فروريختن ساختمان در منطقه زيتون كارمندي اهواز و توسعه بسيار ناپايدار
مهدي زارع
در نيمه شب يكشنبه به دوشنبه ۲۵ به ۲۶ آذر ۱۴۰۳ فروپاشي يك ساختمان ۶ طبقه در زيتون كارمندي اهواز كه ۱۶ واحد آپارتمان در آن وجود داشت خوشبختانه با تلفات همراه نشد. سخنگوي سازمان آتش‌نشاني اهواز ابراز داشت (علت ريزش ناايمن بودن سازه ساختمان بوده است و در زلزله ۱۰ روز پيش نيز اين ساختمان دچار افت نشست شده بود. اين حادثه با اطلاع‌رساني به موقع مدير ساختمان مبني بر تخليه ساختمان تلفات جاني نداشته است. ساختمان در زلزله ۱۰ روز پيش دچار خسارت افت نشست شده بود و به همين دليل ساختمان تخليه شده است.
در زلزله ۱۵ آذر ۱۴۰۳ گلگير مسجد سليمان كه در ۹۰ كيلومتري شمال شرق اهواز با بزرگاي ۵.۷ رخ داد، بر اساس گزارش شبكه ملي شتابنگاري ايران شتاب بيشينه ثبت شده در زلزله گلگير مسجدسليمان در خود شهر گلگير ۱۷۱ سانتي‌متر بر مجذور ثانيه يا g ۰.۱۷ و سرعت بيشينه حدود ۱۰ سانتي‌متر بر ثانيه بوده و در شهر مسجدسليمان در حدود ۲۰ كيلومتري كانون، شتاب بيشينه ۰.۱۶ جي و شتاب اين زلزله در ايستگاه شتابنگاري اهواز ۰.۰۱ جي و سرعت حدود ۱ سانتي‌متر بر ثانيه و دوام جنبش در فاصله ۹۰ كيلومتري حدود ۱۰ ثانيه بوده است.
شتاب يا ميزان تغييرات سرعت بر حسب شتاب جاذبه زمين ارايه مي‌شود. حد شتاب 0.001 جي يا 1 سانتي‌متر بر مجذور ثانيه صرفا توسط بعضي افراد قابل درك است و در حد شتاب 0.01 جي بيشتر مردم زلزله را حس مي‌كنند. ولي معمولا خرابي رخ نمي‌دهد. در شتاب ۰.۰۲ جي افراد ايستاده ممكن است تعادل خود را از دست بدهند ولي همچنان به صورت معمول با خرابي ساختمان‌ها همراه نيست. شتاب ۰.۵ جي نزديك به شتاب ثبت شده در روستاي آب‌بر در زلزله ۱۳۶۹ منجيل در طارم عليا، موجب خرابي وسيع مي‌شود. بنابراين اين ميزان شتاب ۰.۵ جي بسيار زياد است، اما اگر دوام زلزله كوتاه باشد و جرم و استحكام ساختمان مناسب و قابليت انعطاف خوبي داشته باشد، ساختمان‌ها مي‌توانند از چنين شتابي دوام بياورند و فرو نريزند. دوام جنبش مدت زمان تداوم چرخه‌هاي جنبش زمين در زلزله است. بزرگا كه از 1 تا 10 متغير است، اندازه‌گيري بزرگاي زلزله درواقع محاسبه ميزان انرژي آزاد شده آن زلزله است كه براي سنجش پتانسيل آسيب به سازه‌ها لازم است. هر يك عدد افزايش بزرگاي زلزله نشان‌دهنده افزايش انرژي 32 برابري زلزله است. شتاب و دوام مي‌تواند معيار تخريب سازه را نشان بدهد معمولا هر چه مدت دوام طولاني‌تر باشد، ساختمان شتاب كمتري را تحمل مي‌كند.شدت، ميزان آسيبي است كه زمين‌لرزه به صورت محلي ايجاد مي‌كند. خسارت زلزله بسته به فاصله از كانون، شرايط خاك محلي و نوع ساخت و ساز متفاوت است. اندازه‌گيري و مقايسه نيروي زلزله بر اساس قانون دوم حركت نيوتن F = m x a است كه در آن نيروي اينرسي برابر با جرم ضرب در شتاب است. مهندسان از همين اصل براي تعيين نيروي جانبي زلزله براي طراحي ساختمان‌ها و سازه‌ها استفاده مي‌كنند. لرزش زمين (تكان به جلو و عقب، به طرفين، بالا و پايين) باعث ايجاد نيروهاي داخلي در ساختمان‌ها به نام نيروي اينرسي مي‌شود كه به نوبه خود بيشترين آسيب‌هاي لرزه‌اي را ايجاد مي‌كند. هر چه جرم (ساختمان) بيشتر باشد، نيروهاي اينرسي داخلي توليد شده بيشتر است. ساختار سبك وزن با جرم كمتر معمولا مزيت طراحي لرزه‌اي است. بنابراين با سطح شتاب زلزله گلگير ۱۵ - ۹- ۱۴۰۳ در ايستگاه شتابنگاري اهواز كه حدود ۱ درصد جي- شتاب جاذبه زمين- بوده و سرعت حدود ۱ سانتي‌متر بر ثانيه و دوام جنبش در فاصله ۹۰ كيلومتري حدود ۱۰ ثانيه به نظر نمي‌رسد كه غير از تكان‌هاي محدود و قابل حس كردن، خرابي جدي در ساختماني در اهواز ايجاد شده باشد، مگر آنكه ساختماني آماده ريختن بوده و فقط تلنگر يا تكاني بسيار محدود لازم داشته تا فرايند فروپاشي آن شروع شود. حادثه زيتون كارمندي اهواز در بامداد ۲۶ آذر ۱۴۰۳ دوسال و نيم پس از فاجعه متروپل آبادان در دوم خرداد ۱۴۰۱ نشان ديگري از توسعه به‌شدت ناپايدار و فسادي است كه نمونه‌هاي فاجعه‌باري مانند ساختمان متروپل و فروريختن بناي زيتون كارمندي در اهواز نماد‌ها و مثال‌هاي آن هستند.