین نقطه در منطقه است که بر لبنان، سوریه و اسرايیل مشرف است. این مکان از نظر استراتژیک فوق‌العاده مهم است.» به ادعای سی‌ان‌ان قله کوه هرمون در سوریه واقع شده است و در یک منطقه حائل قرار دارد که به مدت پنجاه سال نیروهای اسرايیلی و سوری را از یکدیگر جدا میکرد. اما در آخر هفته گذشته، نیروهای اسرايیلی کنترل این قله را به دست گرفتند. تا روز یکشنبه، این قله غیرنظامی و تحت نظارت نیروهای صلح‌‌بان سازمان ملل بود که بالاترین موقعیت دايمی آنها در جهان به شمار می‌رفت. یسرايیل کاتز، وزیر جنگ اسرايیل روز جمعه دستور داد تا ارتش برای شرایط سخت در زمستان آماده شود. او در بیانیهای مدعی شد: «به دلیل تحولات در سوریه، حفظ کنترل ما بر قله کوه هرمون از اهمیت امنیتی فوق‌العاده‌ای برخوردار است.» در ادامه گزارش ادعایی سی‌ان‌ان و به نقل از گروه فعالان سوری به نام صدای پایتخت آمده است که ارتش اسرايیل از قله هرمون فراتر رفته و به سمت بقاعسم، که حدود ۲۵ کیلومتر (۱۵.۵ مایل) از پایتخت سوریه، دمشق، فاصله دارد، پیشروی کرده‌اند. این درحالی است که همزمان سخنگوی ارتش اسرايیل در این هفته مدعی شد که نیروها به سمت دمشق پیشروی نمی‌کنند. اسرايیل در جنگ ۱۹۶۷ بلندی‌‌های جولان، یک فلات استراتژیک در جنوب غربی سوریه که به کوه هرمون نزدیک است را تصرف کرد و از آن زمان آن را اشغال کرده است. سوریه در سال ۱۹۷۳ تلاش کرد تا این سرزمین را طی حمله‌ای غافلگیرانه بازپس گیرد، اما ناکام ماند و اسرايیل در سال ۱۹۸۱ آن را الحاق کرد. اشغال این جغرافیا طبق قوانین بینالمللی غیرقانونی است، اما ایالات‌متحده در دوران ریاست‌‌جمهوری دونالد ترامپ ادعای اسرايیل بر جولان را به رسمیت شناخت. اسرايیل به مدت دهه‌‌ها برخی از دامنههای پایین‌تر کوه هرمون را دراختیار داشته و حتی در آنجا یک پیست اسکی نیز راه‌اندازی کرده است، اما قله همچنان در خاک سوریه باقی مانده بود. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرايیل، در ویدیویی چند روز پس از بمباران صدها هدف سوری و تصرف منطقه حائل غیرنظامی ادعا کرد: «ما هیچ قصدی برای مداخله در امور داخلی سوریه نداریم. اما به‌طور قطع قصد داریم هر آنچه لازم است برای تامین امنیت خود انجام دهیم.» به گزارش دیگر نشریات خارجی قله کوه هرمون یک دارایی فوق‌العاده تحت کنترل اسرايیل است. با ارتفاع ۹,۲۳۲ فوت (۲,۸۱۴ متر)، این قله بالاترین نقطه در سوریه و اسرايیل است و تنها یک قله در لبنان از آن بلندتر است. اِفرایم اینبار در این زمینه به سی‌ان‌ان گفت: «گاهی مردم می‌‌گویند در عصر موشک‌‌ها، زمین اهمیت ندارد؛ این کاملا نادرست است.» چراکه این کوه امکان استفاده از دستگاه‌های نظارت الکترونیکی عمیق در داخل خاک سوریه را فراهم میکند و به اسرايیل ظرفیت هشدار زودهنگام در صورت حمله قریب‌‌الوقوع را خواهد داد. قله کوه هرمون کمی بیش از ۳۵ کیلومتر (حدود ۲۲ مایل) از دمشق فاصله دارد که به این معناست که کنترل دامنههای سوری آن که اکنون در دست ارتش اسرايیل است پایتخت سوریه را در تیررس توپخانه قرار می‌‌دهد. نخست‌وزیر اسرايیل گفته است که در ارتباط با سوریه دستش روی ماشه است. اما در دنیای پس از ۷ اکتبر، او و دیگر وزرای امنیت ملی به وضوح اعلام کرده‌اند که قصد ندارند ریسک کنند. نتانیاهو همچنین مدعی است که این اشغال موقتی است. او ادعا کرد: اسرايیل اجازه نخواهد داد که گروههای تروریستی رادیکال این خلأ را پر کنند. او همزمان ادعا کرد که معیارهای او برای خروج، تشکیل نیروی سوری که به توافق‌نامه ۱۹۷۴ متعهد باشد و تضمین امنیت در مرزهای این رژیم است. اما اینکه این امر چه زمانی محقق خواهد شد، مشخص نیست.
وال استریت ژورنال: روسیه و سرنوشت مبهم پایگاههای کرملین در شام
وال‌استریت ژورنال با انتشار گزارشی مدعی شد؛ نیروهای روسی روز جمعه برخی تجهیزات نظامی‌شان مستقر در یکی از پایگاههای حیاتی خود در سوریه را جمعآوری کردند، این اقدام میتواند مقدمه‌‌ای برای خروج نظامی مسکو از این کشور در پی سقوط بشار اسد باشد. همزمان تصاویر ماهواره‌‌ای از پایگاه هوایی حمیمیم سوریه در نزدیکی لاذقیه نشان داد که هواپیماهایی که برای حمل ماشین‌‌آلات سنگین طراحی شده‌اند، برای بارگیری آماده شده‌اند و تجهیزات نظامی روسی به وضوح در حال جمعآوری تجهیزات در نزدیکی آنجا هستند. ویدیوهای تایید شده نیز نشان دادند که حداقل یک کاروان از خودروهای نظامی روسی در حال حرکت بوده است. به ادعای ناظران این فعالیت، عدم قطعیت در مورد موقعیت مسکو در سوریه را پس از برکناری دولت بشار اسد توسط نیروهای شورشی برجسته میکند. در پایگاه هوایی روسیه دو هواپیمای سنگین حمل و نقل An-124 در تصاویر ماهواره‌‌ای مکسار دیده شدند که دماغه‌‌های آنها بالا رفته و در حال آماده‌‌سازی برای بارگیری بودند. تصاویر دیگری همچنین نشان دادند که یک بالگرد تهاجمی Ka-52 ساخت روسیه در حال جداسازی است که احتمالا به منظور آماده‌‌سازی برای حمل و نقل انجام میشود. اجزای یک واحد دفاع هوایی S-400 ساخت روسیه نیز در نزدیکی هواپیماها جابه‌جا شده بودند.
همزمان دو ویدیوی تایید شده توسط نیویورک تایمز نشان دادند که حداقل یک کاروان از خودروهای نظامی روسی در حال حرکت به سمت شمال، نزدیک دمشق و حمص، به سمت پایگاه هوایی حمیمیم است. این خط از خودروها که بیش از نیم مایل طول داشت، عمدتا از کامیون‌‌های باربری، خودروهای زرهی، وسایل نقلیه حرکتی تشکیل شده بود. اما همچنان از ویدیوها مشخص نیست که آیا آنها به پایگاه رسیده‌اند یا اینکه بخش قابل‌توجهی از سربازان و تجهیزات روسی ممکن است در حال آماده‌‌سازی برای خروج از سوریه باشند. این اخبار درحالی به سرعت در حال انتشار بود که وزارت دفاع روسیه از اظهارنظر سریع در این باره خودداری کرد. روسیه در دوران حاکمیت بشار اسد بر سوریه، برای سالها حضور نظامی خود را در سراسر کشور حفظ کرده است، ازجمله در پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی الحمیم. این پایگاه‌‌ها به روسیه این امکان را می‌دهند که قدرت نظامی خود را در سراسر مدیترانه و به سمت خلیج‌فارس گسترش دهد. وال‌استریت ژورنال در این باره مدعی است که مقامات امریکایی گفتند که تصور اینکه روسیه آماده است پایگاههای خود در سوریه را رها کند، تصور اشتباهی است. به گفته این مقامات، روسیه اگر بتواند، مایل است که حضور بلندمدتی در سوریه، ازجمله در پایگاه هوایی و دریایی خود حفظ کند. این مقامات امریکایی همچنین اعلام کردند که روسیه در حال کاهش حضور خود است، اما تاکنون مواضع خود را رها نکرده است. این مقامات هشدار دادند که وضعیت در حال تغییر و سیال است و هر روز متفاوت‌تر میشود. همزمان یک مقام غربی دیگر گفت که کاهش نیروهای نظامی روسیه در سوریه قابل توجه است، زیرا روسیه در حال جابه‌جایی نیروها از پایگاههای خود است. این درحالی است که روابط روسیه با سوریه ریشه در حمایت اتحاد جماهیر شوروی از حافظ اسد، در دهه ۱۹۷۰ دارد. همچنین روسیه در جنگ داخلی سوریه که آغاز آن از سال 2011 بود با حملات هوایی شدید مداخله کرد و به ارتش بشار اسد کمک کرد تا گروههای شورشی که علیه او قیام کرده بودند را شکست دهد. به گفته مقامات مستقر در خاورمیانه اما پس از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲، تمرکز روسیه تغییر کرد و مسکو منابع خود را به اولویت‌‌های نزدیک‌تر به خانه منتقل کرد، به ادعای وال‌استریت ژورنال و به گفته کارشناسان، هر‌گونه خروج روسیه از سوریه نشانه‌‌ای از شکست مسکو در هر دو سطح عملی و نمادین خواهد بود.
جان بی. آلتمن، مدیر برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی در واشنگتن، گفت: «عملکرد ارتش روسیه در اوکراین و سقوط اسد، تبلیغی برای ضعف تجهیزات نظامی روسیه و ضعف حمایت سیاسی روسیه است.» از نظر عملی، کاهش حضور نظامی روسیه میتواند به دسترسی مستقیم آن به مدیترانه از طریق طرطوس، یک بندر عمیق در سواحل غربی سوریه، آسیب برساند. تصاویر ماهواره‌‌ای و داده‌‌های ردیابی کشتی که توسط نیویورک تایمز بررسی شده، نشان داد که نیروهای دریایی روسیه اوایل این هفته از بندر خارج شده و چندین کشتی به جای آن، در چند مایلی سواحل در حال گشت‌‌زنی بودند. به ادعای نیویورک تایمز سقوط بشار اسد در سوریه نشان‌دهنده این است که چگونه میدان‌‌های مختلف درگیری به شدت به هم مرتبط شده‌اند. در سال 2015، روسیه به طور نظامی در جنگ داخلی سوریه مداخله کرد تا دولت مرکزی را نجات دهد. اما این بار، روس‌‌ها به دلیل خساراتی که در اوکراین متحمل شده بودند، قادر به جمعآوری نیرویی نبودند که بتواند حمله غافلگیرکننده شورشیان سوری را دفع کند. اکنون اما آینده پایگاههای دریایی و هوایی روسیه در سوریه، که برای عملیات نظامی روسیه در چندین کشور آفریقایی ضروری هستند، حداقل در بهترین حالت نامشخص است.