35 درصد از ماليات‌هاي غيرمستقيم وصول نشد
آمارهاي سازمان امور مالياتي از روند تحقق ماليات‌ها در ۶ ماهه نخست امسال حاكي از آن است كه به‌طور كلي ميزان تحقق مالياتي در سال جاري روندي صعودي داشته است. البته اين روند صعودي در ماليات بر كالاها و خدمات ديده نمي‌شود. تحقق اين ماليات در ۶ ماهه ابتدايي امسال تقريبا ثابت بوده است. ماليات يكي از اركان اصلي سيستم‌هاي مالي كشورها است كه دولت‌ها از آن براي تأمين منابع مالي جهت انجام هزينه‌هاي عمومي و اجراي برنامه‌هاي توسعه استفاده مي‌كنند. اين منابع درآمدي به دو دسته اصلي تقسيم مي‌شوند: ماليات‌هاي مستقيم و ماليات‌هاي غيرمستقيم (ماليات بر كالاها و خدمات). هر يك از اين دو نوع ماليات ويژگي‌ها و كاربردهاي خاص خود را دارند و تأثيرات متفاوتي بر اقتصاد و توزيع درآمد در جامعه مي‌گذارند. ماليات‌هاي مستقيم، مالياتي هستند كه مستقيما از درآمد يا دارايي فرد يا شركت اخذ مي‌شود. اين نوع ماليات معمولا بر اساس ميزان درآمد يا ارزش دارايي شخص يا نهاد مورد نظر محاسبه مي‌شود. نمونه‌هاي رايج ماليات‌هاي مستقيم شامل ماليات بر درآمدها، ماليات بر اشخاص حقوقي و ماليات بر ثروت و دارايي‌ها هستند. اين ماليات‌ها به‌طور معمول داراي نرخ‌هاي تصاعدي هستند، به اين معنا كه با افزايش درآمد يا دارايي، ميزان ماليات پرداختي نيز افزايش مي‌يابد. ماليات‌هاي مستقيم معمولا عادلانه‌تر در نظر گرفته مي‌شوند، زيرا بر اساس توان مالي افراد وضع مي‌شوند و به دولت‌ها اين امكان را مي‌دهند كه از اقشار پردرآمد بيشتر ماليات دريافت كنند. ماليات‌هاي غيرمستقيم، برخلاف ماليات‌هاي مستقيم، بر كالاها و خدمات مصرفي اعمال مي‌شوند. اين نوع ماليات‌ها معمولا به‌طور غيرمستقيم از مصرف‌كننده دريافت مي‌شوند و بر قيمت نهايي كالاها يا خدمات افزوده مي‌شوند. ماليات بر ارزش افزوده (VAT) و ماليات‌هاي واردات و صادرات از جمله رايج‌ترين انواع ماليات‌هاي غيرمستقيم هستند. اين ماليات‌ها به‌طور معمول به‌طور يكنواخت از تمام مصرف‌كنندگان دريافت مي‌شوند و به‌طور غيرمستقيم بر طبقات مختلف اجتماعي تأثير مي‌گذارند. ماليات‌هاي غيرمستقيم در مقايسه با ماليات‌هاي مستقيم، ساده‌تر در جمع‌آوري و اعمال هستند و معمولا از قابليت فرار مالياتي كمتري برخوردارند. تفاوت‌هاي اصلي بين اين دو نوع ماليات به نحوه جمع‌آوري آنها و تأثيرات آنها بر اقتصاد و توزيع درآمد مربوط مي‌شود. ماليات‌هاي مستقيم مي‌توانند توزيع ثروت را عادلانه‌تر كنند، زيرا بيشتر از افراد يا شركت‌هايي دريافت مي‌شود كه توان مالي بيشتري دارند، در حالي كه ماليات‌هاي غيرمستقيم ممكن است تأثيرات بيشتري بر اقشار كم‌درآمد داشته باشند، زيرا مصرف آنها از كالاهاي مشمول ماليات بيشتر است. هرچند هر دو نوع ماليات نقش مهمي در تأمين مالي دولت‌ها دارند، اما طراحي صحيح سيستم مالياتي مي‌تواند تأثيرات منفي اين نوع ماليات‌ها بر اقتصاد را كاهش دهد. به گزارش «اكو ايران» بررسي آخرين آمارهاي مالياتي نشان مي‌دهد نرخ تحقق ماليات‌هاي مستقيم در نيمه نخست امسال به بيش از ۱۱۳ درصد رسيده در حالي كه نرخ تحقق ماليات‌هاي غير مستقيم در حدود ۶۵ درصد مانده است.
محاسبه نرخ تحقق مالياتي
در اين ميان، بررسي نرخ تحقق مالياتي از اهميت بالايي برخوردار است. نرخ تحقق مالياتي در هر ماه از سال از تقسيم «ميزان ماليات ستانده شده در آن ماه» نسبت به «پيش‌بيني دولت از مالياتي كه قرار است در آن ماه اخذ شود» به دست مي‌آيد. در ايران، آمار ماليات‌هاي دريافتي در هر ماه توسط سازمان امور مالياتي كشور منتشر مي‌شود كه نرخ تحقق مالياتي را از تقسيم اين رقم بر رقم پيش‌بيني شده هر ماه در قانون بودجه مي‌توان به دست آورد.
عملكرد بدون تغيير دولت
در ماليات‌هاي غيرمستقيم
آمار سازمان امور مالياتي از تحقق ماليات‌ها در نيمه نخست امسال نشان مي‌دهد نرخ تحقق كل ماليات‌ها كشور از ۶۱.۶ درصد در ماه اول به حدود ۹۲.۹ درصد در نيمه نخست امسال رسيده است. به عبارتي دولت در نيمه نخست امسال توانسته ۹۲.۹ درصد از پيش‌بيني خود در قانون بودجه براي رقم ماليات ۶ ماهه را محقق سازد. اين آمار به خوبي نشان مي‌دهد روند تحقق مالياتي دولت در طول سال بهبود يافته است. البته اين نرخ تحقق به صورت متوازن در ماليات‌هاي مستقيم و غيرمستقيم اتفاق نيفتاده است. طبق آمارها در اين مدت تحقق ماليات‌هاي مستقيم جور عدم تحقق ماليات‌هاي غيرمستقيم را كشيده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد نرخ تحقق ماليات‌هاي غير مستقيم در نيمه نخست امسال از حدود ۷۳ درصد تجاوز نكرده و حتي به مرور كاهش يافته است به‌طوري كه طبق آخرين آمار به حدود ۶۵ درصد رسيده است.
اما نرخ تحقق ماليات‌ها مستقيم حدود ۶۰ درصد در ابتداي امسال به بيش از ۱۱۳ درصد در نيمه نخست ۱۴۰۳ رسيده است. اين آمار به خوبي نشان مي‌دهد دولت در پيش‌بيني بودجه سال جاري دقت لازم را نداشته و در برخي ماليات‌ها كم برآوردي و در برخي ديگر بيش‌برآوردي چشمگيري داشته است. به همين دليل مي‌توان گفت با وجود اينكه تحقق كل ماليات‌ها خوب بوده اما دولت در تحقق و پيش‌بيني ماليات‌هاي غيرمستقيم وضعيت مطلوبي را سپري نكرده است.